آب، نخستین واژه قاموس زندگانی

سیزدهم اسفندماه در تقویم کشورمان به نام روز ملی آب ثبت شده است. امروز در شرایطی که سایه بحران بی آبی بر پهنه این مرز و بوم سایه افکنده است، آگاهی بخشی عمومی، عزم ملی و بازنگری در شیوه های مدیریت منابع آبی از جمله راهکارهای برون رفت از این بحران به شمار می رود.
«آب» به عنوان اکسیر زندگی با ارزشی به وسعت تاریخ، مهمترین عنصر حیاتی جامعه بشری محسوب می شود. نیاکان ما در ایران باستان، چند روز پیش از فرا رسیدن بهار (13 اسفند)، در روزی به نام «نوروز رودها» به دامان طبیعت و کنار رودها، نهرها و چشمه ها می رفتند و پس از لایروبی و پاکسازی آن، به شادمانی و پایکوبی می پرداختند. آن ها همچنین با ریختن مواد خوشبو، گل های زیبا و گلاب به داخل آب، ضمن نشان دادن احترام خود به مایه حیات و آبادانی، از رودها به خاطر جاری شدن دوباره قدردانی می کردند.آیین هایی از این دست در ایران باستان پرشمار بوده است و اجداد ما ارزش بسیار زیادی برای طبیعت و موهبت های آن قایل بودند. تاریخچه جشن های متعدد ایران باستان در ستایش عنصرهایی همچون آب، خاک و آتش، آشکارا بیانگر این ارزش گذاری دیرینه است.
پس از برگزاری کنفرانس جهانی محیط زیست در شهر «ریودوژانیرو» برزیل در سال 1992، سازمان ملل متحد در راستای برجسته کردن نقش آب در زندگی بشر و لزوم حفظ این عنصر حیاتی، بیست و دوم مارس (دوم فروردین) را به عنوان «روز جهانی آب» نامگذاری کرد. این نهاد تاثیرگذار بین المللی از همه کشورها خواست با احترام و عمل به شعارهایی که این سازمان هر ساله در این روز منتشر می کند، در راه حفظ منابع آبی تلاش کنند. در کشور ما نیز دوم فروردین به این منظور در نظر گرفته شده بود اما به دلیل همزمان شدن با نخستین روزهای تعطیلات نوروزی کمتر مورد توجه قرار می گرفت. به همین دلیل طی سال های اخیر با هماهنگی های به عمل آمده میان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و کمیسیون ملی یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) مقرر شد تا بار دیگر روز ملی آب به تاریخ باستانی آن یعنی سیزدهم اسفند و «نوروز رودها» باز گردد.

در بیان دلیل ها و اهمیت بزرگداشت روز ملی آب بیان چند نکته لازم است؛
1- ایرانیانِ باستان پیوندی ناگسستنی با طبیعت داشتند. احترام به طبیعت و تلاش برای حفظ منابع طبیعی سرزمین یکی از ضرورت های زندگی آنان محسوب می شد. درک این ضرورت باعث شده بود در تدبیر و مدیریت حفظ منابع طبیعی به ویژه منابع آبی بکوشند.
در زندگی امروزی اما از توجه مردم به ارزش این مایع زندگی بخش کاسته شده است. مردمی که روزگاری برای قدردانی از آب روان که شاهرگ های زمین را سیراب می کرد در آغوش رودها و رودخانه ها گُل می ریختند، امروز رودخانه ها، چشمه ها و جویبارها را با زباله و انواع آلاینده ها آکنده می سازند. آموزه هایی که پیشتر در کشور ما نسل به نسل با هدف احترام به طبیعت منتقل می شد، زیر تاثیر بی توجهی به این نعمت ها و جدی نگرفتن لزوم آموزش، در حال فراموشی است؛ موضوعی که بحران بی آبی و چالش های زیست محیطی از جمله پیامدهای ناخوشایند آن است.
2- امروز نفس های منابع آبی کشورمان به شماره افتاده است؛ این حقیقتی است که همه فعالان آب و محیط زیست ایران به آن اذعان دارند و بر لزوم چاره جویی در این خصوص تاکید می کنند. با وجود این، بحران بی آبی و خشکسالی در قامت هیولایی نامریی شیره حیات ایران را می کشد و با خشکاندن رودها، تالاب ها، رودخانه ها و حتی سدها رگ های زمین را یکی پس از دیگری می خشکاند. این پدیده ویرانگر همچون کابوسی هولناک در زندگی بسیاری از مردم شهرهای جنوبی و مرکزی ایران نفوذ کرده است و به تدریج به معضلی فراگیر بدل خواهد شد و همه کشور را در خود فرو خواهد بُرد.
حس کردن این هراس و نگرانی از آینده ایران و سرنوشت تلخی که در صورت بی توجهی، کشور ما به آن دچار خواهد شد همان قدر ضروری است که آب برای ادامه حیات. بنابراین، مردم ناگزیر به کسب آگاهی و آموزش در این خصوص هستند. این آگاهی اما بهتر است نه به صورت فردی بلکه در شکل جمعی و گروهی و همچنین از راه رسانه های جمعی صورت گیرد.
3- واژه «ملی» مفهومی نیست که بتوان به سادگی از آن عبور کرد. ملی بودن یک روز به آن معنا است که همه از مفهوم منتسب به آن روز بهره ببرند و زندگی آنان زیر تاثیر آن موضوع قرار دارد. این نگاه جمعی و ملی را شاید بتوان همان حلقه گمشده چاره اندیشی در خصوص بحران آب دانست؛ بحرانی که هر فرد ایرانی به نوبه خود در شکل گیری و گسترش آن سهم دارد.
«حسن روحانی» رییس جمهوری در پیامی که امسال به مناسبت روز ملی آب منتشر کرد با اشاره به اینکه حل مشکل آب بدون مشارکت همه بخش ها میسر نیست، از همه برای رفع این مشکل درخواست کمک کرد. در شرایط کنونی مشارکت عمومی، بیان صادقانه عمق بحران و همچنین ارایه راهکارهایی به منظور برون رفت از آن تاثیر بسزایی در مهار بحران کم آبی و بی آبی دارد. بدون شک دولت به عنوان متولی اصلی مدیریت منابع آبی کشور در این میان نقشی مهم و سرنوشت ساز دارد.
4- همان طور که پیشتر اشاره شد، ریشه شکل گیری و گسترش بحران منابع آبی را شاید بتوان بیش از همه در نبود آموزش های زیست محیطی جست وجو کرد. آموزش هایی که سال ها است لزوم ارایه آن به کودکان و دانش آموزان و حتی مسوولان رده های گوناگون کشور کمرنگ شده است. بسیاری معتقدند در شرایط کنونی و با وجود وخامت اوضاع آب و بحران بی آبی باید در راستای راهکارهای درازمدت از سیاست های ضربتی و فوری بهره برد تا از میزان و شدت این بحران کاسته شود.