میراث شوم آلودگی برای نسل های آینده

درخصوص تاثیر آلودگی هوا بر ژن ها یا به عبارتی ارتباط آلودگی ها و ژنتیک باید چند مقوله را مورد توجه قرار داد. این آلاینده ها از ترکیبات مختلفی مانند SO۲ یا NO۲، پلی سیکلین آروماتیک هیدروکربن، ذرات گرد و غبار و فلزاتی مانند سرب تشکیل شده است در صورتی که سطح آنها از یک حد آستانه فراتر رود، می تواند ساختار ژنتیکی افراد و DNA را تحت تاثیر خود قرار دهد. از طرف دیگر باید این موضوع را نیز مورد توجه قرار داد که استعداد افراد نسبت به عوارض آلاینده ها متفاوت است.

برخی آلاینده ها از نظر ژنتیک اثرات تجمعی دارد یعنی با هم و در یک جا اثر می گذارد و از یک مکانیسم یا گاهی از مکانیسم های مختلف به یک نتیجه منجر می شود. براساس تحقیقات انجام شده، اگر سطح این آلاینده ها از حد مجاز افزایش پیدا کند، می تواند به عنوان عوامل جهش زا یعنی عواملی که باعث تغییرات پایدار در سطح ژنوم افراد می شود، عمل کند. در شرایط طبیعی تحت تاثیر عوامل مختلف در سطح ژنوم DNA هسته سلول یا متیوکندری تغییراتی در بدنمان ایجاد می شود، اما این تغییرات توسط آنزیم های ترمیمی شناسایی شده و ترمیم انجام می شود. اگر به هر علتی سطح فعالیت این آنزیم ها کاهش پیدا کند یا به علت نوع جهش ایجاد این تغییرات قابل شناسایی نباشد یا عوامل شناسایی اینها را شناسایی نکند یا این که تغییرات به گونه ای باشد که بخوبی قابل شناسایی نباشد و قابلیت ترمیم از دست برود، این جهش ها تجمع پیدا می کند.

بسیاری از مواد شیمیایی با نوکلوئتیدها پیوند ناگسستنی برقرار می کند و این ارتباط به تجمع جهش ها منجر می شود که به نوبه خود می تواند عوارضی نظیر ابتلا به سرطان ها، پیری زودرس و ایجاد تغییراتی در برخی از ژن های خاص را به همراه داشته باشد و به ابتلا به یک بیماری خاص منجر شود. آلاینده ها می تواند بر ژن ها نیز اثر گذارد. در حقیقت آلاینده ژن هایی تحت عنوان اکسیداسیون استرس ژن ها را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این ژن ها در فرآیند اکسیداسیون در بدن نقش ایفا می کند و تغییر در عملکرد آنها موجب افزایش مواد اکسیدان و در نتیجه تجمع مجدد جهش ها می شود.

در چنین شرایطی مصرف مواد آنتی اکسیدان مانند ویتامین C و E، میوه و سبزیجات توصیه می شود. مواد آنتی اکسیدان فقط در دفع متابولیت ها نقش ندارد بلکه می تواند در فرآیند تجمع جهش ها نیز تاثیرگذار باشد. آلاینده ها می تواند با ایجاد تغییرات ژنتیک در میزان جذب، توزیع، فعالیت و حتی غیرفعال شدن سموم دیگر هم از طریق تاثیری که روی ژن های آنزیم های کبدی و بویژه سیتوکروم اکسیدازها می گذارد، تاثیرگذار باشد. مهم تر این که این جهش در بعضی از موارد در سلول های زایا اتفاق می افتد و قابلیت انتقال به نسل بعد را هم دارد.

بیشترین مطالعاتی که درخصوص تاثیر عوامل آلاینده در حوزه ژنتیک انجام شده، بررسی نقش عوامل ژنتیک بر تاثیر عوامل آلاینده و بخصوص در دستگاه تنفس بوده است که می تواند محدوده وسیعی از افزایش احتمال ابتلا به حساسیت های عادی در افرادی که ساعات طولانی در ترافیک و در معرض آلاینده ها هستند تا بروز زمینه آلرژی در کودکانی را که در معرض آلاینده ها هستند در بر گیرد.

