محیط زیست وتوسعه پایدار

مفهوم (توسعه پایدار) براى نخستین بار در سال 1987 و در گزارش ‍ ارایه شدن از سوى کمیسیون محیط زیست و توسعه سازمان ملل (کمیسیون برانتلند) متبلور شد و جایگاهى در ادبیات محیط زیست پیدا کرد. براى ارایه این مفهوم از آرا و عقاید گوناگون زیست محیطى که طى 20 سال گذشته تکامل یافته بود استفاده شد. کمیسیون برانتلند مفهوم توسعه پایدار را این گونه توصیف مى کند. توسعه پایدار توسعه اى است که نیازهاى کنونى بشرى را برآورده مى سازد و بر لزوم توانایى نسلهاى آینده براى تحقق خواستهایشان نیز تاکید مى ورزد توجه به اهمیت و ارجحیت نیازهاى بشرى در این گزارش نشانگر توجه اعضاى کمیسیون به ریشه کنى فقر و رفع نیازهاى اولیه و اساسى انسانى است . در مفهوم توسعه پایدار تمام وجه صرف یافتن راهبردهایى به منظور رسیدن به توسعه اقتصادى و اجتماعى از راههایى مى گشت که در عین حال تخریب محیط زیست ، بهره جویى بیش از حد از طبیعت و آلودگى را به همراه نداشت و بحثهاى بى نتیجه در مورد اینکه آیا توسعه بر محیط زیست مقدم است یا خیر، به کنارى نهاده مى شد. تاکید این کمیسیون بر (توسعه ) مقبولیت زیادى یافت ، به خصوص از جانب نمایندگان کشورهاى در حال توسعه ، آژانس هاى توسعه و گروههایى که به طور عمده با مسایلى چون فقر و محرومیت اجتماعى سر وکار داشتند. تلفیق مفهوم توسعه با محیط زیست و (پایدارى ) آن نیز رضایت خاطر کشورها و سازمانهایى را که در حمایت از محیط زیست فعال بودند فراهم ساخت . مفهوم توسعه پایدار در واقع درخواست افراد و گروههایى بودند که عقیده داشتند الگوهاى کنونى رشد اقتصادى و گسترش ‍ جمعیت باید تغییر یابد، زیرا در غیر این صورت منابع طبیعى معین به پایان خواهد رسید، این موضوع نخستین بار در دهه 1970 توسط باشگاه رم مطرح شد. البته این مفهوم هیچ گونه منافاتى با عقاید افراد و گروههایى که در زمینه معضلات زیست محیطى چون آلودگى هوا، تغییر آب و هوا و تهدیدهاى موجود در زمینه منابع گیاهى جانورى و تنوع آنها فعالیت مى کردند نداشت.

