فرهنگ حفاظت از محیط زیست

خداوند، آفرینش انسان را به گونه ای قرار داده که برای زیستن، به تمامی آفریده های او نیاز دارد. از جمله این آفریده ها، هوای پاک و نیاز انسان به آن است تا بدین وسیله به حیات خود ادامه دهد. خداوند با حکمت و تدبیر خود، شرایط محیط زیست انسان را به گونه ای آفریده که تمامی مواهب دست به دست هم دهند و شرایط زیست سالم را برای او به وجود آورند. حرارت خورشید و تابش آن بر دریاها، بخار شدن آب دریاها، وزش بادها، ریزش باران، و وجود گیاهان و جنگل ها در زمین، همه برای این است که انسان از آنها به خوبی استفاده کند و به پرستش خدای تعالی بپردازد. البته زیاده خواهی های انسان همیشه برای او دردسرساز بوده و سبب شده تا نه تنها از این نعمت ها استفاده درستی نکند، بلکه با دست خود به آلوده کردن محیط زیست و از بین بردن این منابع طبیعی بپردازد.
شکر نعمت

خداوند در قرآن کریم خطاب به انسان ها می فرماید: «مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس گویید و ناسپاسی نکنید». امام علی علیه السلام نیز سپاس گزاری از نعمت ها و فراهم آوردن موجبات خشنودی خدا را، نخستین حق از حقوق خدا می داند. هوای پاک، هوایی است که خداوند با توجه به نیاز انسان ها و دیگر موجودات زنده روی زمین، برای حیات آنها خلق کرده است. خدا با آفرینش انسان ها، حیوانات و گیاهان، عوامل تولید کننده هوای پاک را به وجود آورده، برای هر یک از این موجودات شرایط زیست سالم را فراهم کرده است. آفرینش جوّ زمین به گونه ای که هر یک از موجودات بتوانند نیازهای خود را برطرف سازند، از جمله نعمت هایی است که خداوند به مخلوقات ارزانی داشته است. بنابراین، شکر این نعمت ها بر ما واجب و لازم است و آلوده نکردن این هوای سالم و طبیعی، خود نوعی شکر این نعمت به شمار می آید.
پاسخ به یک سؤال

هنگامی که چندی از شهر و دغدغه های آن دور می شویم و قدم در طبیعت پاک و باصفای روستا می نهیم، دلمان می خواهد همه سلول های بدنمان سلول های تنفسی شوند تا از هوای پاک روستا بهره ببریم. درختان بلندی که شاخه هایشان را به دنبال وزش آرام نسیم به این سو و آن سو می فرستند، آسمان آبی، صدای خوش جویبارها و رقص گندمزارها در باد، همه نشان از وجود خدایی دارند که تمامی آفرینش را مسخر انسان کرده است. او هوای پاک را آفرید تا انسان و دیگر موجودات از آن بهره برند و شکرش را به جای آورند. اما آیا از خود پرسیده ایم اگر آفرینش این همه دقیق نبود و هوای پاک برای تنفس موجودات آفریده نمی شد، چه پیش می آمد؟ پس چرا با دستان خود هوای پاک را آلوده کنیم و از نعمت خداوند استفاده بهینه نکنیم.
رعایت حقوق دیگران

هوا، لازمه حیات است و نیاز به آن بیش از آب و غذاست. در اهمیت هوا همین بس که آدمی می تواند بدون غذا چند روز یا چند هفته زندگی کند، ولی بدون هوا چند دقیقه بیشتر نمی توان زنده بود. استفاده از هوای پاک و سالم، از جمله حقوق طبیعی انسان هاست. امام علی علیه السلام می فرماید: «خداوند پاک حقوق مردم را بر حقوق خود مقدم داشت. پس هر که حقوق بندگان خدا را رعایت کند، حقوق خدا را رعایت کرده است». آلوده نکردن هوا، یعنی رعایت این حق از حقوق طبیعی مردم که رضایت خدا و رعایت حقوق او را در پی دارد. همان گونه که دوست داریم در هوای پاک و عاری از هرگونه آلودگی نفس بکشیم، باید برای دیگران نیز همین را بپسندیم و از آلوده کردن هوا بپرهیزیم.
کوچک شمردن گناه

در تعالیم اسلامی، بزرگ ترین گناه، گناهی است که در چشم گنهکار کوچک شمرده شود. آلوده کردن هوا، در نگاه اول شاید گناه محسوب نشود، ولی از بین بردن منابع طبیعی، نوعی زیان رساندن به دیگران و ضایع کردن حق آنان است و این گناهی نیست که آن را کوچک شماریم. آلوده کردن هوا نه تنها سبب زیان رساندن به انسان هاست، بلکه سبب زیان رساندن به همه موجودات زنده ای می شود که در روی کره خاکی زندگی می کنند. ضایع کردن حق مردم و موجودات زنده، در زمره گناهانی است که مانع قبولی اعمال آدمی می شود. بنابراین با انجام هر عملی که سبب آلوده شدن هوای پاک شویم، در حقیقت حقی از حقوق موجودات زنده را از بین برده ایم و این نه تنها مانع قبولی اعمال است، بلکه در روز حسابرسی کیفر سختی را به دنبال دارد.
درسی دیگر از خداشناسی

خداوند در آیات بسیاری، سخن از نشانه هایی به میان می آورد که برای اندیشیدن بندگان خود فرستاده است. امام صادق علیه السلام نیز برترین عبادت را، اندیشیدن درباره خدا و قدرتش می داند و قرآن کریم، آسمان ها، ستارگان و کهکشان ها را آیات خدا برمی شمارد. همان گونه که آیات قرآن سخن است و از خدا می گوید، آسمان نیز کتاب تکوینی عظیم پروردگار است که با آن پهنای حیرت آورش، از خدا و عظمت و علم و قدرت او خبر می دهد. یکی از راه های اندیشیدن درباره قدرت خدا، تماشای آسمان و ستاره هاست. در روستاها و شهرهای کوچک که از آلودگی هوا خبری نیست، می توان ستاره ها را از ابتدای شب به راحتی مشاهده کرد، ولی در شهرهای بزرگ به علت آلودگی هوا، کمتر می توان این ستاره های درخشان را دید و عظمت خدا را به تماشا نشست.
دخالت انسان در نظم طبیعت

طبیعت همه چیز خود را با نظم خاصی به وجود آورده است و بدون دخالت انسان، این نظم و ثبات پایدار خواهد ماند. اما انسان با دخالت خود، این ثبات و خود تنظیمی را به هم می زند. طبیعت خود به خود تا حدی می تواند آلودگی هوا را تصفیه کند، ولی اگر آلودگی به حدی رسید که قادر به هضم یا بازیابی آن نشود، مشکل زا می شود. در حال حاضر، انسان با دخالت های خود در نظم طبیعت، قدرت رفع آلودگی را از آن گرفته است؛ به طوری که نمی تواند در مقابل این همه آلودگی هایی که در خاک، آب و هوا پیش می آید، مقاومت کند و روز به روز منابع بیشتری آلوده می شود یا از بین می رود. با توجه به اینکه محیط زندگی انسان به کره زمین محدود می شود و این کره نیز گنجایش محدودی دارد و انسان نخواهد توانست برای رفع نیازهای خود منابع را از جای دیگری بیاورد، باید در حفظ آن کوشا باشد.
تهدید سلامتی

بشر از آغاز زندگی تاریخی خویش، به منظور برآوردن نیازهای اولیه و اساسی خود، به بهره برداری از منابع موجود دست زده است. این روند پیوسته تا امروز مراحل مختلفی را پشت سر نهاده است. تحولات سریعی که علم و صنعت جدید در طی صد سال اخیر ایجاد کرده، حفره ای که در لایه محافظ زمین در قطب جنوب ایجاد شده، و کاربرد گازهای شیمیایی و باکتری های مرگ آور، باعث نامساعد شدن هوای محیط زیست برای همه موجودات روی زمین شده است. افزایش مقدار کربن حاصل از دودکش کارخانه هایی که مواد سوخت فسیلی مصرف می کنند یا کربن حاصل از سوخت خودروها یا سوختن چاه های نفتی و از بین بردن یا آتش زدن جنگل ها که شش های زمین هستند، باعث تشدید حالت گلخانه ای و در نتیجه، گرم شدن بیش از حد کره زمین می شود و این حالت، سلامت موجودات کره زمین را تهدید می کند.
آینده ای تاریک

مواد آلوده کننده هوا ممکن است منشأ طبیعی داشته باشد، مثل دود حاصل از آتشفشان ها یا آتش سوزی های جنگل ها و علفزارها، ولی بیشتر مواد آلوده کننده خطرناک، از فعالیت های انسان سرچشمه می گیرد. آلودگی هوا حد و مرزی نمی شناسد و همراه باد به سراسر دنیا کشیده شده، باعث ریزش باران های اسیدی می شود و باران های اسیدی نیز جنگل ها را نابود می کند. ضایعاتی که در جوّ زمین و بر اثر انباشته شدن گازهای حاصل از جنگ های شیمیایی، دودکش کارخانه ها و به ویژه خودروها به وجود می آید، جبران ناپذیر است. پیدا شدن حفره ای در لایه محافظ زمین یا افزایش حالت گلخانه ای بیش از حد روی سیاره زمین، به سهولت قابل ترسیم نیست. به خصوص کاهش لایه ازون به حدی جدّی و خطرناک است که حتی دانشمندان نمی توانند به طور دقیق پیش بینی آینده آن را کرده، چاره قطعی برای آن بیابند.
بیماری های ناشی از آلودگی هوا

ساکنان شهرهای بزرگ به علت آلوده بودن هوا، اغلب به ناراحتی های دستگاه تنفسی، قلبی، چشمی، آلرژی یا آسم مبتلا هستند. هوای این شهرهای بزرگ و آلوده، موجب سوزش ریه ها می شود. عفونت قسمت های فوقانی دستگاه تنفس، برونشیت و التهاب ریوی، به دلیل وجود ذرات معلق در هواست. آلودگی هوا احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می دهد و ضریب هوشی کودکان را پایین می آورد. سر درد، ضعف، سرگیجه، تهوع، اختلال در انتقال اکسیژن به بافت های بدن، ضربان شدید قلب، سکته قلبی و کاهش ظرفیت ششی، از دیگر اثرات آلودگی هوا بر سلامت است. مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا، چهار برابر مرگ و میر ناشی از ایدز است. بیماری های ناشی از آلودگی هوا، چهارمین رتبه مرگ و میر را به خود اختصاص داده است.
پیش گیری از آلودگی