یکی از دیگر مکانیسم های تاثیرگذاری آلاینده های موجود در هوا مقوله جدیدی به نام اپی ژنتیک است. به عبارت دیگر، گاهی آلاینده ها از طریق تغییراتی که در گروه های متیل ایجاد می کند باعث بیان یا عدم بیان بعضی از ژن ها می شود. یعنی در سطح خود DNA تغییراتی ایجاد نمی شود. مکانیسم اثر اپی ژنتیک از طریق گروهی است که بار الکتریکی ایجاد می کند. مواد غذایی و انجام فعالیت های ورزشی نیز می تواند از همین طریق روی ژن ها اثرگذار باشد. موضوع دیگری که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد، این است که آلودگی هوا می تواند زمینه ساز زایمان های زودرس و تولد نوزادان زودرس باشد که این موضوع هم زمینه اپی ژنتیک دارد، هم زمینه ژنتیک و هم زمینه محیطی ـ اجتماعی. همچنین وجود ذرات آلاینده و افزایش سطح آن از حد مجاز می تواند بر تغییر الگوی بیماری هایی نظیر بیماری های قلبی تاثیرگذار باشد.

جهش و تغییرات ژنتیک در دو سطح اتفاق می افتد: یا در سطح ژن ها یا در سطح کروموزوم ها. براساس نتایج به دست آمده از برخی مطالعات، گاهی جهش در سطح کروموزومی به افزایش اختلالات شمارشی در بعضی جنین ها منجر شده که نتیجه تاثیر بعضی آلاینده های خاص بوده است، اما استعداد افراد به این آلاینده متفاوت است. یعنی با توجه به خصوصیات ژنتیکی متناسب با هر نژاد یا قومیتی، میزان پاسخ افراد به عوارض ذکر شده، از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

برای مثال دیده شده بعضی از تغییرات که در بیش از یک درصد جامعه دیده می شود، در سطح ژنوم اتفاق می افتد که به این تغییرات پلی مورفیسم یا تغییرات چندگانه گفته می شود. این تغییرات با بروز یا بروز نکردن و افزایش یا کاهش پاسخ به بیماری ها یا داروهای خاص ارتباط دارد و درخصوص هر آلاینده ای نیز این تنوع ژنتیکی میزان پاسخ به این آلاینده ها را در هر جمعیتی متفاوت می سازد. پس ضروری است در مراکز تحقیقاتی خاص، این میزان پاسخ و عوامل دخیل در آن به صورت فردی و جمعیتی بررسی شود تا افراد در معرض خطر بالا، برای آلاینده های خاص شناسایی شوند و به آنها پروتکل ویژه ای پیشنهاد شود که می تواند دربردارنده مصرف بعضی مواد خاص و بویژه آنتی اکسیدان ها باشد، یعنی استراتژی خطر بالا جایگزین استراتژی جمعیتی شود. در این صورت تحقیقات مشابه کشورهای دیگر به صورت کامل قابل استناد نیست و باید در هر قوم و نژادی، این استراتژی بومی سازی شود.

بنابراین به این نتیجه می رسیم اگر سطح آلاینده ها بیش از حد مجاز باشد، دیگر تاثیرات آن محدود به سطوح بدن نمی شود، بلکه ممکن است اندام ها و اعضای داخلی را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد و در فرآیندهای بلندمدت زمینه ساز ابتلا به بیماری های سرطانی و پیری زودرس باشد. البته نوع و میزان پاسخ افراد به این آلاینده ها متفاوت است. گروهی پاسخ سریع تر دارند، گروهی دیرتر پاسخ می دهند و گروهی نیز با میزان کمتر بیشترین پاسخ را دارند. برای مثال اگر پیری زودرس یا تسریع در روند پیری را به عنوان یکی از عوارض آلودگی هوا در نظر بگیریم، باید توجه داشته باشیم در فرآیند پیری مکانیسم های مختلفی تاثیرگذار است که یکی از مهم ترین آنها تعادل سازش بدن با عملکرد سلول های بنیادی است. اگر به دلیلی سیستم های ترمیمی در بدن آسیب دیده باشد، اثرات تجمعی به پیری زودرس منجر می شود. البته حتی در این فرآیند نیز میزان پاسخ افراد متفاوت است. بنابراین حتما باید تحقیقات پایه ای در این زمینه آغاز شود تا برای هر فردی یک الگوریتم فردی طراحی شده و میزان خطر براساس افرادی که در جامعه حضور دارند و گروه در معرض خطر بالا مشخص شود. حد مجاز برای هر جامعه و قومیتی متفاوت است.