مسایل زیست محیطى براى نخستین بار در اواخر قرن نوزدهم در عرصه اجلاس بین المللى جایگاهى به خود اختصاص داد. تا دهه 1950 توافقات بین المللى بسیارى در این زمینه حاصل شده بود، اما در این بین تعداد انگشت شمارى توافق در مورد گونه هاى گیاهى و جانورى و حفاظت از حیات وحش به عنوان منابع زیست محیطى ارزشمند به انجام رسید.
بعد از دهه 1960 آگاهى و نگرانى عمومى در زمینه مسایل و معضلات زیست محیطى به خصوص معضل آلودگى ، افزایش چشمگیرى یافت . این امر در تبدیل چندین موافقتنامه امضا شده در موارد اداره امور مربوط به محیط زیست به عنوان منبع سرشار اقتصادى به آیین نامه هایى در زمینه حفاظت از محیط زیست و نیز در تلاشهاى صورت گرفته به منظور اتخاذ تدابیر بیشترى در جهت حفاظت از محیط زیست و مقابله با معضلات نوین زیست محیطى مشهود بود.
کنفرانس استکهلم در سال 1972 اصول ، نهادها و برنامه هایى را بنا نهاد که کمک شایانى به ارایه چارچوبى در زمینه تقویت و توسعه همکاریهاى بین المللى براى مقابله با معضلات زیست محیطى فراملى ، تاکید بر لزوم پیشبرد هماهنگ توسعه و محیط زیست و نیز بنیان پایه هایى براى اجلاس ‍ آتى نمود.
در دهه هاى 1970 و 1980 سیاستهاى ترسیم شده در زمینه محیط زیست تکامل یافت . جنبشهاى سبز، سازمانهاى صنعتى و زیست محیطى غیر دولتى و دیگر سازمانهاى بین المللى در کنار دولتها و پا به پاى آنها عرصه مسایل زیست محیطى پیش رفتند. سازمانهاى غیر دولتى محیط زیست و دیگر گروههاى فعال از (جنوب ) به همراه گروههاى فعال از (شمال ) کشورهاى صنعتى به تقویت جایگاه خود در زمینه محیط زیست پرداختند که ثمره آن موافقتنامه هاى بسیارى در زمینه محیط زیست بود. ارایه مفهوم (توسعه پایدار) توسط کمیسیون (برانتلند) مقبولیت گسترده اى یافت ، به خصوص در میان کسانى که عقیده داشتند که توجه به بعد توسعه که از اصول مطرح شده در کنفرانس استکهلم بود کم رنگ شده است از این رو مقرر شد که کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل در سال 1992 در شهر ریودوژانیرو برگزار گردد تا فعالیتهاى بین المللى در زمینه گسترش توسعه پایدار را رونق بیشترى بخشد.
مسایل و چالشهاى موجود در زمینه ترسیم سیاستهاى بین المللى محیط زیست 
چالشهاى موجود در زمینه نظریه روابط بینالملل
دانشمندان و اندیشمندان علم روابط بین الملل با ورود خود به عرصه سیاستهاى بین المللى محیط زیست تعصبات و دیدگاههاى خشکیده نظرى خویش را نیز به همراه آوردند. گستره ، تنوع و پیچیدگى مسایل زیست محیطى تا به حدى است که پیروان دیدگاههاى سیاسى مختلف ادعا مى کنند که دیدگاه آنها بیشتر از سایر دیدگاهها با مسایل زیست محیطى همخوان است ، خواه این دیدگاه (رئالیست )، (نئورئالیست )، پلورالیست )، (نئومارکسیست ) باشد خوا (استراکچرالیست ) یا (نهاد گرایى لیبرال ) البته هر یک از این دیدگاههاى سیاسى ، آگاهى و بینش قابل توجه و بکرى در زمینه جوانب مختلف تغییرات جهانى محیط زیست و یا سیاستهاى ارایه شده در این باره به دست مى دهد.
بهتر است در آغاز این مبحث به این نکته نیز اشاره کرد که مسایل بین المللى محیط زیست ، چالشهاى خاصى را در مورد برخى رویکردهاى عمده در روابط بین المللى به وجود آورده است . نباید انتظار داشت که نظریات و فرضیات ساده انگارانه اى که محصول مطالعات و بررسى هاى در زمینه امنیت و یا اقتصاد سیاسى بین المللى است در زمینه محیط زیست نیز کارایى موثر و مشابهى داشته باشد. بلکه در عمل ثابت شده است که باید اصلاحات بینادینى در این نظریه ها انجام داد تا با ویژگیهاى منحصر به فرد مسایل زیست محیطى سازگارى یابند حال به ذکر سه چالش مهمى که مسایل زیست محیطى براى علم روابط بین المللى ایجاد کرده است پرداخته مى شود تا کمکى نیز به تبیین رویکرد نویسنده درباره بررسى سیاستهاى بین المللى محیط زیست شده باشد.