برای داشتن هوای پاک و سالم در عصر کنونی که عصر فن آوری و استفاده از وسایل پیشرفته است، باید اقدامی جدّی صورت گیرد؛ چرا که با افزایش جمعیت، اگر روند آلوده کردن هوا به همین ترتیب پیش رود، به زودی شاهد نابودی لایه ازون بوده و با از بین رفتن آن، محیط زیست نابود می شود. استفاده از وسایل نقلیه عمومی، مترو و دوچرخه، انتقال و ساخت کارخانه ها و پالایشگاه ها به خارج از شهرها، تهیه بنزین با فرمولی که بهتر بسوزد و کمتر آلودگی ایجاد کند، کاشت درختان و ایجاد فضای سبز در شهرها، حفظ و احیای جنگل ها، استفاده از سوخت گاز طبیعی و انرژی هسته ای، سرپوشیده کردن فاضلاب ها برای متصاعد نشدن گازهای ناشی از تجزیه آنها در برابر خورشید، دفع و نابود کردن صحیح زباله ها به ویژه زباله های بیمارستانی و...، از جمله اقداماتی است که با انجام آنها می توان از آلودگی هوا جلوگیری کرد.
فرهنگ حفاظت از محیط زیست

حفاظت از محیط زیست گرچه مسئله ای جهانی است، می توان آن را از سطحی کوچک تر آغاز کرد؛ برای مثال حفاظت از محیط خانه، روستا، شهر، رودخانه و دریاچه در برابر آلودگی. البته در این رابطه بیش از هر چیز لازم است نگرش های خود را درباره محیط، مسائل محیطی و حفاظت از محیط زیست ارزیابی کنیم و مورد تجدید نظر قرار دهیم. بسیاری از کارشناسان معتقدند که این کار بیش از هر چیز از راه به اجرا درآوردن روندهای تازه تربیتی امکان پذیر است؛ لذا آموزش گروه های انسانی را برای حفاظت از محیط زیست لازم و ضروری می دانند. شعار «حفاظت از محیط زیست، نگاهبانی از زندگانی خویشتن است»، شعاری است که رفتار فردی و اجتماعی را هدایت می کند تا از امکانات طبیعی زندگی استفاده بهینه کرده، آنها را نابود نسازیم.
آلودگی هوا و گیاهان

امروزه با پیشرفت صنعت، هوای بعضی مناطق به قدری آلوده شده که آسمان آبی، به آسمان قهوه ای تبدیل گردیده است. هوای آلوده نه تنها برای انسان ها و حیوانات، بلکه برای درختان و گیاهان هم زیان آور است و حتی در برخی موارد، به محصولات کشاورزی که غذای ما را تشکیل می دهند نیز آسیب می رساند. زندگی انسان و انواع حیوانات روی زمین به طور مستقیم به غیرمستقیم به گیاهان وابسته است و آنها غذای خود را از گیاهان می گیرد. اکسیژنِ اتمسفر زمین، حاصل فعالیت گیاهان است و گیاهان، از تولید کنندگان اکسیژن روی زمین هستند و تصفیه کنندگان هوا به شمار می روند. حال اگر خود آنها مورد تهدید آلودگی از سوی انسان قرار گیرند، چه باید کرد؟ اگر روزی گیاهان در اثر آلودگی از بین بروند، آیا حیاتی وجود خواهد داشت؟

ضرورت تفکیک پسماندها و موانع پیش‌رو

انسان امروز بیش از هر زمان دیگری زباله تولید می‌کند. روزانه بیش از 3/5 میلیون تن زباله در جهان تولید می‌شود که سهم کشور ما از این میزان 40 هزار تن و سهم کشوری مثل آلمان 90 هزار تن در روز است. البته با این تفاوت که در کشورهای توسعه یافته مانند آلمان 80 درصد زباله و در ایران 8 درصد زباله بازیافت می‌شود.محیط‌زیست سالم نه‌تنها به سلامت انسان کمک می‌کند، بلکه امکان بهره‌برداری مناسب از مواهب الهی موجود در آن برای رفع نیازهای بشری را فراهم می‌سازد و از این رو حفاظت از محیط‌زیست، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.اما بشر با فعالیت‌های اقتصادی، همواره نسبت به حفظ محیط‌زیست بی‌اعتنا بوده، تا جایی که امروزه آلودگی زیست‌محیطی به یکی از بلایای بشر تبدیل شده است. گزافه نیست اگر بگوییم هیچ موجودی در کره زمین به اندازه انسان به محیط‌زیست لطمه نمی‌زند.فعالیت‌های اقتصادی سرمنشأ آلودگی‌های زیست‌محیطی است که امروزه با اعتراض و انتقاد گروه‌های حامی محیط‌زیست در گوشه و کنار جهان مواجه شده است. فعالیت‌های تولیدی به شیوه‌های گوناگون از جمله انتقال پساب‌های صنعتی به رودخانه‌ها و دریاها، حرکت خودروها، رفع ضایعات مصرفی و... به محیط‌زیست صدمه می‌زنند، اما بخشی از این صدمات با سرمایه‌گذاری‌های مناسب و ضروری قابل پیشگیری است.

بهینه‌سازی مصرف انرژی‌های فسیلی، ایجاد سیستم‌های جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب  و راه‌اندازی صنایع بازیافت، از شیوه‌های متعادل در جهان برای جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست و استفاده اقتصادی از پسماندها است.با نگاهی گذرا به زندگی روزمره خود متوجه می‌شویم که روزانه چقدر زباله به محیط‌زیست خود تحویل می‌دهیم. از شیشه‌ها و پلاستیک‌های شیر مصرفی صبحگاهی گرفته تا کاغذهایی که به روش‌های گوناگون (برای خواندن یا نوشتن یا بسته‌بندی کالاهایی که خریداری می‌کنیم) مورد استفاده قرار داده و سپس به سطل زباله می‌ریزیم، همه از محصولات قابل بازیافت می‌باشند.سالانه میلیاردها دلار در جهان صرف تولید کاغذ، پلاستیک، قوطی‌های فلزی و... می‌شود که با یک بار مصرف آنها به زباله تبدیل شده و دور ریخته می‌شوند. میلیاردها دلار نیز صرف جمع‌آوری و از بین بردن این زباله‌ها می‌شود که در هر صورت ضایعاتی را به محیط‌زیست وارد می‌کند. اما اکثر این مواد قابل بازیافت می‌باشند و با سرمایه‌گذاری مناسب برای بازیافت آنها، نه‌تنها می‌توان از خسارت‌های بیشتر به محیط‌زیست و آلوده‌سازی آن جلوگیری کرد، بلکه میزان نیاز انسان به مواد اولیه (چوب و الوار، منابع فلزی و غیر فلزی و...) و برداشت از ذخایر طبیعی و معدنی را کاهش داده و بقایای آن برای نسل‌های بعدی را تضمین خواهد کرد.

با پیشرفت‌های انسان و بهره‌برداری‌های گوناگون از طبیعت میزان زباله تولیدی انسان‌ها رو به افزایش نهاد. اما به موازات آن شیوه‌های دفع و بازیافت نیز بهبود یافتند و امروز اگر مدیریت پسماند به صورت کارآمد صورت گیرد، زباله‌ دیگر یک معضل نیست.زباله تا چندین سال پیش به عنوان موادی بود که قابل استفاده نبود و دور ریخته می‌شد ولی به تدریج با پیشرفت‌هایی که صورت گرفت مشخص شد که از آنها می‌شود استفاده کرد و مجدداً وارد چرخه‌ صنعت شود. تجربه نشان داده است که اگر زباله به درستی مدیریت شود، عملیات بازیافت و بازیابی آنها به‌گونه‌ای علمی صورت بگیرد و انرژی آن مهار شود، آنگاه از این راه سود اقتصادی به دست می‌آید و در این صورت ممکن است زباله طلای کثیف نباشد، ولی نقره کثیف خواهد بود.ر ایران، زباله خانگی، بیشترین سهم ترکیب زباله را به خود اختصاص می‌دهد که بالغ بر 70درصد آن پس‌مانده‌های غذایی و مواد فسادپذیر است که می‌توان از آنها کمپوست یا مواد آلی موردنیاز تهیه کرد. از 30 درصد بقیه در حدود 20 درصد آن قابل بازیافت است. پس در واقع 10 درصد زباله‌های تولید شده ما دورریختنی و غیرقابل استفاده است و از زباله هم می‌توان به لحاظ انرژی و هم به لحاظ موادی که کاربردی و موردنیاز صنعت است بهره گرفت.

بازیافت با یک شعار اساسی و کلیدی آغاز شد «اجازه ندهید زباله‌هایتان به مواد زائد تبدیل شود.» این شعار، خیلی آرمانگرایانه و خوب است ولی برای تحقق این امر چه باید کرد و چگونه می‌توان حجم زباله را کاهش داد؟ در کشورهای توسعه یافته در این زمینه اقدامات اساسی انجام می‌دهند که مهمترین آن کاهش زباله در مبدأ است سپس به فکر کاهش زباله‌هایی می‌افتند که برای دفع برده می‌شوند و بازیافت نمی‌‌شوندعموماً کاهش زباله در مبدأ با مشکلاتی مواجه است. پارامترهایی نظیر فرهنگ مصرف، فرهنگ تولید، شیوه بسته‌بندی محصولات و... بر این امر مؤثرند. از ارکان اصلی موفقیت در مبدأ این است که مردم نقش خود را به درستی ایفا کنند و تفکیک زباله‌های تر و خشک را انجام دهند و به اصطلاح آب را از چشمه تمیز نگه دارند و آلوده نکنند. ولی موفقیت این کار به فرهنگ‌سازی و آموزشی که مردم می‌بینند بستگی دارد. در کشور ما بعضی مواقع تا 40 درصد یا 50 درصد جواب داده است ولی حفظ کردن این میزان یا دستیابی به درصدهای بالاتر به سادگی امکان‌پذیر نیست و نیاز به یک برنامه‌ریزی درازمدت دارد.

