طبیعت، بستر رشد و تعالی انسان

طبیعت و محیط زیست، موهبتی خداوندی است که از مجموعه موجودات، منابع و عوامل و شرایط هماهنگی که در اطراف هر موجود زنده وجود دارد و ادامه حیات به آن وابسته است به وجود می آید.آلودگی محیط زیست بر کیفیت و چرخه طبیعی اثر می گذارد و پی آمدهای زیان باری برای زندگی انسان، حیوان، گیاه و بناها دارد. در جهان امروز، مسئله آلودگی، یکی از مهم ترین و حادترین مشکل تمدن انسانی است و نقش انسان در آلودگی محیط زیست بسیار چشم گیر است. طبیعت، برای بقای نسل بشر آفریده شده است و پیوندی ناگسستی میان انسان و طبیعت وجود دارد.امام علی علیه السلام این پیوند و پیوستگی انسان با طبیعت پیرامون را به زیبایی بیان می کند:تقوا پیشه کنید در حق بندگان و شهرها، که شما مسئول هستید؛ حتی از سرزمین ها و چهارپایان. انسان هرگز اجازه ندارد خود را رها و لجام گسیخته و آزاد در بهره برداری از طبیعت بداند و حق ندارد با آلوده کردن و ویران ساختن طبیعت، به آسایش برسد.

طبیعت، بستر رشد و تعالی انسان

فرهنگ اسلامی، طبیعت را گهواره و زمینه ساز پرورش و کمال انسان می داند. ازاین رو، با هر کس که به این عامل، آسیب و زیان رساند و آن را برای رشد بشر ناامن سازد، مقابله می کند. نظام طبیعت، بر اساس حکمت آفریده شده و همه عناصر آن از ابر و باد و مه و خورشید و فلک درکارند تا آدمی در پرتو آنها از مادیت به معنویت برسد و دنیا و آخرت را به شایستگی در خود به کمال برساند.امام صادق علیه السلام به مُفَضَّل بن عمر می فرماید:اگر تو جهان آفرینش را با اندیشه و خردت درست ارزیابی کنی، آن را مانند ساختمانی می یابی که همه آنچه آفریده ها به آن نیازمند بوده اند، در آن پیش بینی شده است. آسمان، بسان سقفی است برافراشته؛ زمین بسان فرشی است گسترده؛ ستارگان، چراغ های چیده شده را مانند؛ گوهرها در دل این جهان ذخیره شده اند و همه چیز برای انسان آماده شده و آدمی مانند صاحب خانه ای، همه آنچه هست، در ملک اوست. گونه گونی گیاهان و حیوانات، برای برآوردن منافع و مصالح او تهیه شده است.پس باید از متاع های گوناگون آن در راه اطاعت خدا و رشد الهی بکوشیم و بهره ببریم.

حفظ طبیعت در جهان بینی اسلامی

یکی از صفات خداوند، حفیظ است و در جهان بینی اسلامی، کل هستی در حوزه حفاظت پروردگار قرار دارد. بر اساس آموزه های دینی، انسان مسلمان نیز باید خود را به این صفت بیاراید و خود را در هر مکان و موقعیتی نگه دارنده و پاسدار امانت ها و نعمت ها از جمله محیط زیست انسانی بداند. پیشگیری از نابودی و تلف شدن طبیعت نیز با رعایت امانت داری و حفاظت امکان پذیر است.پیامبر اسلام زمین را مادر انسان و امین خداوند می داند و می فرماید: «در نگه داری زمین بکوشید و به آن حرمت نهید که مادر شماست. هر کس بر روی آن کار نیک و یا بدی انجام دهد، گزارش خواهد کرد».داشتن چنین نگاهی به طبیعت که پیامبر آن را به پیروان خود می آموزد و نیز خود را فرزند و پرورش یافته دامن او دانستن، در بهره وری درست از آن، اثر فراوان دارد.در بینش دین اسلام، انسان پیوند ویژه ای با طبیعت دارد. انسان از زمین پدید آمده است و باید حرمت آن را نگه دارد، حفظ حرمت زمین به این است که آن را آباد سازند و از ویرانی در امان دارند. خداوند نیز در قرآن می فرماید: «او شما را از زمین پدید آورد و خواست که آبادانش دارید.» از نگاه قرآن، آبادانی زمین، وظیفه انسان است. خداوند با اینکه طبیعت را رام شده انسان می داند و اینکه می تواند هرگونه بهره برداری از آن بکند، به او هشدار می دهد که به بهانه استفاده از طبیعت، نباید آن را نابود سازد. باید به گونه ای از طبیعت بهره برد که جریان حیات و زندگی بخشی همچنان برای نسل های آینده فراهم باشد.

«آلوده کردن آب ها، از میان بردن پوشش های گیاهی، استفاده بی رویه از چوب جنگل ها، هدر دادن انرژی طبیعی و کوتاهی در بازسازی محیط زیست، در واقع، دور شدن از آموزه های ارزشمند انسانی و الهی است.»جنگل، از ثروت های طبیعی و از عناصر مهم حیات وحش هر زمینی به شمار می آید. با قطع درختان و نابودی جنگل ها، به پیشروی آب باران در زمین های صاف کمک و هموار و در نتیجه از ذخیره شدن آب در خاک جلوگیری می شود و به دنبال آن، فرسایش منابع طبیعی آغاز می گردد.عواملی همچون توجه نکردن به ارزش های زیست محیطی و تنوع زیستی، سامان ندادن به مراکز جمعیتی و مشاغل داخل و حاشیه جنگل ها، بهره برداری بی رویه و غیراستاندارد از درختان و منابع جنگلی و جاده سازی، در سرعت بخشی به تخریب وسیع این منابع ارزشمند بسیار مؤثرند. جنگل، هدیه خدایی و دوست لازم بشر به شمار می رود. هیچ یک از پدیده های طبیعت، به اندازه جنگل در زندگی سالم آدمیان نقش اساسی ندارد. انسان نخستین، تنها در پناه طبیعت توانست به حیات و تولید نسل خود ادامه دهد. آدمی در قبال نگه داری جنگل و نوع بهره وری از آن، مسئول است. بدیهی است که جنگل، فقط متعلق به یک نسل و زمان خاص نیست، بلکه یک سرمایه ملی و جهانی است. در گفتار دینی نیز بارها به اهمیت درخت و درخت کاری و حفظ و پرورش گیاهان اشاره شده است.پیامبر گرامی اسلام در حدیثی فرمود: «هرکه درختی بنشاند و ثمر دهد، خداوند به اندازه میوه های آن درخت به او پاداش می دهد».