فریاد زمین وهوای ناپاک

امروز روز هوای پاک است اما حال و هوای شهر من خوب نیست ، امروز روز هوای پاک است اما حال روز مردم شهر من خوب نیست ، امروز روز هوای پاک است اما حال درختانشهر من خوب نیست ، امروز روز هوای پاک است ، اما حال پرندگان شهر من خوب نیست.شیوه های ناصحیح و غیر عادلانه در تعامل با طبیعت و آلوده ساختن محیط زیست در کشورمان نشان دهنده فقدان آگاهی های زیست محیطی و ضعف ساز و کارهای  قانونی در صیانت از محیط زیست و جلوگیری از آلوده ساختن آن است . برای از بین بردن این نقیصه بزرگ و اساسی باید آگاهی افراد نسبت به مسائل زیست محیطی افزایش یابد ومدیریت های کلان در ایجاد ساختار مناسب همراه با الزامات قانونی برای رعایت حقوق عمومی تلاش کنند و انگیزه ها و حساسیت ها را برای مقابله با آلاینده ها بالا ببرند .خداوند جهان هستی و همه پدیده ها را زیبا ، متقن و موزون آفریده و ما باید رابطه ی خود را با آنها تصحیح کنیم و با تصرفات نادرست خود ، آن را ویران و آلوده و جامعه را با بلاو مصیبت مواجه نسازیم . ( فرمایشات مقام معظم رهبری پیرامون محیط زیست (1382/3/20)

این روزها که مبحث آلودگی هوا و پدیده وارونگی دما (Inversion  ) بر سر زبان هاست ، اکثریت جامعه از مسئولین مربوطه توقع دارند که به این موضوع توجه ویژه ای داشته وسریعا فکری به حال وضعیت موجود کنند . از طرفی برخی از دست سازمان حفاظت محیط زیست عصبانی هستند که چرا هر ساله در فصول سرد سال شاهد آلودگی هواهستیم ؟ چرا هر ساله تعدادی از هم وطنانمان باید جان خود را از دست بدهند  تا مسئولین در تکاپوی حل این بحران قرار بگیرند ؟ و بسیاری از چرا های دیگر که همیشه بی پاسخ می ماند ...

اما از طرف دیگر وقتی همین سازمان حفاظت محیط زیست با هماهنگی دستگاه های اجرایی اقدام به اجرای برنامه های موقتی کاهش آلودگی هوا نظیر  اجرای طرح زوج و فردخودروها از درب منازل ، جلوگیری از تردد خودروهای آلاینده و دود زا می کند ، برای ما کمی نا خوشایند است ! ناخوشایند چون دیگر نمی توانیم با خودروی خودمان در بسیاری از معابر شهری تردد کنیم ، حتی و قتی پلیس جلوی حرکت ما را می گیرید با بهانه تراشی های بعضا خنده دار تقاضا می کنیم که ما را جریمه نکند. انگار کمی تنبل شده ایم ،زورمان می آید با تاکسی ، اتوبوس یا مترو تردد کنیم . در ایام آلودگی هوا که در خیابان های شهر با خودروی خود از دست پلیس و بعضا دوربین ها فرار می کنیم ، کلی سر ذوق می آییم و خود را آدمی زرنگ و با ذکاوت قلمداد می کنیم غافل از اینکه ما تبدیل به یک قاتل شده ایم ! قاتلی مخفی ! خداوند در آیه 32 سوره مبارکه مائده می فرماید : " من قتل نفساً بغیر نفس أوفساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعاً " ( آن کس که انسانی را بدون این که قاتل

باشد و یا در زمین فساد کند بکشد، گویا همه مردم را کشته است ) . به گفته رییس کمیسیون سلامت ، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران ، " ماهانه 277 نفر بر اثر آلودگی هوا در کلان شهر تهران جان خود را از دست می دهند " . وقتی انسانی در کلان شهر تهران در اثر آلودگی هوا فوت می کند افرادی که خودروهای آلاینده خود را به صورت غیر مجاز در شهر به حرکت درآورده اند به نوعی در مرگ او شریک هستند . افرادی که اقدام به آتش زدن زباله ها نموده اند و دود سیاه و خطرناکی رابه هوا فرستاده اند به نوعی در مرگ او شریک هستند  به عبارت ساده تر همه افرادی که مسبب آلودگی هوا بوده اند ، چه مسئول چه غیر مسئول به نوعی در مرگ افراد شریک هستند و باید در پیشگاه خداوند متعال پاسخگو باشند .از مبحث آلودگی هوا که بگذریم به مقوله ای به مراتب مخرب تر به نام پسماند می رسیم . پسماندها در تعاریف قانونی به 5 دسته تقسیم شده اند :  

الف ) پسماندهای عادی ( خانگی )

ب ) پسماندهای پزشکی ( بیمارستانی )

ج ) پسماندهای ویژه ( خطرناک )