فرآیند مدیریت پسماند خانگی

از زمان تشکیل اداره بلدیه شهر تهران در سال 1286 هـ .ش. جمع‌آوری پسماند و نظارت بر شهر یکی از وظایف اصلی آن اداره بوده است. در آن سالها پسماند توسط کارگران جمع‌آوری و در محل‌هایی در سطح شهر تلنبار و سپس به  وسیله اسب و قاطر به حومه شهر منتقل و به کشاورزان فروخته می‌شد. در سال‌های بعد وسیله انتقال پسماند به گاری‌هایی تبدیل شد که توسط اسب یا قاطر کشیده می‌شدند. در پی شکایات مردم از بوی نامطبوع و مناظر نازیبایی که در محل‌های انباشت پسماند وجود داشت، شهرداری این اماکن را محصور کرد. با ورود خودرو و کامیون، در سال‌های بعد کامیون‌هایی برای حمل پسماند به کار گرفته شدند.پسماندها به وسیله خودروهای باربر سبک جمع‌آوری و به  ایستگاه‌های انتقال، حمل و در ایستگاه‌های مذکور در کامیون‌های بزرگ موسوم به «سمی تریلر» تخلیه و سپس به مرکز دفن کهریزک منتقل می‌شدند. به  این ترتیب تحولی بزرگ در سیستم جمع‌آوری و حمل پسماند ایجاد شد.

تامین انرژی از پسماندها

در حال حاضر چند مرکز بازیافت زباله در کشور وجود دارد و روند کار آنها چگونه است؟ دکتر کریمیان ضمن پاسخ به این سوال، توضیح بیشتری در خصوص چگونگی تامین انرژی اعم از گرمایشی و نور از پسماندها می‌پردازد و به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در حال حاضر نیروگاه هاضم واقع در آبعلی با ظرفیت 150 تن پسماند در روز 1 مگاوات ساعت برق تولید می‌کند که این میزان در آینده نزدیک به ظرفیت 300 تن در روز و تولید 2 مگاوات ساعت برق خواهد رسید. همچنین سامانه استحصال انرژی از پسماندهای جامد شهری (زباله‌سوز) در کهریزک نیز در حال ساخت بوده که از پسماندهای برگشتی (عمدتا نایلون) ‌از خطوط پردازش برق تولید خواهد کرد (با ظرفیت 200 تن، 3 مگاوات ساعت برق تولید خواهد نمود).

با بازیافت مواد، نیاز به استخراج مواد خام کمتر شده و منابع طبیعی برای نسل‌های آینده حفظ می‌شود. ضمن آنکه حجم زباله‌های ورودی به محیط زیست کاهش می‌یابد در نتیجه، از آلودگی‌ها کاسته می‌شود. بهداشت عمومی نیز ارتقا یافته و بیماری‌ها نیز کاهش می‌یابدبا اجرای بازیافت و کاهش حجم زباله، هزینه جمع‌آوری و حمل و نقل و دفن کاهش می‌یابد. در ضمن بازیافت سبب می‌گردد که نیاز به ورود مواد خام از خارج کشور کمتر شود و در نتیجه، وابستگی اقتصادی کاهش و تولید ملی افزایش پیدا کند.

آلاینده های آب وروشهای اندازه گیری کیفیت آب

فعالیتهای مربوط به توسعه منابع آب تغییراتی را در محیط زیست بدنبال دارد . اثرات زیستمحیطی سیستم های توسعه منابع آب ، در ضمن مفید بودن می تواند مضر هم باشند . برای مثال مخازن سد ها اغلب بخشهائی از بستر سیل گیر رودخانه و نیز حوزه آبریز را تخریب می نمایند درحالیکه از طرف دیگر دریاچه ای بوجود می آورند و به این ترتیب بعضی از خصوصیات زیستمحیطی و اکولوژی این رودخانه ها در حوزه های آبریز از دست میرود . افزایش دمای زمین به این معنی است که سطح آب دریا بالا خواهد رفت و مناطق ساحلی و روخانه ها را غرقاب خواهد کرد و زندگی بیش از 100میلیون جمعیت را به مخاطره خواهد انداخت گذشته از آن الگوی بارندگی ها بی تردید تغییر کرده و کشاورزی مختل می شود ، همچنین این تغییر الگو باعث می شود که طوفانها و گردبادها ، پرقدرت تر شده و موجب جاری شدن سیل شود . همینطور امکان دارد که نواحی گرم وخشک جهان کوچک تر شوند و آز آنجا که این دگرگونی ها سریع خواهد بود ، اکوسیستم های طبیعی یعنی زمینهای مرطوب یا زمینهای هموار و اصولا جانوران و گیاهانی که به زندگی در شرایط اب و هوائی معین خو گرفته اند ناگهان خود را با اوضاع متفاوت مواجه خواهند دید و همین مسئله باعث نابودی و انقراض بسیاری ازاین گونه های جانوری و گیاهی خواهد شد

- تخریب جزایر مرجانی ، صید بی رویه ماهی و آلودگی اقیانوسها ، فجایعی ساخته و پرداخته دست بشر است . مواد نفتی ، فاضلاب و رسوبات مواد شیمیائی ، کودهائی که بدرون دریا میریزند بدون شک ماهی ها و پرندگان دریائی را بیمار می سازد و مواد ناشی از پسماندها موجب رشد خزه های دریائی شده درنتیجه باعث نابودی حیات دریائی می گردد. از طرف دیگر آلودگی آبهای زیر زمینی ناشی از نشت و نفوذ شیرابه در جایگاههای دفن زباله ، از معضلات عمده ای است که مسائل بهداشتی زیستمحیطی عدیده ای را ایجاد نموده است . در اثر فعل و انفعالات و واکنشهای مختلف در درون گودالها و انبار های زباله و نزدیک بودن سطح بسته گودالها به آبهای زیر زمینی ، شیرابه به سهولت در این آبها نفوذ کرده و هرگونه مصارف آنی اب را غیر ممکن می سازداین مسئله از آن جهت اهمیت بیشتری می یابد که جدا سازی مواد سمی ، صنعتی و بیماری زا ی مراکز بهداشتی درمانی ، از زواید شهری انجام می شود . و مراکز دفع زباله ، پذیرای هرگونه زوایدی می باشند . بطوری که این مواد با ایجاد تغییرات نامطلوب در خواص فیزیکی و شیمیائی و بیولوژیکی کیفیت آب را پائین می آورند . و گاهی نیز آلودگی ها زوال پذیرند و به آسانی تجزیه و تقلیل داده می شوند مانند مواد زائی کشاورزی ، حیوانی و … بعض زباله ها به اسانی یا هرگز تجزیه نمی شوند و انحطاط پذیرند مانند جیوه ، سرب ، پلاستیک ، و…که باید حتی المقدور از انداختن یا ریختن آنها در آب جلوگیری شود . زیرا وجود این عناصر در آب آشامیدنی به اندازه بالاتراز حد مجاز تاثیر مخربی بر سلامت انسان می گذارند و آب را به منشاء بیماریهای گوناگون مبدل می سازند .

مقادیر غیر مجاز پلاستیک باعث بروز بسیاری از اختلالات ژنتیکی و سرطان پوست می شود. موجودات ذره بینی مانند میکروب ها،قارچها و … باعث بروز انواع بیماریهای انسانی شده و بهداشت آب را به خطر می اندازند . بعضی از جلبکها ، نوعی مواد سمی تولید می کنند که هم باعث بیماری شده و هم تاسیسات و فرایند تصفیه را دچار اشکال می کنند . شهر نشینی و فعالیتهای صنعتی و کشاورزی زمینه بسیار مساعدی برای رشد و انتقال آلودگی ها از طریق آب بوجود آورده است . اگر فرض شود که هر متر مکعب آب آلوده می تواند تا 40 متر مکعب آب سالم را آلوده سازد مجموعه پساب هائیکه هر روز تولید می شود تهدیدی بسیار جدی برای منابع آب خواهد بود

به گزارش سازمان بهداشت جهانی تقریبآ از هر سه نفری که در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند یکنفر آب آشامیدنی سالم در دسترس ندارند . هر سال سه میلیون کودک زیر 10 سال بعلت کمبود آب سالم و امکانات بهداشتی از از بین میروند . در کشورهای جهان سوم 80 درصد کل بیماریها مربوط به مصرف آب آلوده است که 33 درصد کل مرگ ومیر در این کشورها ، باعث می شود ، یعنی در واقع 25 هزار نفر در روز بدلیل استفاده از آب آلوده از بین میروند . این سناریو تیره و غم افزا ممکن است موجب شود که دولتهای جهانی به خود آمده و دست به اقدامات جدی بزنند . زیرا به رغم همه این دشواریها تا حدودی جا برای امیدواری هست و به کمک اقدامات مناسب و عزم و اراده لازم برای بکار گرفتن آنها می توان از روند نابودی منابع آب کاست و یا آنرا متوقف نمود.

از طرفی پیشگیری از آلوده سازی آب یکی از راههای علمی و با صرفه است ، موفقیت این امر در گروه یک عزم ملی و فرا گیر است . ایجاد اهرمهای قوی قانونی ، استحکام و قاطعیت در برخورد با آلوده کنندگان منابع آب و پیامدهای ناشی از آلودگی آن برای افزایش آگاهی عمومی از جمله مواردی است که باید در سطح جهانی به آن توجه اکید مبذول شود و کشورهای مختلف با توجه به شرایط اجتماعی ، صنعتی و کشاورزی و انواع آلاینده ها و پسابهای ناشی از فعالیتهای انسانی ، استانداردهای خاصی برای خود تهیه کرده اند و بسیاری از عوامل تشکیل دهنده این استانداردها در سطح جهانی یکسان و مشابه است . بنابراین کشورهای درحال توسعه نیز باید در جهت رفع مشکلات زیستمحیطی و حفظ بهداشت جامعه خود بکوشند و از این استانداردها بهره گیری نمایند

آلودگی آبWater Pollution 

آب هر گز بطور خالص در هیچ کجای دنیا یافت نمی شود . حتی آب بارانی که در مناطق غیر الوده نواحی جغرافیائی به زمین می بارد  شامل گازها ی o2-co2-N2  محلول در آن است و همچنین گرد و غبار یا ذرات معلق در اتمسفر بصورت تعلیق در آب حمل می شوند .  آب چشمه ها نیز معمولاً دارای ترکیباتی حمل شده از فلزاتی مثل Na-Mg –Ca- Fe- است .آب سختآبی است که مقدار قابل توجهی از ترکیبات فلزات در آن وجود دارد . حتی آب نوشیدنی ما هم از نظر شیمیائی خالص نیست و درست است که ذرات جامد معلق و باکتریهای مضر آن از بین رفته اند اما باز هم از نظر شیمیائی خالص نیست . اصولاً آب خالص برای نوشیدن نامطبوع است .