نقش خاک در محیط زیست انسان

از انواع آلودگی های محیط زیست، آلودگی خاک است. خاک، از منابع مهم طبیعت و پالاینده و تصیفه کننده آن است. بدون خاک سالم، ادامه زندگی ممکن نیست؛ زیرا 95 درصد غذای انسان از زمین تأمین می شود. خداوند، زمین و آسمان و همه نعمت های آن را برای آدمی آفریده و طبیعت را رام و مطیع انسان ساخت تا بتواند هرگونه بهره را از آن ببرد.«همه عناصر طبیعت، از آنِ همه انسان ها و بلکه همه آفریده های خداوند است و هیچ کس حق نابودی و آلودگی آنها را ندارد. عواملی چون رشد شهرنشینی، ازدیاد زباله های شهری و جذب شدن برخی مواد شیمیایی در خاک، حفاری های معادن، چرای بی رویه دام ها، استفاده از سموم و آفت کش ها و مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی، به فرساش و آلودگی خاک و تخریب سطح زمین می انجامد. منابع محیط زیست، از مشترکاتند و همه حق دارند درست و منظم از آنها استفاده بکنند و کسی حق ندارد با آلوده کردن و استفاده نادرست آنها، زیست دیگران را به محیطی غیربهداشتی، دشوار و خطر آفرین تبدیل کند و همه در برابر این عناصر، مسئول هستند.»

دنیای امروز و محیط زیست بی روح

دنیای صنعتی امروز با تخریب جنگل ها و نابودی فضاهای سبز و پژمردگی و مرگ گل و گیاه روبه روست. پیشرفت بی رویه صنعت، همان گونه که صفا، یک دلی و پیوندهای استوار خانوادگی را از مردم صنعت زده گرفته و روانشان را رنجور و افسرده ساخته است، آخرین روزنه های امید را نیز که جنگل ها و دشت های خرم و مزرعه های سرسبز بود، تباه ساخت و انسان را در میان آهن های خشن، دیوارهای بتونی و دود و آلودگی های گوناگون صنعتی، بی کس و تنها رها کرد. اکنون انسان های بی شماری به سرگردانی، پریشان حالی و افسردگی دچار شده اند که نتیجه شوم و ناخواسته جهان صنعتی است و آرام آرام به فاجعه ای انسانی تبدیل می شود. گفتنی است که دانشمندان، آفات صنعتی را بیش از بلاهای طبیعی دانسته اند. بر این اساس، احیای دوباره محیط زیست و برگرداندن سرزندگی و شادابی زمین به آن، عامل مهمی در ایجاد روحیه نشاط و امید در انسان هاست.

نکات:

1. محیط زیست، در زندگی انسان ها نقشی حیاتی دارد. پاکیزگی آن، سبب نشاط و سرزندگی آدمیان و آلوده بودن آن، عامل افسردگی شان می شود. بنابراین، وظیفه همگان است که در همه حال بر حفظ آن بکوشند و از تخریب و آلودگی آن به شدت بپرهیزند.

2. اسلام برای حفظ و سلامت محیط زیست، دستورهای فراوانی داده است، همانند: درخت کاری و بیرون راندن زباله ها از منزل.
3. آن که در حفظ طبیعت و محیط زیست کوشاست، در واقع به صفتی خدایی آراسته شده است.

4. به فرموده پیامبر گرامی اسلام: «زمین را نوازش کنید و از آن برکت بگیرید؛ زیرا او مادر شماست، مادری که به فرزندانش مهربان است»

طبیعت، صفحه شناخت خدا

ما زاده طبیعتیم؛ از آب و خاکیم و همه وجودمان با عناصر طبیعت آمیخته است. طبیعت، مادر مهربان ما و آغوش گرم او سبب شادابی و نشاط ماست. هر چه بیشتر از این دامان پر مهر فاصله بگیریم و در چاردیواری آهن و سیمان و گچ، زندانی شویم، افسرده تر خواهیم بود. بدون طبیعت، دلِ گرفته ای خواهیم داشت و خنده های مستانه بر لبانمان خواهد خشکید. طبیعت، بخشی از وجود ماست، پس ضرورت زندگی ماست و ما محکوم به فنا و نیستی خواهیم شد، اگر طبیعت را از ما بگیرند و آن همه جاذبه های دل فریب و رنگارنگ آن را به پای تمدن و فن آوری، قربانی کنند.

طبیعت به چند گونه، آدمیان را مهمان مائده های خویش می کند؛ از یک سو با آرایش و زیبایی ها و جلوه های دل پذیرش، به آدمیان آرامش و نشاط می بخشد و آنان را از باده های سُکرآور خویش طربناک می کند. از سوی دیگر، به عنوان نشانه پروردگار، جام معرفت به آدمیان می نوشاند و به سوی پروردگارشان رهنمون می سازد؛ از دیگر سو، سرچشمه روزی آنان است و با موهبت رزق به هنگام خویش، بقای آنان را تضمین می کند و سرانجام آنکه هر از گاهی، نهفته های خویش را به صورت اختراع یا اکتشاف در اختیارشان قرار می دهد تا زندگی را بر آنان آسان تر سازد.