1 - چالش اول به نقش و اهمیت کشورها باز مى گردد از دیر باز علم روابط بین الملل بر حول محور کشور استوار بوده است ، حول مفاهیم و عقایدى چون حاکمیت کشورها و اینکه کشورها بازیگران اصلى عرصه امور بین الملل بوده و گردانندگان اصلى سیاستهاى بین المللى کشورها هستند که هر یک در پى دستیابى به منافع خویش اند. با این وجود معضلات زیست محیطى منطقه اى و جهانى ، مشکلاتى عینى در زمینه عقاید پذیرفته شده درباره چگونگى حاکمیت کشورها و محدودیتهاى آن ایجاد نموده است . علاوه بر این ، معضلات بین المللى زیست محیطى به ندرت بواسطه اقدامات تعمدى کشورها ایجاد مى شود بلکه این مشکلات به طور عمده عواقب ناخواسته و اثرات جانبى توسعه و فرایند اقتصادى - اجتماعى است . شایان ذکر است که در پیدایش معضلات زیست محیطى و همچنین در فرایندهاى اقتصادى - اجتماعى نقش طیف گسترده و متفاوت عواملى چون شرکتها، مقامات محلى ، نهادهاى مالى ، گروههاى اجتماعى و افراد، کمتر از نقش کشورها نیست .
پرواضح است که کشورها از جایگاه ممتازى در ترسیم و اجراى سیاستهاى بین المللى براى مقابله با معضلات جهانى محیط زیست برخوردارند. کشورها دولتهاى مرکزى آنها معمولا به صورت مستقیم فعالیتهاى اقتصادى ، اجتماعى و زیست محیطى صورت گرفته در حوزه قلمرو خود راکنترل نمى کنند، اما آنها به سبب برخوردارى از حق حاکمیت قادرند در زمینه هاى فوق به وضع قوانین خاص بپردازند و از این رو مى توانند در تدوین و اجراى قوانین محیطى نقشى حیاتى ایفا کنند. بنابراین ، پیدایش ‍ معضلات زیست محیطى حق حاکمیت کشورها بر سرنوشت خویش را زیر سوال برده است ، اما از سوى دیگر، نحوه مقابله با این معضلات به گونه اى است که بر دامنه اختیارات کشورها براى حضور هر چه بیشتر در عرصه اجتماعى خویش و نقش حاکمیت آنها افزوده است . علاوه بر این ، تا آنجا که اهمیت موافقتنامه هاى بین المللى براى مقابله مشترک با معضلات زیست محیطى اقتضا مى کند، دیپلماسى میان کشورها نیز به ایفاى نقش ‍ مى پردازند و کشورها طرفهاى قانونى یک قرار داد یا موافقتنامه زیست محیطى محسوب مى گردند. اما همانطور که مشاهده کردید، عوامل غیر دولتى نیز حتى در زمینه ترسیم سیاستهاى بین المللى براى مقابله با معضلات زیست محیطى نقش مهمى دارند. به عنوان نمونه ، سازمان هاى چند ملیتى چون اتحادیه اروپا در کنار سایر کشورها، وزنه بین المللى ارزشمندى محسوب مى شوند، زیرا قادرند فعالیتهاى اعضاى خود را کنترل و هماهنگ کنند. همچنین سازمانهاى بین المللى ، نهادهاى مالى بین المللى ، سازانهاى منطقه اى (مانند اتحادیه هاى صنعتى یا سازمانهاى غیر دولتى محیط زیست )، جنبشهاى اجتماعى ، گروههاى مصرف کننده و دانشمندان از جایگاه مهمى در این زمینه برخوردارند. حتى در زمینه مذاکرات و موافقتنامه هاى بین المللى محیط زیست نیز به موارد بسیارى بر مى خوریم که عوامل غیر کشورى در آنها نقش اساسى ایفا نموده اند همچنین مواجهه کشورها با نهادهاى رژیمهایى که براى مقابله با معضلات زیست محیطى بنیانگذارى شده اند سبب مى شود که فرایند سیاستگذارى در زمینه محیط زیست ابعادى منطقه اى و یا بین المللى بیابد و در عمل استقلال ملى را تا حد زیادى کم رنگ سازد.