استفاده های طبیعی از آب عبارتند :

زیبائی و تفریحی

ذخیره آب مصرفی عمومی مردم

محیط زیست آبی جانوران آبزی

کشاورزی

صنعتی

طبق یک تعریف : هر ماده و جسمی که مانع استفاده طبیعی از آب شود آلوده کننده آب تلقی می شود . آبی که برای بعضی استفاده های خاصی مناسب است باید آلوده نباشد .اکنون در جهان بیش از 500کیلومتر مکعب آب در رابطه با صنعت مورد استفاده قرار می گیرد که نصف آن پس از تصفیه پسابهای صنعتی مجدداً استفاده می شود .  ( بر طبق محاسبات سازمان ملل یک سوم آبهای شیرین جهان آلوده اند ) .

تعریف آب پاک و آب آلوده :

هیچ تعریف خاصی برای پاک یا آلوده بودن مطلق آب وجود ندارد .در واقع آب پاک بنا به کاربرد آن بایستی دارای شرایط خاصی باشد . مثلاً برای مصرف – کشاورزی – یا صنعت نیازمند استاندارد های کیفیت خاص خود است .

معمولاً آبی را آلوده می گویند که مقدار اکسیژن محلول در آن از مقداری که برای زندگی آبزیان ضروریست کمتر باشد . هرگاه مواد آلی از طریق تخلیه فاضلاب به آبها وارد شوند بعلت خاصیت اکسید شوندگی شدید این مواد که با مصرف اکسیژن محلول در آب صورت می گیرد اکسیژن محلول در آب به صفر میرسد و می گویند آب بشدت آلوده است .

آب دارای خواص فیزیکی ویژه ای است :

وزن مخصوص آب در 4درجه سانتی گراد 1 است

گرمای ویژه آب بالاست

هدایت حرارتی زیادی دارد

حلالیت زیاد در برابر سایر اجسام

انبساط آب در حال انجماد

آب از دو عنصر هیدروژن و اکسیژن تشکیل شده و اولین بار هنری کاواندیش و لاوازیه عناصر آن را جدا نمودند .

اندازه گیری کیفیت آب

  آلودگی موجود در آب بر حسب میلی گرم در لیتر ( mg/lit) اندازه گیری می شود . در قدیم از روش PPm وزنی استفاده می شد که این روش در آلودگی بصورت حجمی اکنون در هوا مطرح است .

1 میلی لیتر آب برابر یک گرم آب است و از ppm هم می توان استفاده نمود لیکن در سایر مایعات چون 1 میلی لیتر برابر یک گرم نیست بنابراین استفاده از ppm     منسوخ و mg/lit متداول است .

اندازه گیری کیفیت آب بدلایل زیر دشوار است :

ممکن است آلوده کننده کاملاً شناخته شده نباشد .

غلظت آلوده کننده ممکن است اینقدر کم باشد که اندازه گیری دقیق آن بسیار دشوار باشد .

برای اندازه گیری کیفیت آب روشهای زیر متداول است . :

اندازه گیری اکسیژن محلول در آب یا DO

حداکثر اکسیژنی که در درجه حرارت نرمال ( 25درجه سانتی گراد ) می تواند در آب حل شودmg/lit 9 است و هر چه حرارت اضافه شود اکسیژن محلول تقلیل می یابد . در دمای 35 درجه سانتی گراد اکسیژن محلول به    mg/lit  7 می رسد و در دمای صفر درجه اکسیژن محلول معادل mg/lit  14  است . اکسیژن محلول در آب بوسیله دستگاه اندازه گیری اکسیژن (DO  متر )    اندازه گیری می شود .

BOD  چیست ؟

BOD نرخ مصرف اکسیژن در داخل آب توسط ارگانیزمهاست   است . اگر BOD  کم باشد آب پاک و فاقد ارگانیسم است یا آنکه ارگانیزمهای داخل آب مرده و نیازی به مصرف اکسیژن ندارند . BOD    مقدار اکسیژن لازم برای ثبات بیولوژیکی در آب است . اندازه تاًسیسات تصفیه بیولوژیکی خصوصاً میزان هوادهی فاضلاب در حوضچه های هوا دهی را می توان با اندازه BOD  محاسبه نمود .اگر BOD  آبی   ppm 1  باشد   تقریباً آب خالص است . آب با BOD تا ppm 5  نسبتاً خالص فرض می شود و وقتی که BOD  به بیشتر از ppm 5   برسد خلوص آب مورد تردید قرار می گیرد . اما اگر مقدار BOD  از ppm 20 تجاوز کند سلامت عمومی مورد خطر واقع می شود آزمایشات BOD  تخمین واقع بینانه ای از کیفیت اکسیژنی که وارد به آب شده  است را فراهم می سازد .

BOD  چگونه تعیین می شود ؟

دو بطری از یک آب نهر پر می شوند . میزان DO  یکی اندازه گیری می شود ، سپس درب بطری دیگر را بسته و داخل همان جریان آب به مدت 5 روز قرار می گیرد ( برای حفظ شرایط محیطی مثل درجه حرارت ، زمان و نور ) بعد از 5 روز DO  ظرف دوم اندازه گیری شده و اختلاف DO  ظرف اول و دوم مشخص کننده BOD5   است .درجه حرارت ، نور و زمان عوامل موثر در BOD  هستند . لازم به ذکر است آزمایش حتماً بایستی در درجه حرارت 20درجه سانتی گراد و در محیط به مدت 5 روز باشد .

TOCچیست ؟

چون سوخت و سوز کربن تولید Co2 می نماید لذا با احتراق کامل یک نمونه می توان به ارگانیزمهای موجود در فاضلاب پی برد . با سوزاندن نمونه در داخل یک لوله و اندازه گیری Co2   پی به TOC یا مجموع کل کربن آلی پی می بریم .

• آلوده کننده های آب

هر جسم خارجی که به اب افزوده شده و باعث شود کیفیت فیزیکی ، شیمیایی ، یا بیولوژیکی آن طوری تغییر نماید که برای مصرف انسان و سایر موجودات و کشاورزی مضر باشد و انسان نتواند حتی با تصفیه عادی آن را برای اشامیدن مناسب سازد جزء آلوده کننده های آب منظور می شود .

•

 آلوده کننده های عمده آب بشرح ذیل طبقه بندی می شوند :

زباله های متقاضی اکسیژن

عوامل بیماری زا

مواد غذائی گیاهی

ترکیبات آلی سنتز شده ( مصنوعی)

نفت

مواد شیمیائی معدنی و کانی ها

رسوبات

مواد رادیو اکتیویته

گرما

بعضی از اوقات آب آلوده شامل چند منبع آلاینده است .

زباله های متقاضی اکسیژن ( اکسیژن خواه )

اکسیژن حل شده در آب مورد نیاز هر گیاه و جانوری است که در آن زندگی می کند . اکسیژن محلول را با DO نمایش میدهند که برای یک ماهی باید حداقل  ppm 5 یا 5 میلی گرم بر لیتر باشد .آب سرد دارای DO  بیشتری است . DO  در محلول اشباع با درجه حرارت آب و ارتفاع از محل تغییر می کند . در سطح دریا در 20 درجه سانتی گراد 1/9 پی پی ام است . در یک درجه حرارت ثابت هرچه ارتفاع بیشتر می شود DO  کمتر می شود .

زمانی که زباله های آلی خصوصاً فاضلاب خانگی و حیوانی – زباله های صنعتی – ناشی از فعالیتها ی کارخانجات کاغذ سازی – چرم سازی ، فاضلاب کشتارگاهها و گیاهان و … به آب می ریزد DO آب شدیداً پائین می آید ، چون زباله های این صنایع اکسیژن خواه بوده و بوسیله باکتریها در حضور اکسیژن شکسته شده و پوسیده می شوند .بیشترین زباله های اکسیژن خواه زباله های آلی هستند . برای اکسایش 3 پی پی ام کربن 9 پی پی ام اکسیژن محلول نیاز است.

عوامل بیماری زا

آب عامل انتقال بسیاری از ویروسها و باکتریهای بیماری زاست که اکثراَ باعث عفونت در ناحیه روده می شوند . تیفوئید ، اسهالهای خونی ، پاراتیفوئید ، وبا از آن جمله اند . فلج اطفال و یرقان نیز با آبهای آلوده منتقل می شوند .آزمایش مستقیم برای شناسائی موجودات در آب صورت نمی گیرد اما یک باکتری معروف بنام کالیفرم که بی خطر بوده و مواد غذائی انسان را در روده بزرگ جذب می نماید و در همانجا زندگی می کند اگر در آب دیده شود معرف مدفوع در داخل آب است .

چه بیماریهائی توسط آب آلوده به انسان سرایت می کند ؟

بیماریهای انگلی ( لیپتوسپیرا ایکترو هموراژه که به تب لجن و یا ویل معروف است و باکتری از راه مخاط پوست وارد بدن شده و باعث عفونت می شود و در آب لجن و رودخانه ها موجود است .

کرمها : مثل آسکاریس – تریکو سفال ( کرم شلاقی و کرم قلابدار )

بیماری وبا

بیماری ویروسی مثل فلج اطفال و هپاتیت عفونی

مواد غذائی گیاهی

فسفر – نیتروژن – کربن – سه عنصری هستند که واکنش دهنده های وابسته به کیفیت و شرایط هستند . فاضلاب انسانی و زباله های صنعتی که منابع قابل توجهی از مواد غذائی به ویژه ترکیبات فسفره دارند و در آب حل شده و عامل محدود کننده می شوند .70 % ترکیبات فسفره در فاضلابها در اثر استفاده از شوینده های خانگی است که بایستی از ترکیبات شوینده حذف گردند . این ترکیبات وقتی که در آب وارد می شوند به رشد جلبکها کمک نموده و باعث بهم خوردن تعادل اکوسیستمها می شوند

مواد آلی مصنوعی

شوینده ها و مواد آفت کش – حلالها – رنگها و فیبرها باعث تغییراتی در بو ، مزه و رنگ آب شده و باعث مسمومیت آب و خطر برای جانوران و گیاهان می شوند .

نفت

اولین چاه نفت در سال 1859 در پنسیلوانیا احداث شد . سالانه چندین بیلیون بشکه نفت خام استخراج می شود که تولید – توزیع و استفاده از یک چنین مقدار زیادی نفت پیامدهای زیستمحیطی زیادی دارد . آلودگی نفتی باعث می شود خاصیت هیدروفوبی پرندگان بشدت کاهش یابد

مواد شیمیائی معدنی و کانی

نمکهای معدنی و اسیدهای معدنی و ترکیبات فلزی که در حضور آب باعث اسدیته – شوری و سمی شدن آب می شوند جزء آلاینده های آب هستند .اسیدی شدن : ( مثل باران اسیدی ) استخراج معادن سولفید ( پیریت FeS2 ) و عبور آب از رگه های این معادن بطور طبیعی یا از طریق فرایند های مصنوعی باعث افزایش اسیدیته آب می گردد . در PH کمتر از 6 باعث خوردگی زیاد از حد در سیستمهای لوله کشی – قایقها – اسکله ها و … می شود .