طبیعت زیبا، آسمان نیلگون، شب های پرستاره، دریای خروشان، دشتِ آکنده از گل و ریحان و صحرای سرشار از باغ و بستان، غم و اندوه را از یاد انسان می برد، جان را معطر می سازد و آدمی را در نشئه ای دل افزا به سوی جهانی بی آلایش و زندگی به دور از ناپاکی ها و کدورت ها، رهنمون می سازد. طرفه آنکه طبیعت، آن همه موهبت خویش را رایگان به آدمیان می بخشد؛ بخششی همراه با سادگی زلال و سادگی آمیخته با شکوه و جلال. به گفته کازانتزاکیس: «. .. خوشی های من در اینجا بس عظیمند؛ چون بسیار ساده اند و از عوامل پایداری، چون هوای صاف و آفتاب و دریا و نان گندم مایه می گیرند»

طبیعت در نقش جلوه ها و نشانه های پروردگار، آشکار می شود و از اسما و صفات آفریدگار با خود نشان ها دارد. طبیعت، صحیفه شناخت پروردگار است. هر کدام از این نشانه ها را هی به آستان او دارند و ما را نیز به شرط اندیشه در آن همه شگفتی، به سوی خداوندگار طبیعت رهنمون می دارند. قرآن کریم، نشانه های خداوند در طبیعت را دلیلی بر شناخت خداوند و سندی بر حقانیت پروردگار می داند و می فرماید: «سَنُرِیهِمْ آیاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِمْ حَتَّی یتَبَینَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ؛ به زودی نشانه های خود را در اطراف جهان و درون جانشان به آنها نشان می دهیم تا آشکار گردد که او حق است». (فصلت: 53)

«منظور از آیات آفاقی در این آیه شریفه، نشانه هایی چون خورشید و ماه و ستارگان با نظام دقیقی [است] که بر آنها حاکم است... و نیز آفرینش انواع جانداران و گیاهان و کوه ها و دریاها با عجایب و شگفتی های بی شمارش و موجودات گوناگون اسرار آمیزش که هر زمان اسرار تازه ای از خلقت آنها کشف می شود و هر یک، آیه و نشانه ای است برای شناخت پروردگار و حقانیت ذات پاک او. و این نشان دادن آیه ها و نشانه ها نیز به طور مستمر ادامه دارد، و اگر انسان صدها هزار سال نیز عمر کند، هر زمان، کشف تازه و ارایه جدیدی از آیات الهی خواهد داشت؛ چراکه اسرار و نشانه های این جهان، پایان پذیر نیست. تمام کتاب های علوم طبیعی و انسان شناسی در تمام ابعادش [علم تشریح، فیزیولوژی، روان شناسی و روان کاوی] و علوم مربوط به شناخت گیاهان و حیوانات و مواد طبیعت و هیئت و غیر آن، در حقیقت، همه کتاب های توحید و معرفت الله هستند؛ چراکه عموماً پرده از روی اسرار شگفت انگیزی برمی دارند که بیانگر علم و حکمت و قدرت بی پایان آفریننده اصلی این جهان است. گاه یکی از این علوم، بلکه یک رشته از ده ها رشته از یکی از این علوم، تمام عمر یک دانشمند را به خود اختصاص می دهد و در پایان می گوید: افسوس که هنوز از این رشته چیزی نمی دانم.یاری خداوند با خط تکوین، قدرت خود را بر پیشانی همه موجودات نوشته است، و بر صفحه برگ های درختان، در لابه لای گلبرگ ها، در میان طبقات اسرارآمیز مغز، و بر روی پرده های ظریف چشم، بر صفحه آسمان و بر قلب زمین، و خلاصه بر همه چیز، نشانه های توحید خود را نوشته و گواهی داده است».

در تفسیر مجمع البیان نیز آمده است: «منظور از آیات آفاقی در آیه شریفه یاد شده این است که یعنی ما به زودی نشانه های یکتایی خود را در کرانه های جهان و در دل آسمان ها، به همراه شگفتی های آنها و نیز راز و رمز تفکرانگیز آفرینش انسان و ظرفیت ها و ابتکارات حکیمانه حاکم بر سازمان وجود خودشان را به آنان نشان خواهم داد، تا برای آنان روشن گردد که تنها ذات پاک و بی همتای او درخور پرستش و ستایش و فرمان برداری است».

طبیعت و خدمت هایش به انسان

طبیعت و کره زمین، افزون بر دست و دل بازی های بی دریغ در بخشش انواع نعمت هایش به انسان و افزون بر نقش آن در شناخت آدمیان نسبت به پروردگار، آثار مثبت فراوانی بر جسم و روان انسان ها داشته است و از این نظر، یکی از خدمت گزاران به انسان به شمار می آید.«آب و هوا، درختان و گیاهان، غذاها و میوه ها و به طور کلی، طبیعت و محیط زیست، نقشی عظیم در زندگی بشر دارند. سلامت طبیعت و محیط زیست بر هوش و استعداد و لیاقت های فردی اثر می گذارد. طبیعت و محیط زیست افزون بر تأثیر در قد و قامت و چگونگی اندام ظاهری، بر اندیشه و رفتار انسان نیز اثری شگرف می گذارد. قرآن و سخنان معصومان علیهم السلام فایده های بسیاری برای آب، هوا، گیاهان و درختان ـ با تعبیرهای بسیار دقیق وگاه شگفت انگیز ـ برشمرده اند و از تأثیر بسزای آنها بر تن و روان انسان سخن گفته اند. دانشمندان مسلمان نیز با توجه به طبیعت و محیط زیست، از تأثیر حیرت آور آن بر جسم و جان سخن به میان آورده و با مقایسه جامعه های مختلف بشری، تأثیر فراوان طبیعت و محیط زیست را در رفتار و اندیشه و نیز خصوصیات ظاهری آنان تبیین کرده اند»

برای نمونه، شیخ الرییس ابوعلی سینا می گوید: «ساکنان مناطق مرتفع و کوهستانی، نیرومند، قوی بنیه، دلیر و چالاک هستند و کسانی که در مناطق خوش آب و هوا سکنا گزیده اند، از نشاط و شادابی و سلامتی خاصی برخوردارند. مردمان سرزمین های مرتفع، تندرست، نیرومند و دارای عمر زیاد هستند و ساکنان مناطق سنگلاخی دارای تن سخت و در هم فشرده و مفاصل محکم هستند، قوی بنیه و در جنگ ها دلیرند، در یاد گرفتن حرفه ها، زیرک و اغلب کم خواب و بداخلاق هستند».