2 - چالش دوم اجراى تعهدات بین المللى زیست محیطى نیازمند همکارى نهادهاى بین المللى ، کشورها و سازمانهاى منطقه اى و داخلى است . براى مثال ، کاهش آلودگى هوا یا در دریاها به ندرت از طریق اقدامات و تدابیر مستقیم دولتى چون کاهش تعداد تانکها و برچیدن موشکها به سبب فرایند کنترل تسلیحاتى امکان پذیر است ، بلکه تحقق این امر فرایند پیچیده اى است که مستلزم تغییر و تحول در اغلب فعالیتهاى اجتماعى صنعتى (اغلب مستحکم ) بسیارى از گروههاى غیر دولتى ، مقامات محلى و اشخاص مختلف مى باشد. بررسى هاى صورت گرفته درباره سیاستهاى بین المللى زیست محیطى ما را بر آن مى دارد تا به دخیل بودن عوامل غیر دولتى متعددى ما را بر آن مى دارد تا به دخیل بودن عوامل غیر دولتى متعددى در زمینه مسایل محیط زیست توجه بیشترى معطوف داریم و جایگاه و نقش کشورها را در این زمینه مورد بازبینى قرار دهیم . این بررسیها همچنین پرسشهایى را در مورد حوزه هاى بین المللى و داخلى فعالیتهاى سیاسى مطرح مى سازد برخى نظریه هاى روابط بین الملل تمایز مشخصى میان این دو حوزه قایلند، در حالیکه وجود چنین تمایزى منتفى است زیرا ماهیت معضلات زیست محیطى جهانى به گونه اى مى باشد که مقابله با آنها نیازمند همکارى گسترده میان فرایندها و عوامل ملى ، منطقه اى و بین المللى است این موضوع نه تنها در روابط علت و معلولى و اثرات معضلات زیست محیطى در دنیاى معاصر که در آن کشورهاى مختلف به یکدیگر وابسته اند، بلکه در زمینه راهها و تصمیم هاى اتخاذ شده در این باره نیز مصداق دارد. شبکه ها و سازمانهاى فراملى و منطقه اى چون سازمانهاى غیر دولتى حافظت از محیط زیست ، شرکتهاى چند ملیتى ، نهادهاى مالى و دانشمندان به طور عمده نقش مهمى ایفا مى کنند و همان گونه که از وجه تسمیه آنها بر مى آید، در محدوده هیچ گونه حد و مرز کشورى با بین المللى نمى گنجند. گاه مشاهده مى شود که سازمانهاى بین المللى به طور مستقیم طرحهاى زیست محیطى را در کشورهاى مختلف اجرا و اداره مى کنند و دولتهاى ملى نقش چندانى ایفا نمى کنند. رابطه میان سازمانها و نهادهاى بین المللى ، کشورها و عوامل و عناصر غیر دولتى به خصوص در زمینه اجراى برنامه هاى بین المللى حفاظت از محیط زیست پیچیده و غامض ‍ است .
3 - چالش سوم به رابطه ما بین شناخت و آگاهى قدرت و منافع باز مى گردد. دانش علمى و تخصصى اغلب نقش مهمى در زمینه سیاستهاى بین المللى ایفا مى کند. معمولا شناسایى و ارزیابى معضلات زیست محیطى برگزارى مباحث و اجلاسها جهت مقابله با آنها نیازمند نظارت دقیق علمى و ارایه الگوهاى مصنوعى زیست محیطى است (شناخت و آگاهى ) نسبت به محیط زیست ، به گنجاندن مسایل مربوط به آن در دستور اجلاس بین المللى کمک مى کند، الگوهاى اعمال نفوذ و قدرت را متاثر مى سازد و در ارزیابى کشورهاى قدرتمند در زمینه اولویتها و منافعشان نقش مهمى ایفا مى کند. معمولا شناخت دقیق و جامع علمى در مورد معضلات زیست محیطى ، عواقب آنها و نیز راههاى مقابله با آنها وجود ندارد. با این وجود متخصصان و دانشمندان مى توانند تاثیر بسزایى در این زمینه داشته باشند. از این رو مسایل بین المللى محیط زیست میدان عملى مناسبى است براى مشاهده و بررسى نحوه تعامل قدرت ، منافع ، شناخت و آگاهى و ارزشهاى تاثیر این تعامل بر شکل دهى توافقات و پیمانهاى بین المللى . پس باید هنگام تبیین نتایج و ثمرات مناظرات بین المللى در زمینه مسایل زیست محیطى از تاثیر تمامى عوامل فوق الذکر آگاه بود.