شوری :

97 درصد آبهای جهان شورند . فاضلابهای صنعتی – حمل مواد معدنی توسط آبیاری و غیره باعث شوری می شود . استفاده از نمک در شاهراهها و شستشوی آن باعث شوری آبها می شود . افزایش شوری کیفیت آب را پائین می آورد . مواد معدنی و کانی در آب تاًثیرات زیادی روی گیاهان و جانوران آبزی دارد و زیان وارده به زندگی آبزیان مربوط به فرایند اسمزی است که نهایتاً به مرگ جاندار می انجامد .

سمیت :فلزات سنگین باعث سمیت آب می شوند . جیوه – سرب – کادمیوم – کرم و نیکل از جمله  این عناصر هستند . با جمع شدن در مدت طولانی در بدن موجودات زنده باعث سمیت و نهایتاً مرگ موجود زنده می شوند .

رسوبات :رسوبات در اثر فرایند های طبیعی فرسایشی بوجود می آیند و باعث آلودگی شدید آبهای سطحی می شوند

 تاًثیرات زیان آور رسوبات عبارتست از :مشکلات مربوط به لایروبی کانالها- چشمه ها – بنادر و مخازن

نابودی جانوران آبزی و از بین بردن زیستگاه آنها

کاهش نفوذ نور به داخل آب و کاهش فرایند فتو سنتز

تیره گی آب و افزایش هزینه تصفیه آن

.

سه فعالیت مهم وابسته به اورانیوم که منبع بالقوه تولید آلودگی است :

استخراج از معدن و فرآیند هایی روی سنگ معدن دارای رادیو اکتیو سودمند

استفاده از مواد رادیو اکتیو در سلاحهای هسته ای

استفاده از مواد رادیو اکتیو در تولید انرژی هسته ای ( نیرو گاهها ی هسته ای – اتمی )

فرایندهای سنگ معدن

بزرگترین مشکل آلودگی رادیو اکتیوی در نتیجه تولید اورانیوم به علت مقادیر زیادی اورانیوم باقی مانده از تولید می باشد . مواد رادیو اکتیوی توسط بارندگی از توده پس ماندها حل یا خرد شده و به سمت آب معمولی مصرفی حرکت و باعث آلوده سازی شدید آن می شود .

رادیوم و توریوم از نظر شیمیایی شبیه کلسیم هستند و بنابراین وقتی که وارد بدن می شوند توسط استخوانها جذب می شوند . سبزی کاری می تواند مقدار مواد پس مانده در آبهای سطحی را کاهش دهد . وقتی ذرات رادیو اکتیو یته در اثر آزمایشهای اتمی با باران ترکیب شوند باران هسته ای بوجود می آید . باران رادیو اکتیو در سال 1963 منجر به امضاء قرار داد تحریم آزمایشات هسته ای شد .استرانسیوم 90 یک جزء باران رادیو اکتیو با نیمه عمر 28 سال از نظر شیمیائی مثل کلسیم است و توسط گیاه از خاک جذب شده و با خوردن گیاه  به استخوانها و دندانها وارد  می شوند .این عناصر  در مغز استخوان وارد شده و اختلالات خونی را بوجود می آورد .سزیم 137 با نیمه عمر 30 سال از نظر شیمیائی مثل پتاسیم است و توسط لبنیات و گوشت و حبوبات برگدار از باران رادیو اکتیویته جذب شده و  به انسان میرسد . و مثل استرانسیوم عمل می کند .

4 نوع آلودگی توسط کارخانجات انرژی هسته ای تولید می شود :

تولید زباله های مایعی از رادیو اکتیو

زباله های مایع و گازی حاصل از عناصر سوختی

محصولات حاصل از شکافت هسته

گرما

تهدید بزرگ آلودگی آب به  فرآیند های زباله های هسته ای در سیستم عمل کننده مربوط است . زباله ها را در ظروف فولادی بسته بندی می کنند و بر حسب خط مشی مربوطه دفن می سازند .

حرارت

از نظر بسیاری از مردم گرما یک آلوده کننده نیست . اما وقتی برای سرد کردن دمای آب از رودخانه ها استفاده  شود و دمای آب بالا رود  خطر جدی است .

افزایش حرارت چه اثری در آبهای طبیعی دارد :

میزان اکسیژن محلول در آب را کاهش می دهد ( DO )

سرعت واکنشهای شیمیایی را افزایش می دهد

درجه حرارت نامناسب برای زندگی آبزیان تولید می شود

میزان درجه بندی های مرگ آور افزایش می یابد .

بررسی دیگر آلاینده های  آب

کیفیت آب عامل تعیین کننده ای برای آسایش و رفاه انسانهاست . اکنون در جوامعی که آب ها ی آلوده به باکتریها و مواد شیمیایی وجود دارد شیوع بیماریها امری اجتناب ناپذیر است  و بسیاری از مرگ و میر ها ناسی از آلودکی آب می باشد . با وجود تصفیه آب آشامیدنی در شهر ها هنوز هم بعضی از منابع آب شهری در برخی نقاط حاوی مقادیر خطر ناکی از عوامل بالقوه بیماری زا هستند . ترکیبات شیمیاییی و سمی در اندازه های کم به هیچ وجه در آب آشامیدن قابل روئیت نبوده و بدون انجام آزمایشات ویژه به راحتی  نمی توان در خصوص کیفیت آبی اظهار نظر کرد .

در جوامع صنعتی سر چشمه های گوناگونی برای وارد  شدن آلودگی های شیمیایی بدرون آب وجود دارد ، فضولات حاصل از صنایع شیمیایی و آبکاری و عبور  از میان زمینهای کشاورزی سمپاشی شده منابع جدی آلودگی شیمیایی آب هستند .در حال حاضر مواد سمی که توسط آب منتقل می شوند مهمترین عوامل زیانبار موجود در آبهای آشامیدنی هستند . در حال حاضر مواد سمی که توسط آب منتقل می شوند مهمترین عوامل زیانبار موجود در آبهای آشامیدنی هستند .آگاهی از منابع آلاینده ها – نحوه انتقال – برهمکنش ها و آثار ناشی از ورود آلاینده ها به آب برای کنترل آنها به طریقی که برای محیط زیست بی خطر بوده و در عین حال از جهت اقتصادی مقرون به صرفه باشد حائز اهمیت است .آگاهی از مفهوم آلودگی و کنترل آن منوط به کسب دانش در زمینه شیمی محیط زیست آبی است .

 عناصر ناچیز موجود در آب Tracc Element

منظور از عناصر ناچیز عناصر به مقدار بسیار اندک است . با توجه به اینکه در قدیم روشهای مدرن امروزی همچون جذب اتمی – نشر پلاسما – تجزیه با نوترون فعال – کروماتوگرافی گازی – طیف سنجی جرمی و روشهای دیگر که قدرت آشکار سازی را تا حد کشف مقادیر بسیار اندک که امروزه قابل دسترس هستند گسترش داده اند وجود نداشت و فقط می توانستند حضور یک عنصر را بدون مقدار آن آشکار سازند عنصر مورد نظر را در حد ناچیز پنداشته و تعریف کلی عناصر موجود در آب را منظور می نمودند .

برخی از این عناصر بعنوان مواد غذائی برای زندگی جانوران و گیاهان شناخته می شوند و مقدار کم آنها مورد نیاز و مقدار زیاد آنها سمی است . مثل هیدروژن – اکسیژن – فسفر – پتاسیم – گوگرد – منیزیوم – کلسیم – میکرو و ماکرو نوتریونها ( Cl- CO – mo – fe- zn - , …  ) که هرکدام بعنوان سازنده زیست جرم یا کنترل عملکرد متابولیکی ارگانیسم ها در آب وجود دارند و منبع آنها اکثراً کانی های موجود در آب است .برخی عناصر ناچیز از لحاظ مسائل محیط زیست بسیار با اهمیت هستند مثل سرب یا جیوه یا کادمیوم ( چون به غشا، سلولها متصل شده و روند انتقال مواد از راه دیواره سلولها را مختل می نمایند ) . بعضی از شبه فلزات یعنی عناصری که حد فاصل فلزها و غیر فلز ها قرار دارند نیز آلاینده های مهمی برای آب به حساب می آیند – آرسنیک – سلنیم – آنتیموان در این زمینه حائز اهمیت هستند

آرسنیک  AS

        جذب حدود 100میلی گرم از این عنصر می تواند سبب مسمومیت انسان شود . جذب دوزهای اندک آرسنیک در زمان دراز و به دفعات متعدد سبب بروز مسمومیت مزمن می شود . آرسنیک عنصری سرطان زاست و قتل های زیادی با آن صورت گرفته است . احتراق ذغال سنگ باعث ورود مقدار قابل توجهی آرسنیک به محیط زیست می شود که بیشتر این مقدار به منابع آبی وارد می گردد .آرسنیک به همراه کانی های فسفاته به محیط وارد می گردد . برخی از آفت کشها خصوصاً آنها که قبل از جنگ جهانی دوم مصرف گسترده ای داشته اند حاوی ترکیبات بسیار سمی آرسنیک هستند . رایج ترین  این   مواد عبارتند  از   آرسنات   سرب و آرسنیت   سدیم  .یکی دیگر از منابع بزرگ آرسنیک زوائد باقی مانده از معادن است . آرسنیک بصورت محصول فرعی در فر آیند تصفیه مس ، طلا ، سرب ، بصورت فضولات معدنی انباشته می شود .