«در دین حنیف الهی که در طول تاریخ به شریعت های متنوع برای انبیای الهی، تجلی یافت، شناخت اصول زیست محیطی و تحصیل آن و پرهیز از تخریب طبیعت و سعی در سالم سازی آن، از بارزترین حقوق انسانی و نیز از روشن ترین تکالیف بشری به شمار می آید، تا نشاط جامعه همراه با سلامت آن و خرمی و شادابی روحی و روانی افراد، همراه با صحت آنان تضمین شود. به همین منظور، هم از آلوده نمودن هوا، کوی و برزن و اماکن عمومی، نهی شده، هم اگر چنین رخداد تلخی مشاهده شد، برای برطرف کردن آن، ترغیب و امر شده است».امام صادق علیه السلام فرمود: «لا تَطِیبُ السُّکنی اِلاّ بِثَلاثٍ: الهواءُ الطِّیبُ والماءُ الْغَزیرُ العذبُ والارض الخَوّارَة؛ زندگی پاکیزه و گوارا نمی شود، مگر با سه چیز: هوای پاک، آب گوارای فراوان و زمین خوب و حاصل خیز».

ناتوانی انسان از پی بردن به همه اسرار طبیعت

طبیعت در عین سادگی و در دسترس بودن، سرشار از اسرار است. نهفته های طبیعت، بی پایان است و هر اندازه که آدمی بیشتر آن را می شناسد، به پایان ناپذیر بودن داده های آن، بیشتر پی می برد. این دلیل دیگری بر حکمت بی پایان خداوند و ناتوانی انسان در چیرگی بر همه جنبه های طبیعت است. انیشتین بر این باور است که «معمای طبیعت هنوز لاینحل است، حتی نمی توان مطمئن بود که این راز در آخر کار هم گشودنی باشد. آنچه تاکنون از کتاب طبیعت خوانده ایم، بسیار چیزها به ما آموخته است: ما به اصول زبان طبیعت آشنا شده ایم، به تدریج این شایستگی را پیدا کرده که کلید رمز را کشف کنیم، و همین نکته است که در تلاش آمیخته به رنج ما برای پیشرفت علم، سبب نشاط و خوش حالی بوده است، ولی با این همه می دانیم که در مقابل مجلداتی که خوانده و فهمیده شده، هنوز از حلّ و کشف کامل، خیلی دوریم. تازه آیا چنین حلی وجود داشته باشد یا نه؟ هر چه بیشتر می خوانیم، به کمال تألیف این کتاب [طبیعت]، بهتر واقف می شویم، و هر چه پیشرفت ما زیادتر گردد، حل کامل از دسترس ما دورتر قرار می گیرد»

طبیعت و حرمت و حریم آن

طبیعت را پاس بداریم؛ آغوشش آرام بخش، سایه سارش دل افزا و جلوه هایش دلرباست. دستانش پر از میوه شادی، و دامانش آکنده از شکوفه های آسایش است. سکوتش آمیخته باوقار، ایثارش همراه بافروتنی، و موهبتش پیراسته از منت است. با آنکه حرمتش را ـ چنان که باید ـ نگاه نداشتیم، همچنان بی دریغ روان ما را می نوازد؛ و با آنکه به ویرانی اش دست یازیدیم، همچنان قلبی شاد و روحی پر نشاط به ما می بخشد.طبیعت، دوست مادرزاد ماست، نگذاریم این دوستی، یک سویه باشد.«طبیعت، مادر انسان است. انسان، تنها در آغوش اوست که آرام می گیرد، رشد می کند و به کمال می رسد. جهان بدون طبیعت، یا با طبیعت فسرده و پژمرده، پاییز را ماند، خزان گرفته، با چهره ای سوخته، عریان و بی برگ هیچ تمدنی بدون طبیعت و در طبیعت کدر و از هم گسسته پا نمی گیرد و سر بر آسمان نمی ساید، و اگر هم پا بگیرد و در غروب طبیعت، طلوع کند و یا در مرداب بروید، تاریک، بی روح، کریه منظر و خشن خواهد بود.

تمدن غربی، در دامن طبیعت شکفت و به فن آوری شگفت انگیز دست یافت، ولی متأسفانه به جای اینکه آنچه را از طبیعت گرفته و فن آوری های مدرن خود را در خدمت طبیعت به کار گیرد و به نگه داری دقیق و عالمانه آن بکوشد، به چنگ اندازی به طبیعت و چیرگی بر آن، روی آورد. از این رو، و انسان را از آغوش مام مهربان خود جدا کرد و او را در بحرانی سخت و خانمان سوز و زندگی بر باد ده گرفتار ساخت و بحران محیط زیست را آفرید و جهانی را در غم بزرگ فرو برد و چنان بلایی بر سر جهان هستی آورد که از آغاز آفرینش تاکنون، هیچ قوم وحشی، بی مهار، لجام گسیخته و بی فرهنگ چنین نکرده است.گزاف نگفته اند آنان که دلسوزانه و از روی دانش و تیزنگری، حرکت ویرانگر تمدن غرب را در جنگل ها، آب ها، کوه ها، دشت های سرسبز و کویرها، سیلاب نامیده اند، که بشر امروز را به سوی گردابی ژرف و خوفناک می برد، جایی که هیچ روزنه حیات و رهایی در آن دیده نمی شود». (یعقوبی، 1380: 308 و 309)

بر اساس آیات قرآن کریم و سخنان امامان معصوم علیهم السلام انسان ها در پاسداشت حریم طبیعت و حفظ حرمت آن وظیفه دارند. بنابراین، هرگونه دست یازیدن به ویرانی طبیعت و محیط زیست، به معنای سرکشی در برابر قرآن کریم و پیشوایان معصوم علیهم السلام است، که البته کمترین پی آمد زیان بار دنیوی آن، محروم شدن از بهشت دنیوی یا همان طبیعت سالم و به دور از آلودگی و ویرانی است که از جمله آثار ویران بار آن، گرفتار آمدن انسان ها به افسردگی، روان رنجوری و از دست دادن نشاط و شادابی روحی خواهد بود.

1. اثرگذاری طبیعت بر جسم و جان آدمی

«آب و هوا، درختان و گیاهان، غذاها و میوه ها و به طور کلی طبیعت و محیط زیست، نقشی عظیم در زندگی بشر دارند. سلامت محیط زیست، بر هوش و استعداد و لیاقت های فردی اثر می گذارد و میانه روی در اخلاق و منش، متأثر از میانه روی در محیط زیست است.ساکنان مناطق معتدل کره زمین، ویژگی ها و روحیه های خاصی دارند که در مقایسه با جامعه های ساکن در مناطق گرم و سرد، از مزایای بسیاری برخوردارند.محیط زیست، افزون بر تأثیر در قد و قامت و چگونگی اندام ظاهری، بر اندیشه و رفتار انسان نیز اثری شگرف می گذارد. قرآن و معصومان علیهم السلام فایده های بسیاری برای آب، هوا، گیاهان و درختان ـ با تعبیرهای بسیار دقیق و گاه شگفت انگیزـ بر شمرده اند و از تأثیر به سزای آنها بر تن و روان انسان سخن گفته اند.توضیح بیشتر آنکه، انسان موجودی اثرپذیر است؛ محیط اطراف در او اثر می گذارد و شخصیت او در محیط زندگی اش شکل می یابد.