درختان علیه آلودگی هوا

فضاهای سبز، اعم از بوته ای یا درختی، حداقل غلظت دو نوع از نگران کننده ترین آلاینده های شهری یعنی دی اکسیدنیتروژن و ذرات جامد معلق را تا حدود هشت برابر بیش از آنچه در گذشته تخمین زده شده بود، کاهش می دهند.تحقیقات جدید دانشمندان ثابت کرده است زمستان های گرم در عمل باعث طولانی ترشدن مدت زمان خواب درختان می شود. در مناطق معتدل، پوشش های گیاهی اغلب پیرو تغییرات فصلی است و پس از طی یک وقفه زمستانی بار دیگر در بهار رشد گیاهان از سر گرفته می شود. تحقیقات جدید، یافته های تازه ای را در این زمینه ارائه کرده است. از جمله این که هر چه زمستان سردتر باشد، گیاهان بومی در بهار رشد خود را سریع تر آغاز می کنند و برعکس.

با توجه به این که روند تغییرات اقلیمی به احتمال زیاد به گرم تر شدن فصول سرد خواهد انجامید، محققان باور دارند مرحله نمو بهاره برای درختان جنگلی شاخص نیز با گذر زمان بیشتر به تعویق خواهد افتاد و این می تواند مزیتی بالقوه برای بوته ها و درختان مهاجمی باشد که معمولا رشد آنها ارتباطی به سرما ندارد.این نتایج غافلگیرکننده که حاصل تحقیقات چندساله پژوهشگران دانشگاه فنی مونیخ روی ۳۶ گونه درختی و بوته مختلف است، حتی خود محققان را نیز بشدت شگفت زده کرده است. جولیا لائوب، سرپرست این تیم تحقیقاتی می گوید: برخلاف انتظارات افزایش طول روز در بهار نقش چندانی در زمان شکوفایی مجدد درختان ایفا نمی کند.

در اصل این درازای خواب زمستانی است که زمان بیدار شدن درختان را در بهار تعیین می کند. البته این مساله صرفا در مورد درختان بومی از جمله راش و بلوط مصداق دارد. چرا که این درختان برای آن که خود را در برابر یخ زدگی بهاران دیر هنگام مناطق جنگلی مصون نگه دارند، به خواب زمستانی وابسته هستند، اما در مقابل، گونه های پیشرو نظیر بوته های فندقیان و حتی درختانی چون توس، رفتاری کاملاً متفاوت دارند. در این میان حتی واکنش گونه هایی نظیر اقاقیا و گردو که اغلب از مناطق اقلیمی گرم تر به کشورهای اروپایی برده شده اند نیز با رفتار گروه دوم همخوانی بیشتری دارد. پروفسور لائوب می گوید که درختان گروه دوم خودخواسته خطر شکوفایی زودتر در بهار را می پذیرند چرا که وابستگی آنها به طول دوره فصول سرد به نسبت خیلی کمتر است.

تاثیر درختان بر هوای شهری

دانشمندان دانشگاه ساوت همپتون سال ۲۰۱۱ میلادی تحقیقی روی درختان شهر لندن انجام دادند تا مشخص کنند چگونه فیلترشدن ذرات معلق هوا توسط درختان می تواند بر روند بهبود کیفیت هوا تاثیر داشته باشد. یافته های این تحقیق که در همان سال در مجله معروف «طراحی منظر و برنامه ریزی شهری» چاپ شد، نشان داد درختان ناحیه لندن بزرگ ـ یکی از مشهورترین نواحی و شهرستان های انگلستان ـ سالانه رقمی بین ۸۵۰ تا ۲۰۰۰ تن ذرات جامد معلق با قطر کمتر از ده میکرون را از هوای شهر زدوده اند. یکی از پیشرفت های مهم در این تحقیق که به سرپرستی دکتر متیو تالیس انجام شده، متدولوژی یا روش تحقیقاتی آن است که حتی امکان پیش بینی میزان آلاینده های جامد معلق را در آینده تحت شرایط کاملا متفاوت اقلیمی و صد البته گرمایش جهانی فراهم می کند. این پژوهش توانسته به طور مشخص تاثیر درختان این ناحیه شهری را که بناست تا سال ۲۰۵۰ میلادی چند برابر شود، مشخص کند.

یافته ها نشان می دهد کاشت گونه های متعدد از جمله نمونه های همیشه سبز مثل کاج ها و بلوط در آلوده ترین قسمت های این محدوده تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی ذرات جامد معلق بخصوص انواع با قطر کمتر از ده میکرون دارد. پروفسور گیل تیلور یکی دیگر از محققان این پروژه تشریح کرد که حضور درختان همیشه سبز بویژه آنهایی که سطح برگ بیشتری دارند، قطعا در تعدیل معادله آلودگی هوا نقش بسزایی دارند.