کادمیوم Cd

کادمیوم ناشی از زائدات صنعتی یا فضولات معدنی از آلوده کننده های اصلی آب است . کادمیوم در آبکاری فلزات به مصرف میرسد . این عنصر از لحاظ شیمیایی شباهت زیادی با روی دارد و این دو فلز درپدیده های ژئو شیمیایی با هم شرکت می کنند . فشار خون بالا – تخریب کلیه – تخریب بافتهای بیضه و تخریب گلبولهای قرمز خون از جمله عوارض کادمیوم است . مسمومیت با کادمیوم سبب بروز بیماری می شود که در ژاپن به آن ایتای ایتای ( آخ آخ در فارسی ) نامیده می شود  . این بیماری همراه با درد شدید و شکستن بی دلیل استخوانها بروز می نماید .  کادمیوم می تواند در برخی از آنزیمها جانشین روی شده و با تغییر در ساختمان فضائی آنزیم موجب از دست رفتن فعالیت کاتالیزوری آنزیم و نهایتاً سبب بروز علائم بیماری شود .کادمیوم یک آلاینده خطر ناک آب است و پاکسازی آبی که به کادمیوم آلوده است بسیار دشوار خواهد بود .در بنادر و خلیج ها ته نشست کادمیوم و ترکیب آن با سولفاتها کادمیوم را بصورت سولفید کادمیوم نامحلول رسوب می دهد . ( cds)

سرب Pb

آلودگی سرب از بعضی منابع صنعتی و کانی سر چشمه می گیرد و همچنین سرب ناشی از سوزاندن بنزین های سربدار یکی از سرچشمه های عمده ورود سرب به اتمسفر و خاک است و در نظام های آبی وارد می شود . سنگ آهک سرب دار می تواند منشا، ورود سرب به آبهای طبیعی باشد . استفاده از ظروف سربی برای خوردن و آشامیدن سبب مسمومیت طبقه حاکم در رم باستان و انقراض آنها از سلطنت گردید .در اثر مسمومیت با سرب اختلال جدی در عملکرد کلیه ها – دستگاههای تناسلی – جگر – مغز و سلسله اعصاب مرکزی و در نهایت مرگ فرد پیش می آید . مسمومیت ناشی از وجود سرب در محیط زیست برخی از کودکان را به عقب ماندگی ذهنی دچار کرده است.

مسمومیت خفیف با سرب موجب بروز آنمی در انسان می شود و فرد مسموم دچار سردرد – درد عضلات – احساس خستگی عمومی و عصبانیت می شود . جز در مواردی که هنوز از لوله های سربی قدیمی برای انتقال آب استفاده می شود آلودگی سربی چندان قابل توجه نیست . سرب در ساختمان لحیم و بعضی مواد بکار رفته در اتصالات لوله ها مصرف می شود . بنابراین آب مورد استفاده شهروندان تا حد زیادی با سرب در تماس است .آب مانده در لوله کشی ساختمانها مقدار قابل توجهی سرب – روی – کادمیوم و مس دارد و لازم است بعد از برگشت از سفر که لوله ها مدت زیادی پر آب بوده و تخلیه نشده اند با باز نمودن لوله ها آب آلوده خارج گردد

آب مانده در لوله کشی ساختمانها مقدار قابل توجهی سرب – روی – کادمیوم و مس دارد و لازم است بعد از برگشت از سفر که لوله ها مدت زیادی پر آب بوده و تخلیه نشده اند با باز نمودن لوله ها آب آلوده خارج گردد

جیوه Hg

جیوه آسیبهای بسیار زیادی به سلامتی انسان وارد می سازد . جیوه در بسیاری از کانی ها به مقدار بسیار کم وجود دارد . سینابر سولفید قرمز جیوه ، سنگ معدن تجارتی اصلی جیوه است .جیوه فلزی در وسائلی مثل دستگاههای ایجاد خلا، آزمایشگاهی بکار میرود . مصرف عمده جیوه در تولید الکترود های مربوط به دستگاههای تولید الکترو لیتیک گاز کلر است . تر کیبات آلی جیوه در ساخت آفت کشها – خصوصاً قارچ کشها موارد مصرف گوناگونی دارد . ورود جیوه به محیط زیست از طریق منابع متفرقه متعددی صورت می گیرد که مربوط به استفاده بشر از این عنصر است. دور ریز مواد شیمیایی مصرف شده در آزمایشگاهها – باطریها- دماسنج شکسته – قارچ کشها – آمالگام بکار رفته برای پر کردن دندان و محصولات داروئی راههای ورود جیوه به محیط زیست هستند .سر ریز فاضلاب شهری گاهی حاوی جیوه تا ده برابر مقدار یافت شده در آبهای طبیعی است .

در سالهای 1960- 1953 سمیت جیوه در خلیج مینا ماتا ی ژاپن به نحو غم انگیزی خود نمائی کرد . از میان افرادی که محصولات دریایی این خلیج  آلوده را مصرف کردند 111 نفر مسموم شدند و 43 نفر آنها جان سپردند و 19 نفر که مادران آنها از این مواد غذائی مصرف کرده بودند تغییرات ژنتیکی دیده شد . منبع ورود جیوه به آب پسماندهای صنایع شیمیایی ریخته شده در خلیج بود از جمله اثرات سمی جیوه را می توان اختلالات نورولوژیک – افسردگی – عصبانیت – کوری – دیوانگی – شکستن کروموزومها و بروز نقائص مادر زادی را نام برد .عوارض خفیف تر مسمومیت با جیوه مثل افسردگی و عصبانیت دارای ماهیت سایکو پاتولوژیکی هستند .برخی از اشکال جیوه نسبتاً غیر سمی هستند و برای درمان سفلیس و دیگر بیماریها کار برد دارند و ترکیبات آلی جیوه بشدت سمی هستند

 . وجود جیوه در بدن ماهی ها ی دریاچه های آلوده  و غلظت بسیار زیاد جیوه در آب و در بافتهای ماهی دیده شده است و آن ناشی از تشکیل یون محلول مونومتیل مرکوری CH3Hg+  و دی متیل مرکوری فرار CH3)2Hg ) توسط باکتری ناهوازی موجود در رسوبات است .و جیوه ناشی از این ترکیبات در بافتهای چربی انباشته شده و ممکن است از 1000برابر غلظت آن در آب بیشتر باشد . ماده شیمیائی عامل متیلاسیون که جیوه معدنی را به ترکیبات متیل مرکوری تبدیل می کند متیل کوبالامین نام دارد که آنالوگ ویتامین B12  است .در آبهای خنثی یا قلیائی شرایط مساعدی برای تشکیل دی متیل مرکوری CH3)2Hg )  وجود دارد . این ترکیب فرار می تواند به اتمسفر هم وارد شود .

سیانور درآب :

سیانور ماده ای سمی و مرگ آور است که در آب بصورت HCN که اسیدی ضعیف است دیده می شود یون سیانید با بسیاری از یونهای فلزی میل ترکیبی زیادی نشان داده مثلاً در مجاورت آهن دو ظرفیتی یون فروسیانید را تشکیل می دهد که سمیت آن نسبتاَ  کمتر است . HCN فرار ماده ای بسیار سمی است که در سالهای 1940-1967 در اتاقهای گاز زندانهای کشور امریکا برای اعدام محکومین بکار میرفت . سیانور مصرف صنعتی گسترده ای دارد و بویژه برای پاکسازی سطوح فلزی و آبکاری فلزات بکار میرود . همچنین از طریق صنایع گاز و کوره های کک سازی در محیط منتشر می گردد . در عملیات استخراج کانی ها به وفور مصرف می گردد. بعنوان مثال در عملیات استخراج طلا برای جدا کردن طلا از سنگ معدن ابتدا جیوه مصرف می شد و سپس بعلت کارائی بالای سیانور این ماده  مورد استفاده قرار گرفته و بعلت فرایند شستشو با سیانور باعث آلودگی شدید آبهای زیر زمینی گردیده است .

آزبست در آب :

آزبست عنصری معدنی است که در اثر استخراج از سنگ معدن بصورت الیافی فیبری در هوا منتشر و باعث خراش بافتهای ریه می شود و نهایتاَ تولید سرطان می نماید .  آزبست از طریق لوله های آزبستی و یا فرایندهای معدنی در اتمسفر منتشر و وارد آبهای طبیعی می گردد .

حذف سختی آب :

  نمکهای منیزیوم و کلسیم عمدتاً بصورت بی کربنات یا سولفات در آب حضور دارند عامل اصلی سختی آب هستند . آب سخت آبی است که در جریان واکنش صابون با یونهای کلسیم و منیزیوم ایجاد دلمه های نامحلول می نماید . این یونها باعث مزاحمت در عملکرد پاک کننده ها می شوند بنابراین باید کمپلکسه گردند . همچنین این یونها باعث تشکیل رسوبات معدنی می گردند که باعث مسدود شدن لوله ها و کاهش راندمان انتقال آب می گردند .برای جذب سختی آب و اصطلاحاً نرم کردن آن در شهر های بزرگ از فرآیند آهک – سودا بهره می گیرند که عبارتست از تصفیه آب به کمک ca (OH)2  و کربنات سدیم Na2co3 که در این عملیات کلسیم بصورت CaCo3 و منیزیوم بصورت Mg (oH)2 رسوب می گردند

در بعضی از سیستم های بزرگ تهیه آب نرم به روش آهک – سودا از رسوبات کربنات کلسیم حاصل بعنوان منبع تولید آهک استفاده می کنند . نرم سازی آب به روش آهک – سودا 2 مشکل عمده دارد :به دلیل پدیده فوق اشباع مقداری CaCo3 و Mg(oH)2 در محلول باقی مانده و این ترکیبات اگر حذف نشوند پس از مدتی رسوب می کنند که ایجاد لایه رسوبی زیانبار یا کدورت نامطلوب در آب را بدنبال دارد .از ناحیه استفاده از ترکیب بسیار بازی کربنات سدیم مشکل ایجاد می شود . این ماده سبب بالا رفتن PH آب تصفیه شده تا حدود 11 می شود که باید برای غلبه بر آن بداخل آب Co2 دمید

دی کسید کربن سبب می شود که کربنات کلسیم و هیدرو کسید منیزیوم موجود در آب به گونه های محلول بیکربنات تبدیل شوند :آبی که PH و قلیائیت آن در حد معینی تنظیم شده و غلظت یون Ca2++ موجود در آن بسیار نزدیک به غلظت اشباعی CaCo3  باشد تثبیت شیمیایی شده است . این آب نه باعث ترسیب کربنات کلسیم در منابع و مجاری آب و گرفتگی لوله ها می شود و نه لایه محافظ CaCO3 موجود بر سطح داخلی لوله ها را در خود حل می نماید . آبی که میزان CaCO3 آن بسیار پائین تر از حد اشباع باشد آب مهاجم نامیده می شود .یک روش دیگر نرم کردن آب استفاده از ستون تعویض یونی است . تعویض یونی یعنی انتقال برگشت پذیر یونها بین محلول آبی و یک ماده جامد که قادر به ایجاد پیوند با یونها باشد . مثلاً حذف NaCl از محلول بوسیله دو واکنش تعویض یونی است .

در نرم کردن آب به کمک تعویض یونی نیازی به حذف کلیه یونهای محلول نیست تنها حذف آن دسته از کاتیونها که موجد سختی آب هستند کافی است . بنابراین معمولاً فقط استفاده از تعویض کننده های کاتیونی کفایت می نماید .