تکوّن شخصیت انسان، تحت تأثیر دو محیط قرار دارد: نخست، محیط اجتماعی که شامل خانواده و مدرسه و دوستان و همکاران و همسایگان و محیط های فرهنگی از قبیل مطبوعات، وسایل ارتباط جمعی و مانند آنهاست؛دوم، محیط جغرافیایی. «وجود بلندی ها و پستی ها، کوه ها و دشت ها، وزش بادها و نسیم ها، چگونگی تابش نور خورشید، کیفیت آب و هوا و خلاصه موقعیت جغرافیایی محیط زیست، هر یک زمینه خاصی را در تن و روان آدمی فراهم می آورد». (رستمی، 1385: 44 و 45)دانشمندان مسلمان از دیرباز به این نکته توجه کرده اند. حکیم و فیلسوف بلندآوازه مسلمان، ابن سینا، پستی و بلندی های زمین را در چگونگی سامان یابی تن و روان آدمی اثرگذار می دانست. وی در این باره می نویسد:ساکنان مناطق مرتفع و کوهستانی، نیرومند، قوی بنیه، دلیر و چالاک هستند و کسانی که در مناطق خوش آب و هوا سکنی گزیده اند، از نشاط و شادابی و سلامت خاصی برخوردارند، و ساکنان مناطق سنگلاخی، دارای تن سخت و درهم فشرده و مفاصل محکم هستند، قوی بنیه و در جنگ ها دلیرند، و در یادگرفتن حرفه ها زیرک و اغلب کم خواب و بد اخلاق هستند. (ابن سینا، بی تا:213)

ابن سینا در معرفی هوای خوب و بد چنین می گوید:هوای خوب و مطلوب، هوایی است که آزاد باشد و مواد خارجی، از قبیل بخار و دود با آن نیامیخته باشد، و همچنین در بین دیوارها و سقف، محبوس نباشد، و از بوی بد به دور باشد. هوای آزاد، علاوه بر شرایط مذکور، لازم است از نسیم های مطبوع مدد یابد. بدیهی است که بادهای سلامت بخش، غالباً در بلندی ها و جلگه های هموار می وزد. اما هوای آلوده، تنفس را تنگ می کند و اخلاط را فزونی می بخشد. وجود هوای آلوده را با دو علامت می توان تشخیص داد: نخست اینکه در چنین هوایی ستاره های کوچک در آسمان به زحمت دیده می شوند، و دوم اینکه درخشندگی ستارگان درخشان کاهش می یابد و این اجرام، مرتعش به نظر می رسند. (همان: 197 و 214)

2. آثار زیان بار طبیعت و محیط زیست آلوده و ویران بر جسم و جان آدمی

ویران شدن طبیعت و از بین رفتن تعادل و توازن آن، هم جسم انسان ها را نشانه رفته است و هم اندیشه و فرهنگ آنان را. امروز، آثار منفی صنعتی شدن بر روی محیط زیست و به ویژه بر زندگی دینی و بافت جامعه که موجب بروز نابسامانی های فرهنگی و روانی آدم هاست، کاملاً آشکار شده است. بخشی از این نابسامانی ها را می توان در شهرهای اسلامی بزرگی به چشم دید که در صنعتی شدن، موفق بوده اند. البته، امروزه در تاریکی ای که جهان را فراگرفته، روزنه های امیدی در جهان صنعتی غرب به چشم می خورد. در قلب دنیای صنعتی، جنبش نوینی پدید آمده تا آلودگی ها و آثار ویران گر فن آوری را مهار سازد.این جنبش نوین، به این دلیل پدید آمده که به تعادل و توازن (اکولوژیک) میان انسان و محیط زیست او؛ یعنی زمین، درختان، رودخانه ها و دریاچه هایی که از آلودگی به دست بشر مرده اند، احترام گذاشته شود و از دریاها و اقیانوس ها و فضاها حمایت گردد.باری، انسان آگاه امروز، خود را خسران زده می داند و نه تنها جسم خود را در تهدید جدی می بیند، که معنویت و روح و روان خویش را تباه شده می داند. در واقع،رویکرد انسان امروز به معنویت ـ چیزی که سال هاست به حاشیه رانده شده است ـ تصادفی نیست. (یعقوبی، 1380: 310 و 311)

3. وظیفه انسان در آبادانی زمین

بر اساس دیدگاه قرآن، انسان وظیفه دارد به آبادانی زمین بپردازد و از ویرانی و فساد در آن، بپرهیزد.به تعبیر آیت الله جوادی آملی:خدای سبحان که خلعت خلافت (جانشینی) را با آیه کریمه «إِنّی جاعِلٌ فِی اْلأَرْضِ خَلیفَةً؛ همانا در زمین جانشینی خواهم گماشت.» (بقره: 30) بر اندام موزون انسان وارسته پوشانید، تار و پود جامه جانشینی را، معرفت اسمای حسنای الهی و مرمّت قلمرو خلافت، و آباد و آزاد سازی منطقه جانشینی از نفوذ تخریبی اهریمنان قرار داده، فرمود: «هُوَ أَنشَأَکمْ مِنْ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکمْ فِیهَا؛ او شما را از زمین پدید آورد و به آبادانی در آن، فراخواند.» (هود: 61) اصل انشا و ایجاد انسان از زمین، به وسیله خدای سبحان است. خدای سبحان، خالق انسان است و او را جانشین خویش قرار داد و جانشین باید کار کسی را که وی را به جانشینی خود گمارده، انجام دهد. برای آنکه بستر مناسبی برای زندگی بشر فراهم شود، خداوند، مواد خام را به عنوان غذای سفره طبیعت خلق کرد و به انسان، هوش، استعداد، فن آوری و خلاقیت داد تا به عنوان مهمان، سر سفره مواد خام طبیعت بنشیند و از این مواد به بهترین وجه بهره مند شود. عقل را از درون و وحی را از بیرون برای راهنمایی بشر قرار داد تا وی، هم به وجود این مواد خام آگاه شود و هم به چگونه استفاده کردن از آن رهنمون گردد، تا زمین را آباد کند و محیط زیست را سامان بخشد. از این جهت، از انسان خواست با بهره گیری از این مواد خام به آبادانی زمین بپردازد: «وَاسْتَعْمَرَکمْ فِیهَا»، تا زندگی مناسبی برای بشر فراهم شود. معنای واژه «اِسْتَعْمَرَ» در لغت عرب این است که یعنی به طور جدی از شما خواست تا زمین را آباد کنید. (جوادی آملی، 1386: 27 و 28)