سلامت شهروندان در سایه درختان

سازمان جنگلبانی ایالات متحده آمریکا و موسسه تحقیقاتی دیوی برای بررسی تاثیر درختان شهری در کاهش غلظت ذرات معلق جامد کوچک تر از ۵ / ۲ میکرون، پژوهشی انجام دادند که نتایج آن نشان می دهد درختان و لکه های جنگلی شهری این کشور می توانند هر ساله در هر شهر به طور متوسط جان یک نفر را نجات دهند. آمارها در شهر نیویورک نیز افزایش چشمگیری داشته و به مرز نجات هشت نفر در سال رسیده است. نتایج این تحقیق که در مجله آلودگی زیست محیطی چاپ شده، روایتگر تاثیر حضور درختان در کاهش ذرات معلق کمتر از ۵ / ۲ میکرون در بیش از ده کلانشهر آمریکاست. در این میان یکی از جالب ترین آمارها به شهر آتلانتا تعلق دارد چرا که میزان کل ذرات معلق کوچک تر از ۵ / ۲ میکرون که توسط درختان این شهر مورد پایش قرار گرفته، تقریبا معادل ۰۹۷ / ۷۱ تن در سال است. با توجه به جمعیت حدود ۷۷۵ / ۴۴۳ نفری آتلانتا در سال ۲۰۱۲، درختان هر ساله به طور متوسط، جان یک نفر را در این شهر نجات داده اند.

چرا برف پای درختان زودتر آب می شود؟

درختان حرارت را به شکل تابش هایی با طول موج بلند از خود ساطع می کنند و همین مساله محوطه اطراف آنها را نسبت به فضاهای باز گرم تر می کند. افزایش درجه حرارت در نزدیکی درختان نه تنها ثابت می کند چرا برف زیر درختان زودتر آب می شود، بلکه حتی خبر خوبی برای کسانی است که در سرمای زمستان در جستجوی فضاهایی گرم تر هستند.

محیط زیست فقط مال تو نیست

اصل پنجاهم قانون اساسی می‌گوید: «در جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط‌زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات رو به رشدی داشته باشند وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن‌که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.»
این اصل به سادگی موضع‌گیری قانون را در برابر محیط‌زیست مشخص کرده و به روشنی مخالفت خود را با آلوده کردن محیط زیست بیان می‌کند اما در دنیایی که هرکدام از ما لااقل به اندازه دود اگزوز یک اتومبیل، دفن یک زباله قابل بازیافت در خاک، آلوده کردن سفره‌های آب زیرزمینی یا از بین بردن اندکی از فضای سبز، در از بین رفتن محیط زیست نقش داریم، آیا باز می‌توانیم بگوییم هیچ آبی را گل نکرده‌ایم و آسمان و عشق و زمین را مال خود بدانیم؟‍!

مهندس محمد مطلبی دبیر انجمن متخصصان فضای سبز و منظر ایران

فضای سبز عمودی اقدامی بدون ساختارهای پایه‌ای
 

در چند سال اخیر به دلیل شرایط خاص زندگی شهری و معضلات و مشکلات مربوط به آن، طرح‌های مختلف و متنوعی برای تامین فضای سبز مورد نیاز محیط ارایه شده است که یکی از آنها ایجاد فضای سبز عمودی است. فضای سبز عمودی در واقع بخشی از منظر عمودی است که در آن بیشتر پوشش گیاهی مدنظر است. این فضا روی سطوح عمودی یا شیب‌دار مثل دیوارها، کناره‌های اتوبان‌ها و جاده‌ها و حتی تراس، بالکن و جلوی پنجره‌ها به وسیله تکنیک‌های خاصی اجرا می‌شود و سه دلیل عمده برای ایجاد آن وجود دارد:

▪ کمبود زمین:
 

یکی از دلایل توجه به فضای سبز عمودی در بسیاری از کشورها، فضای پرتراکم شهری به‌خصوص در بافت‌های مرکزی آن است. طبق پیش‌بینی‌های انجام شده تا سال 2050 میلادی بیش از 80 درصد ساکنان زمین در شهرها زندگی خواهند کرد و این موضوع موجب افزایش ارزش زمین خواهد شد. از سوی دیگر فضاهای شهری تا حدودی خاص می‌توانند گسترش افقی داشته باشند و همین موضوع لزوم فضای سبز عمودی را بیش از پیش نشان می‌دهد.

▪ بهره‌وری انرژی و توسعه پایدار:
 

زمانی که از این نوع پوشش گیاهی در نماهای ساختمان‌ها استفاده شود، دیوارها خنک‌تر می‌شوند و تبادل انرژی بین فضای داخلی و خارجی ساختمان کمتر می‌شود. ایجاد این نوع فضای سبز همچنین موجب جذب تابش آفتاب توسط گیاه می‌گردد که در نواحی گرم می‌تواند اثر مطلوبی بر تعدیل دما بگذارد.