گند زدائی آب :

مجموعه عملیات برای کشتن باکتریها ی موجود در آب را گندزدائی گویند. کلر معمولی ترین ماده گند زداست که برای این منظور بکار میرود :اسید هیدروکلره اسید ضعیفی است که باعث کشتن باکتریها می شود . گاهی بجای گاز کلر از نکهای هیپو کلریت استفاده می شود . هیپو کلریت کلسیم Ca(ocl)2 نمکی است که برای این منظور استفاده می شود . دو گونه شیمیایی که توسط کلر در آب تشکیل می شود Hocl و ocl- هستند که کلر آزاد سودمند نام دارند و در کشتن باکتریها بسیار موثرند .

این مواد در حضور آمونیاک مونو کلرامین NH2cl – دکی کلرامین NHCL2 – و تری کلرآمین NCL3 که قدرت گند زدائی کمتری دارند را تشکیل میدهند . کلر زنی می تواند ماهیت و سمیت ناخالصی های معدنی موجود در آب را تحت تاًثیر قرار دهد .گاهی برای گند زدائی بجای کلر از ازون استفاده می شود به اینصورت که پس از فیلتر کردن هوا آن را سرد می کنند و سپس هوای سرد و خشک و فشرده را در معرض تخلیه الکتریکی با ولتاژ 20000ولت قرار می دهند که اکسیژن به ازون تیدیل می شود و ازون تولید شده به درون محفظه تماس پمپاژ می شود و 10تا 15دقیقه طول می کشد .اخیراً به دلیل احتمال تولید ترکیبات ارگانو کلره در خلال فرآیند کلر زنی آب استفاده از ازون مورد توجه روز افزون قرار گرفته است .

ازون بیش از کلر بر ویروسها قدرت تخریبی دارد .

آهن به شکل یون فرات Feo4 2- هم یک عامل اکسید کننده قوی با خواص گند زدائی عالی است مزیت استفاده از این گند زدا حذف فلزات سنگین – ویروسها و فسفات است . ممکن است در آینده این گند زدا گسترش یابدحذف مواد آلی از اب آشامیدنی :مقادیر بسیار اندک مواد آلی اگزوتیک ( مواد ساخته دست بشر ) در اب آشامیدنی می تواند موجب سزطان و دیگر بیماریها گردد . برخی از این مواد ترکیبات آلی کلردار هستند که برای ضد عفونی آب بکار می روند . در اثر کلر زنی آب برای ضد عفونی کردن آب کلروفرم و سایر ترکیبات هالو متان Trihalomethane( THMs ) ناشی از فرآیند کلر زنی که از 100PPb تجاوز کنند خطر ساز خواهند شد . که بایستی با استفاده از گرانول ذغال فعال در حد استاندارد کاهش یابند . 

تصفیه فاضلاب : Waste Water Treatment

 فاضلاب رها شده در آب منبع اغلب آلودگی ها در آبهای طبیعی است بنابر این لازم است خود فاضلاب به نحوی تصفیه شود . تصفیه فاضلاب عمدتاً با سه روش تصفیه اولیه – تصفیه ثانویه و تصفیه ثالثیه ( پیشرفته ) صورت می گیرد . در تصفیه اولیه مواد جامد از آب خارج می گردند ( به روش مکانیکی ) و BOD را بطور ملایم کاهش می دهند .در مرحله ثانویه BOD بطور قابل ملاحظه ای توسط اکسایش زیستی مواد حل شده در آب کاهش می یابد و در مرحله ثالثیه مواد جامد باقی مانده و مواد معدنی محلول و ترکیبات آلی از فاضلاب جدا می گردند . این عملیات توسط مجموعه ای از فرایند های فیزیکی ، شیمیائی و زیستی انجام می گردد

فرآیند های تصفیه فاضلاب اولیه :در این فرآیند ابتدا بیشتر جامدات را از آب جدا می تمایند و این امر با رسوب دادن جامدات و برداشتن اجسام معلق کامل می گردد این فرایند شامل مراحل زیر است :

غربال کردن

بوسیله تورهای سیمی و غربال ها و عبور آب الوده از آنها امکانپذیر است .

برداشتن سنگریزه  -  با ته نشست سنگ و سنگریزه آنها را جدا می نمایند .

خارج نمودن رسوبات

در صورتی که سرعت جریان فاضلاب کم باشد جامدات معلق ته نشین می شوند که با ایجاد یک مخزن رسوب گیری کامل می شود . جامدات ترسیب شده را لجن خام  می گویند . در روش اولیه تصفیه فاضلاب سنگریزه و لجن خام از آب جدا می شود و با افزودن گاز کلر باکتریهای مولد بیماری را نابود می نمایند . روش تصفیه اولیه بطور تخمینی 35 درصد BOD و 60درصد جامدات معلق که شامل 20درصد از کل نیتروژن و 10 درصد از کل فسفر را برطرف می نماید . اما مواد معدنی را خارج نمی نماید .

فرایند های تصفیه فاضلاب ثانویه

 در این فرآیند مواد معلق اضافه برداشته و BOD کم می شود . صافی چکنده و فرآیند لجن فعال در این مرحله مورد استفاده قرار می گیرد . لجن فعال می تواند تا 90% جمدات معلق و BOD را برطرف کند و صافی چکنده 80تا 85درصد مواد معلق را جذب می کند .صافی چکنده عبارتست از بستری از سنگ و سن به عمق 3 تا 10فوت که در این بستر باکتریهای زیادی وجود دارند که مواد آلی فاضلاب را نابود می نمایند . قسمت مهم این فرآیند تجزیه مواد آلی تحت عمل باکتریهایی است که روی سنگ و شن و لجن قرار دارند .لجن توسط دمیدن هوا فعال شده و در اثر فعالیت لجن مملو از باکتریها ضایعات آلی شکسته می شوند .

فرایند تصفیه ثالثیه ( پیشرفته )

در فرآیند های تصفیه اولیه و ثانویه BOD آب پائین می آید و باکتریها ی مضر حذف می شوند اما ترکیبات آلی معدنی از بین نمی روند . در تصفیه پیشرفته تمام آلوده کننده های محلول و معلق که در روش ثانویه برداشته شده اند از بین می روند .

آلوده کننده های فاضلاب در مجموع به 4 دسته زیر تقسیم می شوند :

جامدات معلق

 ترکیبات الی حل شده

مواد معدنی غذائی گیاهان بصورت محلول

مواد معدنی محلول

در تصفیه پیشرفته فاضلاب الکترو دیالیز یا اسمز معکوس ( با محدود کردن غشاء ) موجب کاهش ذرات جامد معلق می شود

در حال حاضر لخته نمودن و سپس صاف کردن برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد . آلوم AL2(SO4)3H2O یک نمونه منعقد کننده مورد استفاده است که با محلول قلیایی از یونهای بیکربنات ماده ای ژلاتینی که ذرات جامد معلق را فرا گرفته و با آنها ته نشین می شود بعد از تصفیه ثانویه مقادیر کمی از مواد آلی محلول در آب باقی می مانند که طعم و مزه مخصوصی به آب داده و سمی است  .پیشرفته ترین روش برای از بین بردن ترکیبات آلی محلول جذب سطحی روی کربن فعال می باشد .

فاضلاب از طرفی با جذب کننده سطحی پر شده عبور داده می شود کربن فعال به شکل دانه های ریز و یا پودر مصرف می گردد . شکل پودری نیاز به زمان کمتری برای تماس دارد . بتدریج که مواد آلی روی سطح کربن جمع می شوند از ظرفیت پذیرش سطحی آن کاسته می شود ، به منظور جانشین ساختن مجدد که از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه است کربن مصرف شده بازسازی و دوباره می تواند مورد استفاده قرار گیرد . همچنین مواد آلی حل شده توسط اکسایش شیمیایی با بکار بردن اکسیدهایی نظیر هیدروژن پراکسید ( H2O2) )و ازون O3 از فاضلاب خارج می گردند . هیدروژن پراکسید در محلول ناپایدار و به اکسیژن آزاد O2 تجزیه می شود .اکسیژن آزاد شده هر ترکیب الی را که در محیط وجود داشته باشد اکسید می کند . گاز ازون نیز اغلب ترکیبات آلی موجود در فاضلاب را اکسید می کند .همچنین گاز ازون بو – رنگهای نامطلوب و موجودات ریز الوده کننده را از بین می برد . ترکیبات معدنی مثل نیتروژن و فسفر نیز در فاضلاب نامطلوبند و فسفر بصورت یون فسفات PO4 3 ظاهر می شود که بصورت رسوب جدا می گردد .

آلومینیوم سولفات لخته شیمیایی است با یونهای PO 4 3- واکنش می دهد و رسوب جامدی تشکیل می دهد که با دیگر جامدات ته نشین می شوند :برای کاهش نیتروژن در فاضلاب با توجه به شکل شیمیائی نیتروژن و PH   آب روشی اتخاذ می گردد . مثلاً نیتروژن به شکل یون آمونیوم NH4 توسط برهنه سازی حذف می شود. فرآیند برهنه سازی بر اساس تعادل بین NH4+ و H+ در آب است :وقتی که PH  فاضلاب بالاتر از 7 میرود ( قلیایی می شود ) تعادل به سمت راست و منجر به تشکیل گاز آمونیاک می شود . در PH برابر 10بیش از 85% گاز آمونیاک از بهم زدن فاضلاب در حضور هوا آزاد میشود .برای نیتروژنه کردن یعنی تبدیل آمونیاک به نیترات و نیترات به گاز نیتروژن ( نیتروژن زدائی ) باکتریهای مخصوص لازم است .یونهای Na+, k+,Ca+2،و… که مواد معدنی موجود در آب هستند و ممکن است مضر نباشند اما حجم این مواد معدنی شوری اب را زیاد کرده و باعث سختی اب می شوند . الکترو دیالیز و اسمز معکوس روشهای عملی برای کاهش دادن شوری فاضلاب هستند .الکتریستیه و غشاهای یک پلیمر شیمیایی در الکترودیالیز مورد استفاده قرار می گیرند .جریان الکتریکی را به وسیله دو الکترود از آب عبور داده و الکترود ها  توسط غشائی از یکدیگر جدا می شوند و یون ها در محلول با عبور کردن از غشاها به سمت الکترودها جذب شده آب پاکیزه تر در پشت خود را باقی می گذارند .

فرآیند اسمز

زمانی اتفاق می افتد که دو محلول با غلظت های متفاوت توسط یک غشاء نفوذ پذیر از یکدیگر جدا شوند . در طی این فرآیند ملکولهای آب از محلول با غلظت کمتر به محلول با غلظت بیشتر از طریق غشاء انتشار می یابد تا غلظت ها مساوی شوند .