آیات

در قرآن کریم افزون بر 750 آیه؛ یعنی بیش از ده درصد آیات این کتاب به موضوع طبیعت و پدیده های طبیعی اختصاص یافته است. (گلشنی، 1375: 93 - 111)قرآن کریم هنگامی که از منافقان مُفسِد و مفسده جو سخن می گوید، از دست یازیدن آنها به فساد در زمین و تخریب محیط زیست و طبیعت، با عنوان یکی از ویژگی های آنان یاد می کند در این باره می فرماید: «وَإِذَا تَوَلَّی سَعَی فِی الْأَرْضِ لِیفْسِدَ فِیهَا وَیهْلِک الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا یحِبُّ الْفَسَادَ؛ و چون برگردد [یا ریاستی یابد] کوشش می کند که در زمین، فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد، و خداوند تباه کاری را دوست ندارد.» (بقره: 205)در شأن نزول این آیه گفته اند: «این آیه درباره «اَخنس بن شریق» نازل شده است. وی مردی زیبا و خوش بیان بود. تظاهر به دوستی پیغمبر می کرد و خود را مسلمان جلوه می داد. هر وقت نزد پیامبر می آمد، با او می نشست، اظهار ایمان می کرد، سوگند می خورد که او را دوست دارد و به خدا ایمان آورده است. اما همین که بین او و طایفه «ثفیف» دشمنی درگرفت، بر آنها شبیخون زد و چهارپایان آنها را کشت و زراعت شان را به آتش کشید.» (مکارم شیرازی، 1379: ج2: 72 و 73)

روایات

1. امام علی علیه السلام: اِتَّقُوا الله فی عِبادِه و بِلادِه، فَاِنَّکم مسئولونَ حَتَّی عَنِ البِقاعِ و البَهائم؛ خدا را واپایید در حق شهرهای او و بندگان؛ که شما مسئول هستید، حتی از سرزمین ها و چهارپایان. (نهج البلاغه، خطبه 167)

2. امام صادق علیه السلام به مُفضَّل بن عمر می فرماید: اگر تو طبیعت و جهان آفرینش را با اندیشه و خِردت، درست ارزیابی کنی، آن را مانند ساختمانی می یابی که همه آنچه آفریده ها به آن نیازمند بوده اند، در آن پیش بینی شده است.آسمان، چونان سقفی است برافراشته؛ زمین همچون فرشی است گسترده؛ و ستارگان، چراغ های چیده شده را مانند. گوهرها در دل این جهان ذخیره شده، و همه چیز در طبیعت برای انسان آماده گردیده است.» (علامه مجلسی، 1404: ج 3: 61)

3. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «تَحَفَّظُوا مِنَ الاَرضِ فَاِنَّها اُمُّکم وَ اِنَّهُ لَیسَ مِن اَحَدٍ عَامَلَ عَلَیهَا خَیراً وَ شَرّاً اِلّا وَ هِی مُخبَرةٌ بِهِ؛ در نگه داری زمین بکوشید و به آن حرمت نهید که مادر شماست. هر کس بر روی آن، کار نیک و یا بدی انجام دهد، گزارش خواهد کرد». (همان: ج7: 97)

بی گمان نگاه مادرانه به طبیعت داشتن، که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن را به پیروان خود می آموزاند، و خود را فرزند و پرورش یافته دامن او دانستن، در چگونگی بهره وری از آن، اثر فراوان دارد. پس باید از این چشم انداز به طبیعت نگریست؛ یعنی خود را نیازمند آن دانست، مانند نیاز فرزند به مادر. (یعقوبی: 1380: 321)

یکی از اندیشمندان معاصر با توجه به این حدیث شریف نبوی صلی الله علیه و آله می نویسد:آن زمان که انسان ها زمین را مادر و آسمان (عالم عِلوی) را پدر خویش می شمردند، زمین از عهده تغذیه فرزندانی که به دنیا آورده بود، برمی آمد، و از زمانی که انسان ها دیگر، زمین را مادر خویش قلمداد نکردند، بلکه زنی دانستند که در جنگ به اسارت گرفته شده و باید به مثابه فاحشه ای به او تجاوز کرد، دیگر زمین تمام اولادش را تغذیه نمی کند.

به نظر می رسد نعمت و برکت زمین در مقابل انسانیتی که از دیدن چیزی در طبیعت، به جز ابزارهای ارضا کننده نیازهای حیوانی خویش، سرباز می زند، خشکیده است.بحران زیست محیطی با همه لوازم هلاکت بار و فاجعه آمیز آن، هم اینک دامن گیر ماست، مگر آنکه انسان ها درباره همه ره یافتشان در بهره برداری از محیط زیست، تجدید نظر کنند و علم مقدس به نظام کیهانی و سرانجام، علم برین به حق را که ما بعدالطبیعه محض است، از نو کشف کنند. (نصر، 1378: 152)

4. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر رستاخیز به پاشد و نهالی در دست یکی از شماست، اگر می تواند آن را بکارد، بکارد». (نهج الفصاحه: 267)

5. آن حضرت همچنین فرمود: «هر مسلمانی که زراعتی کشت کند یا نهالی بنشاند، سپس پرنده، انسان یا چارپایی از آن بخورد، از برای او صدقه به شمار می آید». (محدث نوری، 1408: ج 13: 460)

6. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «کسی که درختی بکارد و تا هنگام ثمردهی از آن نگه داری کند، به اندازه میوه های آن، نزد خدا برایش ثواب و صدقه می نویسند». (متقی هندی، 2005 م: ج 1: 451: ح 9081)

پیام ها و نکته ها

1. پاسداشت طبیعت و حفظ حریم و حرمت آن، تشکر عملی از خداوند در برابر این موهبت بزرگ است.