▪ ایجاد زیبایی:
 

یکی دیگر از دلایل توجه جوامع مختلف به فضای سبز عمودی، ایجاد زیبایی‌های بصری است که می‌تواند اثر مطلوبی بر ساکنان این محیط‌ها داشته باشد و کیفیت زندگی و راندمان کاری را در آنها افزایش دهد.

نمونه موفق
 

یکی از نمونه‌های بسیار جالب ایجاد فضای سبز عمودی که در دنیا شناخته شده است، در سال 2001 میلادی و در هتل پرشینگ‌هال پاریس انجام شده است. در این نمونه، دیواره‌های این هتل توسط نمونه‌های خاصی از گیاهان پوشیده شده و به‌صورت خاص و مکانیزه مورد آبیاری قرار می‌گیرد. در این فضای سبز به هیچ‌وجه از خاک استفاده نشده و مواد مغذی با آب به‌صورت محلول به گیاهان رسانده می‌شود (سیستم هیدروپونیک). نکته جالب دیگر در این فضای سبز، گیاهان مورد استفاده در آن است. گیاهانی که در این فضا استفاده شده‌اند، ریشه آن‌چنانی ندارند و بیشتر مواد مورد نیاز خود را از طریق رطوبت هوا تامین می‌کنند.

فضای سبز عمودی در ایران
 

استفاده از فضای سبز عمودی چند سالی است که در کشور ما نیز مورد توجه قرار گرفته و گاهی به صورت محدود نیز به اجرا درآمده است. مثلا اینکه سازمان پارک‌ها طی ابلاغی، از مناطق خواسته است روی این مساله کار کنند. تلاش‌هایی نیز به ویژه در سال 1388 روی این موضوع انجام گرفت که ایجاد فضای سبز کناره‌های بزرگراه نیایش و فضاهای سبز روی دیوار ساختمان برخی از شهرداری‌های مناطق از این جمله‌اند که با استفاده از تکنولوژی‌ جدید و آبیاری‌های اتوماتیک به اجرا درآمده‌اند.

البته اینکه آیا این اقدامات آزمایشی به نتیجه می‌رسد یا نه، مستلزم گذشت زمان است. چند سال زمان نیاز است تا مشخص شود با توجه به هزینه‌های موجود برای این طرح، ایجاد فضای سبز عمودی به این نحو در کشور قابل اجراست یا نه. نکته دیگری که درخصوص ایجاد این فضاها حایز اهمیت است، این است که در ایجاد فضاهای سبز عمودی در کشور ما، اغلب از همان گیاهانی استفاده شده که در ایجاد فضاهای سبز کلاسیک استفاده می‌شد و با توجه به این موضوع که در فضاهای سبز عمودی میزان خاک مورد استفاده بسیار محدود است، باید انتظار کشید و دید که آیا این گیاهان با این محیط‌ها سازگار می‌شوند یا نه.

فضای سبز عمودی، خوب یا بد؟!
 

اگر سیستم فضای سبز عمودی در کشور جواب مطلوب دهد و به وسیله فرهنگ‌سازی‌های انجام شده، مردم از آن استقبال کنند و اگر هزینه‌های مربوط به ایجاد و نگهداری این فضاها در حد مطلوب و معقولی باشد – که با شرایط موجود بعید به نظر می‌رسد- می‌توان امیدوار بود که فضای سبز عمودی در کشور گسترش بیابد و رسیدن به این نتایج نیاز به زمان دارد.
موضوع دیگری که در ایجاد فضاهای سبز عمودی باید بسیار مورد توجه قرار گیرد، سطح این کار است. اگر ایجاد این فضا در سطوح گسترده‌ای انجام شود، پرداختن به آن از لحاظ اقتصادی و تاثیر در بهبود کیفیت هوا مطلوب است ولی اگر این کار تنها در سطوح محدود و کوچک انجام شود، نه تنها تاثیر چندانی در بهبود کیفیت هوا نخواهد داشت، بلکه از نظر نگهداری نیز مشکلات فراوانی را به همراه دارد. در کشورهایی که این نوع پروژه‌ها به ثمر نشسته‌اند نیز، ایجاد فضای سبز عمودی در مقیاس‌های بزرگ انجام می‌شود و مثلا دیواره‌های یک برج به طور کامل با فضای سبز عمودی پوشش داده شده‌اند.