د ) پسماندهای کشاورزی

ه ) پسماندهای صنعتی

شاید خیلی ها پسماند ها را در ذهن ، فقط زباله های موجود در منازل خود تصور کنند . زباله هایی که به ظاهر بی ارزش بوده و باید به سرعت از منزلمان دور شوند . شایدعبارت طلای کثیف بارها به گوشمان خورده باشد ، به راستی چرا زباله ها این لقب را گرفته اند ؟ آیا تا به حال فکر کرده ایم که وقتی زباله از منزل ما خارج شد و در سطل های موجود در کوچه و خیابان قرار گرفت ، چه سرنوشتی پیدا می کند ؟؟ به راستی درباره زباله ها و اهمیت آنها چه می دانیم ؟

-      آیا می دانیم با آتش زدن زباله ها باعث آزاد شدن گازهایی مانند  توکسین ها و فوران ها که سرطان زا هستند می شویم ؟

   آیا می دانیم برای تولید 1 تن کاغذ باید 15 اصله درخت 50 ساله قطع گردد ؟

-   آیا می دانیم مواد پلاستیکی بین 300 تا 500 سال زمان نیاز دارند تا در زیر خاک تجزیه شوند ؟

 

-   آیا می دانیم یک عدد فیلتر سیگار 2 سال زمان می برد تا در زیر خاک تجزیه شود ؟

                                                                    

-   آیا می دانیم یک عدد کارت تلفن بیش از 1000 سال زمان می برد تا در زیر خاک تجزیه شود ؟

                                                                   

-      آیا می دانیم یک بطری شیشه ای 1 میلیون سال در طبیعت باقی می ماند ؟

 

-      آیا می دانیم 1 لیتر روغن کار کرده خودروها می تواند 1000 لیتر آب را آلوده کند ؟

 

میزان سرانه تولید زباله در جهان برای هر فرد بین 450 تا 500 گرم در روز برآورد شده است که این رقم در کشور ما به 800 گرم در روز برای هر فرد می رسد . روزانه درکلان شهر تهران چیزی حدود 12 هزار تن زباله به محل دفع و پردازش آراد کوه کهریزک منتقل شده که حدود 70% آنها را پسماندهای تر و 20% آنها را پسماندهای خشک قابل بازیافت و حدود 10% آنها را پسماندهای خشک غیرقابل بازیافت تشکیل می دهد . در حال حاضر بسیاری از پسماندهای عادی ( خانگی ) در اقصی نقاط کشور یاسوزانده می شوند یا درون زمین دفن می گردند . اگر به پسماندهای عادی که بعضا مدیریت صحیحی بر روی آنها در سطح کشور صورت نمی گیرد، پسماندهای بیمارستانی ، خطرناک و صنعتی را نیز اضافه کنیم ، فاجعه ای رخ می دهد که واقعا قابل بازگو کردن نیست و به جرات می توان گفت بخش اعظمی از سونامی سرطان که اخیرا نیز در کشور رو به افزایش است ماحصل مدیریت ناصحیح پسماندها می باشد .

وقتی خاک، آلوده به عناصر خطرناک ناشی از پسماندهای صنعتی یا ویژه گردد ، گیاهان نیز آلوده به این عناصر می گردند ، آب های زیر زمینی نیز آلوده به این عناصر

می گردند و در نهایت ما با استفاده از مواد غذایی آلوده و آب آلوده ، ضمن در معرض خطر قرار گرفتن سلامتی خود ، سالانه هزینه های گزافی بر دوش وزارت بهداشت

درمان و آموزش پزشکی کشور تحمیل می گردد .حالا به خوبی می توان درک کرد که چرا صدای فریاد های زمین بلند شده است ! فریاد هایی که همه اش نشانه اعتراض است ! اعتراض به نحوه عملکرد اشرف مخلوقات خدا در خودش ! اعتراض به عدم توجه به منابع طبیعی و محیط زیست که بقای خود انسان در گرو وجود آنهاست. شاید دل زمین هم برای ما انسانها می سوزاند یا شایدبه حال ما تاسف می خورد که چقدر بندگان ناسپاس و بی انصافی هستیم زیرا زمینی را که خدا برای استفاده ما انسانها قرارداده با دست خود از بین می بریم . امانمی دانم چرا صدای زمین را کسی نمی شوند؟ شاید هم می شنوند اما ...