2. میان طبیعت سالم و به دور از ویرانی و سلامت جسم و سلامت روح انسان، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد.

3. یکی از سازوکارهای پرورش جسم و روح انسان، سالم نگه داشتن طبیعت و محیط زیست است.

4. یکی از عوامل پرخاشگری و بی اخلاقی انسان، طبیعت ناسالم و ویران است.

5. بخشی از توصیه های قرآن کریم و سخنان معصومان علیهم السلام، به پاسداشت طبیعت از ویرانی و فساد، اختصاص یافته است.

منابع

-نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی.

-جوادی آملی، عبدالله. 1386. اسلام و محیط زیست. قم: اسراء.

-رستمی، محمدحسن. 1386. سیمای طبیعت در قرآن. قم: مؤسسه بوستان کتاب.

-گروهی از نویسندگان. 1379. تفسیر نمونه. زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

-گلشنی، مهدی. 1375. قرآن و علوم طبیعت. تهران، نشر مطهر.

-یعقوبی، حسین. 1386. سیمای طبیعت در قرآن. قم: مؤسسه بوستان کتاب.

اخلاق زیست‌محیطی، آسیب‌ها و راهکارها

نیم نگاهی به محیط اطرافمان حاکی از پیدایش و گسترش بحرانی فراگیر در فضای زیست محیطی است.در کشورمان ایران داستان خشک شدن دریاچه ارومیه وچندین تالاب پر آب که امروز تشنه قطره آبی هستند، نابودی ببر مازندران، رو به انقراض بودن یوزپلنگ ایرانی و ماهی های خاویار دریای خزر، خشک شدن مدام درختان بلوط از جمله این دست حوادث تلخ و ناگوار است. بخصوص که ما در کشوری تشنه و کم باران بسر می بریم.در سطح  جهانی نیز برخی از پیامدهای تخریب محیط زیست که هر کدام خطر یک بحران فراگیر را همراه خود دارند عبارتند از:
1- افزایش دمای هوا
2-فرسایش خاک
3-کاهش نزولات جوی
4-رکود بخش کشاورزی
5-بروز خشکسالی و قحطی
6-شیوع بیماری های جسمی و روحی
7-نازک شدن لایه اوزون
8-نابودی جنگل ها و گونه های نادر گیاهی و جانوری
9-ورود گاز کربنیک و دی اکسید کربن در اثر سوخت های فسیلی به محیط زیست
10-ریزش فضولات کارخانه ها به رودخانه ها و دریاها
11-جنگ ها ی اتمی و استفاده از سلاح های شیمیایی در جنگ ها
12-انقراض  گونه های جانوری و گیاهی
13-ورود اشعه سمی ماورای بنفش

دین واخلاق و ضرورت حفظ محیط زیست

شروع حمایت از اخلاق زیست محیطی را می توان از دهه 1960 میلادی دانست, که با رشد پذیرش جنبش زیست محیطی  همراه بوده است. از این رو می بینیم تا کنون در این باره همایش مانند چهار گردهمایی بین المللی رهبران روحانی و پارلمانی از سال 1988 تا سال 1993 در شهر های آکسفورد، مسکو، ریو و کیوتو برگزار شده است.  رگزاری اولین همایش اسلام و محیط زیست  در سال 1378 در تهران در همین راستا بوده است.  سال 1992 بیش از 1000 دانشمند از 72 کشور جهان که در میان آن ها 105 برنده جایزه نوبل بوده است به بشریت هشدار دادند که برای توجه به زمین، نگرش اخلاقی جدیدی لازم است.  در قرآن در جایگاه مبنای اتحاد مسلمانان نیز به این مساله توجه ویژه شده، مثلا میبینیم 198مورد از آیات آن با مضامین محیط زیست می باشد، یا این که  لفظ ارض 444 با در قرآن آمده، و نام 31 سوره قرآن هم با نام های طبیعت و حیوانات است  و  همچنین تاکید بر این که وجود و حیات عالم طبیعت از آب است.

 احترام به فرزندان طبیعت

 ادبیات دینی مملو از وعد وعیدهایی در حفظ و حرمت طبیعت اعم از گیاه و حیوان  و دیگر اجزای طبیعت است که با ایجاد انگیزش معنوی و الهی در میان متدینان به نمونه هایی اشاره می کنیم.

درختان

دردستورات خلاقی اسلام تاکید بر حمایت از تمام اجزای طبیعت اعم از آب های روان، درختان و حیوانات شده است. فرمودند: از آلوده ساختن آبها و آتش زدن منابع طبیعی و زراعت   و قطع درختان   به شدت نهی شده است. به حصوص ازبریدن درخت ترو سبز مگر در موارد خاص و ضرورت مذمت شده است. 

دم مرگ و کاشتن یک درخت
 
مساله طبعت دوستی تا جایی اهمیت می یابد که تا دم مرگ  نیز ادامه دارد،پیامبر اسلام می فرمایند: اکر نهالی در دست دارید و در آستانه برپایی قیامت است، و به اندازه کاشتن آن فرصت دارید، آن را بکارید.

حیوانات ثناگوی خدا

همچنین در سیره اخلاقی رسول خدا تاکید شده است: بر صورت حیوان نزنید که هر ذی روحی تسبیح گوی خداست. 

پرهیز از تندخویی

از خشونت و بدرفتاری با حیوانات نیز به شدت نهی شده است.   و حتی تحمیل بار بیش از حد بر آنان  وداغ گذاشتن بر پیشانی شان را  نهی فرمود  و بالاتر آن که گفته اند به آن ها ناسزا نگویید.   

حقوق مشترک حیوان و انسان

نکته جالب تر آن که نقصان و آسیب رساندن به حیوانات موجب دیه به صاحبان آن ها می شود، که نمونه های آن درباره نقص عضو سگ  و اسب  آمده است. تا چه رسد به این که کسی بخواهد حیوان را مثله کند که فرمودند:حیوان را مثله نکنید حنی اگر سگ هار باشد.