مشکلات فضای سبز عمودی در کشور
 

مهم‌ترین مشکل در حال حاضر در ایجاد فضای سبز عمودی این است که ما هنوز ساختارهای پایه‌ای مربوط به این کار را نداریم. ما جعبه‌های مخصوص ایجاد فضای سبز عمودی را از خارج از کشور وارد کرده‌ایم. سیستم آبیاری اتوماتیک را هم روی آن سوار کرده‌ایم، ولی هنوز درباره اصل موضوع که همان گیاه مورد استفاده در این محیط‌هاست اقدام خاصی انجام نداده‌ایم و فقط به‌صورت آزمون و خطا عمل می‌کنیم. ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که اقلیم هرگونه گیاهی و شرایط رشد آن نسبت به‌گونه‌های دیگر متفاوت است و باید گیاهانی در فضای سبز عمودی مورد استفاده قرار گیرند که دارای صرفه اقتصادی نیز باشند.
یکی دیگر از چالش‌های مهم در بحث ایجاد فضای سبز عمودی، مساله توسعه این فضاها به محیط‌های مسکونی و شخصی است که دارای یک سری موانع است. ما اگر بخواهیم فضای سبز عمودی را به صورت عمومی ایجاد کنیم، باید هزینه‌های مربوط به آن، کمتر از اختصاص یک مترمربع زمین برای ایجاد فضای سبز معمولی باشد وگرنه امکان گسترش این فضاها بر محیط‌های شخصی به دلیل عدم صرفه اقتصادی، امکان‌پذیر نخواهد بود. ضمن اینکه بحث هدف‌مند کردن یارانه‌ها و افزایش قیمت آب، می‌تواند عاملی در جلوگیری از گسترش توجه عمومی به فضای سبز (اعم از عمودی یا کلاسیک) باشد.
نکته دیگر در این رابطه این است که نگهداری و رسیدگی به فضای سبز عمودی که یک کار کاملا تخصصی محسوب می‌شود به عهده چه کسانی خواهد بود؟! شرکت‌هایی که در حال حاضر، در کشور طراحی این فضاها را بر عهده دارند، بیشتر تنها واردکنندگان تجهیزات مربوط به ایجاد فضاهای سبز عمودی هستند. این گروه‌ها با به کارگیری آنچه در فضاهای سبز خارج از کشور مشاهده کرده‌اند می‌خواهند همان محیط‌ها را در کشور طراحی کنند که مسلما به دلیل تفاوت اقلیم و آب و هوا، این مساله دور از ذهن به نظر می‌رسد.
یک فضای سبز عمودی سنتی

شاید در حیاط خانه‌های قدیمی گیاه «موچسب» را دیده باشید که با اندام‌های چسبنده، به دیوارها می‌چسبد و به تدریج سطح آن را می‌پوشاند. این گیاه با این ویژگی‌، در واقع یک فضای سبز عمودی سنتی ایجاد می‌کند. در سال‌های اخیر به دلیل افزایش دما و انعکاس حرارت خورشید از سطوح مختلف به گیاه موچسب، این نوع پوشش در بسیاری از مناطق از بین رفته است. حال اگر همین گیاه را که مانند یک درخت ریشه‌های عمیق دارد و نسبت به تغییرات جوی بسیار مقاوم است با سیستم‌های فضای سبز عمودی امروزی که در برابر دما، کمبود آب و ... بسیار حساس هستند مقایسه کنیم، خواهیم دید که نگهداری از این محیط‌ها تا چه حد مشکل است، به خصوص اینکه گیاه مو چسب ریشه‌های خود را در زمین فرو کرده ولی سیستم‌های جدید دارای ریشه‌های ضعیف در درون باکس‌های مخصوص هستند که در برابر تابش خورشید قرار گرفته‌اند.
در کل به نظر می‌رسد اگر از اثر اندام‌های چسبنده و رشد بی‌رویه گیاه مو چسب بر نمای ساختمان صرف‌نظر کنیم، استفاده از این گیاه و فضای سبز عمودی سنتی باصرفه‌تر از سیستم‌های هزینه‌بر و جدید فضای سبز عمودی باشد.