                                                                                   

 

بازیافت = نجات زمین

با ذکر مطالب بالا به خوبی دریافتیم که زمین به صورت جدی در خطر است و باید به سرعت یک راه حلی کارآمد برای نجات زمین در نظر گرفته شود . بازیافت تنها راه کاری است که حیات زمین در گرو رونق آن است ! بازیافت به آماده سازی مواد جهت بهره وری دوباره آنها اتلاق می گردد ، به عبارت ساده تر بازیافت مهمترین مفهوم و مناسب ترین رفتار در مبحث مدیریت پسماندها می باشد . بازیافت از هدر رفتن منابع سودمند و سرمایه های ملی جلوگیری می کند و مصرف مواد خام اولیه و نیز مصرف انرژی راتا حد قابل توجهی کاهش داده و از ورود مقدار زیادی گاز گلخانه ای به کره زمین جلوگیری می کند . بسیاری از پسماندها مانند : فلزات ( آهن ، آلومینیوم ، مس ، چدن ... )، کاغذ ، کارتن ، پلاستیک ها ، شیشه ، تایرهای فرسوده ، باتری ، یونولیت و ... قابل بازیافت بوده و از آنها مواد جدیدی تولید می گردد .

پسماند هایی که قابل بازیافت نیستند در گودالهایی به نام محل دفن زباله ( Landfill ) مدفون شده و شیرابه ای که از زباله ها تولید می گردد نیز قابل تصفیه  می باشد . اماضرورت بازیافت چیست؟ چرا این صنعت مورد بی لطفی قرار گرفته است؟ درباره این صنعت چه می دانیم ؟

-      آیا می دانیم از طریق بازیافت کاغذ ، 90% مصرف آب و 50% مصرف انرژی کاهش می یابد ؟

-      آیا می دانیم کل تایرهای تولید شده ی سالانه در ایران بین 180 تا 200 هزار تن می باشد که تنها 10% از آنها بازیافت می شوند ؟

-      آیا می دانیم به ازای بازیافت هر 1 تن شیشه ، از ورود 315 کیلوگرم گاز دی اکسید کربن به کره زمین جلوگیری می شود ؟

-      آیا می دانیم اگر 1 کیلو گرم شیشه بازیافت گردد، انرژی معادل لامپ 100 وات در یک ساعت ذخیره می شود؟

-      آیا می دانیم با بازیافت 25 عدد بطری پت ( Pet ) می توان یک کاپشن با الیاف پلیمری تهیه کرد؟

-      آیا می دانیم با بازیافت فقط 1 تن آلومینیوم ، در مصرف 400 تن سنگ معدن و 700 کیلوگرم کک و قیر صرفه جویی می شود ؟

-      آیا می دانیم ایران توان بازیافت سالانه 4 میلیون تن قراضه آهن را دارا می باشد؟

شاید یکی از دلایل مهجور بودن صنعت بازیافت در کشور ما دیدگاه مردم نسبت به زباله صرفا به عنوان ماده ای بی ارزش بوده باشد، که باید این دیدگاه از طریق فرهنگ سازی گسترده تغییر یابد .  یکی از روش های موثر در تسریع فرآیند بازیافت پسماندها ، تفکیک آنها می باشد. دو روش برای تفکیک وجود دارد :الف ) تفکیک از مبدا   ب ) تفکیک در مقصد

سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران و ادارات بازیافت استانها و بخشداری ها ، سالانه هزینه های هنگفتی را جهت تفکیک پسماندها متحمل می شوند که اگر این موضوع به درستی فرهنگ سازی شود و اهمیت این موضوع برای مردم ما مشخص گردد ، هزینه های محول شده بر دوش ارگانهای ذیربط به طرز چشمگیری کاهش می یابد . البته تاکنون سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران کارهای مثبت و چشمگیری در حوزه آموزش چهره به چهره ، برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های بازیافت ، اطلاع رسانی وفرهنگ سازی در حوزه مدیریت پسماندها و بازیافت به طرق مختلف صورت داده است اما باید با همکاری تشکل های مرتبط ، دانشگاه ها وNGO  های زیست محیطی تقویت گردد. شاید بتوان یکی از بزرگترین مشکلات پیش روی بازیافت را در کلان شهر تهران حضور افرادی سود جو موسوم به زباله دزد نامید که با تشکیل دادن شبکه های غیر قانونی و به کار گیری افراد معتاد و غیر ایرانی اقدام به جمع آوری زباله از سطح شهر کرده و سود کلانی را به جیب می زنند . پیمانکاران جمع آوری کننده پسماندها نیز باید به دنبال جمع آوری بهداشتی پسماندها بر اساس معیارهای تعریف شده در شهرداری مناطق 22 گانه بوده و صرفا سود اقتصادی این پسماندها موجب نگردد که از اصل موضوع که حفظ وحراست از طبیعت و منابع طبیعی بوده فاصله بگیرند .