 . در مجموع مراحل تصفیه بطور خلاصه  بشرح ذیل است:

تصفیه اولیه : شامل خارج نمودن مواد ساکن یا متحرک از آب .

تصفیه ثانویه : حذف ناخالصی های قابل تجزیه زیستی و کاهش BOD

ته نشینی : برداشتن ترکیبات فسفری و جامدات معلق

جذب سطحی : خارج نمودن ترکیبات آلی حل شده در آب .

الکترودیالیز : رساندن غلظت نمک محلول به سطحی که قابل استفاده باشد .

کلرینه کردن : حذف موجودات ریز بیماری زا از آب و فاضلاب

محیط زیست جزئی از زندگی ماست

آنقدر مطالب خواندنی زیاد شده است و فرصت ها کم که آدمی نمی داند چه بخواند و چه نخواند! هر روز بروشورهای گوناگون، روزنامه های مختلف، مجله های متفاوت، کتب متنوع و... چاپ می شود، به سخنی دیگر از در و دیوارمان امروز متن می بارد و ما به عنوان یک انسان امروزی با این حجم از مطالب واقعاً گیج و گم می شویم که کدام را بخوانیم؟ وقتمان را برای چه مطلب و یا متنی صرف کنیم؟ و اصلاً ضروری ترین نیاز امروز ما چیست؟ همین الان که دارم می نویسم با خودم فکر می کنم به راستی آیا من چیزی برای گفتن دارم؟ یا این که فقط می خواهم... به عبارت دیگر دارم با خودم فکر می کنم که چه بگویم که مهم تر از آن در این برهه از زمان نباشد؟

اعتقاد دارم امروزه به کنجی خزیدن و بی تفاوتی را پیشه خویش ساختن نه تنها کوچک ترین کمک به آسایش و آرامش فردی نیست بلکه بزرگ ترین ظلم در درجه اول به خود و در درجه دوم به جامعه خویش است. جامعه ای خوشبختی را تجربه خواهد کرد که تک تک شهروندانش نسبت به همه مسائل خویش و جامعه خویش از جمله مسائل محیط زیست که با حیات فردی و جمعی شان نسبت مستقیم دارد حساس بوده، احساس مسوولیت کنند. به کارگیری عباراتی چون «به من چه ربطی دارد؟ من چه تاثیری دارم؟ آب از جای دیگر باید زلال شود، دیگران چنین می کنند و چنان می کنند و...» که گاهی در ادبیات شفاهی ما مرسوم است همه و همه از نظر روان شناسی، نوعی فرافکنی بوده، به عبارتی تقصیرات و ضعف و سستی های خویش را به گردن دیگری انداختن و خود را توجیه کردن و از خود سلب مسوولیت نمودن است والا در ادبیات جامعه دیندار، مومن، پویا و اثربخش هر شهروندی خود را مسوول دانسته رفتار خود را هر لحظه و ساعت و روز و هفته مورد بازبینی و مراقبت قرار می دهد، سهم خویش را در تمام مشکلاتی که در جامعه وجود دارد می بیند و بیش از همه از خود و نقش خویش در به وجود آمدن آن مشکل سوال می کند.

جامعه زنده و دین محور شهروند بی مسوولیت و بی تفاوت ندارد بلکه رفتار مدنی و در شان و کلاس یک انسان مؤمن و خداجو از آنِ جامعه ای مؤمن، خدادوست، زنده، پویا، اثربخش و خوشبخت است. خوشبختانه امروزه به مدد تکنولوژی هر شهروند یک نهاد و یا یک سازمان شده است، چرا که با امکان دسترسی به فضاهای مجازی می تواند رفتار درست یا خدای ناکرده نادرستش را به طیف وسیعی از انسان ها در سراسر جهان اطلاع دهد، به آنها نکته ای بیاموزد و یا از آنان مطلبی فرا گیرد.

در هیچ دوره ای از تاریخ دسترسی به مراجع تعلیم و یادگیری اینقدر سریع، آسان، وسیع و رایگان نبوده است. در جهان جدید هرحرکتی در کل کره زمین دارای تاثیر و بازخورد است. همه ما برای کاهش آلودگی های محیط زیست مهم هستیم.

می خواهم از هزاران حرف گفتنی بگذرم و تنها چند سوال را مطرح کنم. راستی چرا هوا چند سالی است زیاد گرم شده است ؟ چرا فصل ها یکی شده اند؟ چرا دیگر از برف و یخ ها و قندیل های ناودان خانه ها خبری نیست؟ چرا آب چشمه ها خشک شده است؟ چرا حتی روستاهای پرآب نیز کم آب شده اند؟ چرا امروزه به هیچ آبی نمی توان اعتماد کرد؟ چرا حیات وحش و آن همه گونه های زیستی و جانوری در دور و بر ما پیدایشان نیست؟ چرا همه از ما رمیده اند؟ چه تغییری در خلق و خوی ما ایجاد شده است؟ چرا این همه بیماری های جدید به سبد بیماری های انسان معاصر سرریز شده است؟ چرا تحمل نسل امروز پایین آمده است؟ چرا استفاده از وسایل یکبار مصرف زیاد شده است؟ چرا طبیعت و محیط با انبوهی از وسایل یکبار مصرف آلوده شده است؟ چرا بین ما و سنت های خوب ما فاصله افتاده است؟ مثلا در سنت ما آب احترام و قداست داشت، آلوده کردن جوی، چشمه و رودخانه و... گناه محسوب می شد، سر سفره های پارچه ای دعا و نیایش مرسوم بود اما امروزه به بهانه صرفه جویی در وقت با ترویج وسایل یکبار مصرف همه سنت های خوب را داریم محو و نابود می کنیم.

چشم و گوش ما را انواع و اقسام کانال های ماهواره ای و تبلیغات رنگ به رنگ موجی و تصویری پر نموده است، رقابت های کاذب مصرف گرایی جدید در همه زمینه ها جای قناعت نجیبانه سنتی ما را گرفته است. راستی آیا با استفاده حریصانه از ماشین و تولیدات ماشینی داریم به سوی خوشبختی گام بر می داریم یا آنکه استفاده افراطی از ماشین و تولیداتش خوشبختی را دارد از ما می ستاند؟ ما با دست خودمان چه کار کردیم که این همه چراها بر ما می بارد؟ در پاسخ به همه این چراها باید بگویم که عزیزان من! دانش آموز! دانشجو! کارگر ! کارمند! خانه دار! تحصیل کرده و یا هر مسوولی که داری الان وقتت را برای این متن هدر می دهی. زنگ خطر جدی است. استفاده افراطی از ماشین و تولیداتش سعادت، سلامتی و آرامش را از ما گرفته است.

زندگی ماشینی را باید کمی معقولانه تر کنیم. تمام این مشکلات ما محصول استفاده افراطی از ماشین است. تا دیر نشده همه باید گامی برداریم. هیچ کس خود را غیر مسوول و نقشش را بی تاثیر نداند. همه مقصریم و مسوول، در عین حال همه مهم هستیم و اثرگذار، همه مسوول سلامتی خویش و حفظ نسل آینده هستیم، هر کس به سهم خویش باید گام عملی بردارد والا همه به صورت دسته جمعی در سراشیبی بدبختی خواهیم افتاد. هیچ کس بدون دیگری خوشبخت نخواهد بود.

خوشبختی همه ما به یکدیگر سنجاق شده است. من بدون شما خوشبخت نیستم شما هم بدون خوشبختی من خوشبخت نخواهید بود، همه از همدیگر تاثیر می پذیریم یک حرکت درست و به نفع محیط زیست در تمام جریان های اجتماعی تاثیرات و تبعات مثبت می گذارد. پس بیاییم همه با هم گام های عملی برداریم:

۱) از وسایل یکبار مصرف بسیار بندرت و تنها در شرایط خیلی ضروری استفاده کنیم. چون هم حجم زباله ها را افزایش می دهد، هم انواع آلودگی را به محیط تحمیل می کند و هم انواع بیماری را در چرخش طبیعی حیات به وجود می آورد.

۲) استفاده از دوچرخه باید برای سلامتی فرد فرد ما و جامعه یک ضرورت همگانی تلقی گردد زیرا با استفاده از دوچرخه سوخت صرفه جویی می شود، ترافیک کم شده، آلودگی های صوتی، هوا و... کاهش می یابد.

۳) اتومبیل شخصی همه ما (مسوولان دولتی در درجه اول و مردم در درجه دوم) بجز ایام تعطیل متوقف شده، همه از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنیم. این کار نزدیک به ۲۰ فایده مستقیم دارد.

۴) حرکت در زندگی روزمره کم شده برای همین سکته ها افزایش یافته است، به هر نحو ممکن پیاده روی را هر روز بیشتر کنیم.

۵) همه ما نظافت را جزء مهم ایمان و دینداری خویش دانسته، هرکس مسوول زباله تولید شده خودش باشد. نسبت به آلودگی محیط به وسیله هر شخص چه حقیقی و چه حقوقی بسیار حساس باشیم. در هر جمعی در این باره صحبت کنیم. راهکارهای کم کردن تولید زباله، شیوه تفکیک آن و روش دفع درست آن را یاد بگیریم و در جمع های خصوصی و عمومی اطلاع رسانی کنیم.

۶) عزیزان! آلودگی صدا، آلودگی هوا، آلودگی خیابان ها، ترافیک و هزاران اضطراب و دلواپسی ناشی از آن، تصادفات و کشته و زخمی شدن در جاده ها و غم و غصه ها و هزاران معضلات و تبعات ناشی از آن، همه و همه محصول ولع و حرص ما به اتومبیل شخصی است.

۷) پس همه با هم اصل صرفه جویی را در مصرف همه چیز بخصوص در استفاده از وسیله نقلیه شخصی و به طور کلی زندگی ماشینی مدنظر داشته باشیم. به طبیعت و زندگی طبیعی و بی اضطراب بیشتر علاقه نشان دهیم تا کمی آرامش از دست رفته خود و جامعه مان را دوباره برگردانیم.

حالا که وقت شریف شما هموطن گرامی صرف مطالعه این متن شده است تو را خدا از مجموع این مطالب حتی یک گام هم شده بردار، دوباره یادآوری می کنم: وسایل یکبار مصرف، دوچرخه، اتومبیل شخصی، پیاده روی، صرفه جویی در مصرف همه چیز (آب، برق، گاز، تلفن، کاغذ و...)، کم کردن تولید زباله، اصل تفکیک آن و روش دفع درست زباله.