مسابقات و حیوانات

همچنین رسول خدا ص نهی کردند از این که حیوانات را به جنگ هم بیاندازند.  همان چیزی که امروزه به سرگرمی و تفریحی برای انسان ها بدل شده است. پرورش خروس و گاوهای جنگی و برگزاری جشنواره های متعددی در این باره از نمونه های آن است.پس دفاع از محیط طبیعت اعم از حیوانی و گیاهی اصلی اخلاقی و  همگانی جهت مردم و حکومت ها است. یادمان باشد که طبیعت وفرزندان آن زنده اند و چه بسا هر روز به خدای خویش از این همه نا مهربانی برادر بزرگتر و به ظاهر عاقلشان شکایت می برند.

همه چیز در مورد بازیافت و تفکیک زباله

بازیافت به آماده‌سازی مواد برای بهره بری دوباره گفته می‌شود. موادی که معمولاً بازیافت پذیر می‌باشند عبارتند از آهن آلات، قراضه آهن، پلاستیک، شیشه، کاغذ، مقوا، برخی مواد شیمیایی و آشغال که به کود کمپوست تبدیل می‌شود.بازیافت از هرز رفتن منابع سودمند و سرمایه‌های ملی جلوگیری می‌کند و مصرف مواد خام و مصرف انرژی را کاهش می‌دهد. با این کار، تولید گازهای گلخانه‌ای نیز کاهش می‌یابد. بازیافت مهم‌ترین مفهوم و یافتار در مدیریت پسماند است.سرچشمه مواد بازیافتی یا به عبارتی بازیافتنی‌ها، بیشتر، خانه‌ها و صنایع هستند. برای آسان‌تر کردن کار بازیافت معمولاً دو نوع جداسازی مواد صورت می‌گیرد که «تفکیک در مبدأ» و «تفکیک در مقصد» نام دارند. تفکیک در مبدأ در سطح شهر و خیابان‌ها و فروشگاه‌ها از طریق سبدها و سطل‌های جداسازی مواد انجام می‌شود ولی برای تفکیک در مقصد مکان ویژه‌ای به نام مرکز بازیافت مواد در نظر گرفته شده‌است. مرکز بازیافت مواد بازیافتی و غیرقابل بازیابی دسته‌بندی می‌شوند. بسیاری از فروشگاه‌ها و کارخانه‌های بزرگ مواد زاید مانند قوطی‌های کنسرو، بطری‌های شیشه‌ای و روزنامه‌های باطله را به منظور بازیافت از مشتری بازخرید می‌کنند.

در تعریفی دیگر می‌توان گفت بازیافت عبارت است از فرایند پردازش مواد مصرف شده به محصولات و مواد تازه به منظوره جلوگیری از به هدر رفتن مواد سودمند بالقوه (ذخیره‌ای)، کاهش مصرف مواد خام، کاهش مصرف انرژی، کاهش آلودگی هوا حاصل از سوختن مواد و آلودگی آب‌ها حاصل از تدفین زباله‌ها در خاک به وسیلهٔ کاهش مقدار معمول زباله‌ها و کم کردن نشر گازهای گلخانه‌ای در مقایسه با تولید خالص. بازیافت یک مولفهٔ کلیدی در مدیریت مدرن کاهش مواد زائد که شامل سلسله مراتب کم کردن، دوباره مصرف کردن و بازیافت است. مواد قابل بازیافت چیزهای زیادی را شامل می‌شوند از جمله بسیاری از انواع شیشه‌ها، کاغذها، فلزات، پلاستیک، منسوجات، آلمینیوم‌های الکترونیکی مصرف شده در رایانهها و گوشی‌های تلفن همراه. اما استفاده مجدد از زباله‌های زیستی همچون پسمانده مواد خوراکی به عنوان کود جزو بازیافت محسوب نمی‌شوند. موادی که قرار است بازیافت شوند یا به مرکز جمع‌آوری این مواد آورده می‌شوند از کنار خیابان جمع‌آوری می‌شوند و ابتدا دسته بندی شده سپس پاک می‌شوند و دوباره پردازشهایی روی آنها انجام می‌شود تا به مواد تازه برای ساخت تبدیل شون اگر چه گاهی اوقات بازیافت در مقایسه با تولید از مواد خام بسیار گرانتر و مشکل‌تر است، اما به خاطر استفاده مجدد از همان مواد به صرفه‌است.

بازیافت به معنی استفاده از مواد مصرف شده برای تولید و ساخت مجدد همان کالا یا کالای قابل استفاده دیگر است. ساخت کاغذ تازه از کاغذهای باطله می‌تواند نتیجه بازیافت باشد.بازیافت زباله‌ها سه فایده مهم برای محیط زیست دارد. ما به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفه‌جویی کرده‌ایم زیرا به جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده می‌کنیم.یکی دیگر از فواید بازیافت، صرفه‌جویی در مصرف انرژی است. البته برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است اما انرژی لازم برای بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژی مورد نیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. برای مثال ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده ۹۰ درصد انرژی کمتر از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایده بازیافت نیاز به فضای کمتر برای دفن زباله هاست.

چگونه باید زباله را تفکیک کرد؟

در قدم اول برای بازیافت زباله‌ها باید مواد قابل تجزیه مثل پسمانده‌های آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر زباله‌ها جدا کرده و سعی شود فقط این مواد را در کیسه زباله ریخته و به رفتگر تحویل داد. این مواد را به نوعی کود به نام کمپوست تبدیل می کنند و برای اصلاح خاک و جبران مواد غذایی از دست رفته از آن استفاده می کنند. در مرحله بعد باید مواد قابل بازیافت را از زباله ها جدا کنیم. شیشه، کاغذ، پلاستیک و انواع فلزات از بهترین مواد برای بازیافت هستند.

فایده تفکیک پسماند و بازیافت چیست؟

بازیافت زباله ها سه فایده مهم برای محیط زیست دارد. ما به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفه جویی کرده ایم زیرا به جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده می کنیم.یکی دیگر از فواید بازیافت، صرفه جویی در مصرف انرژی است. البته برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است اما انرژی لازم برای بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژی مورد نیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. برای مثال ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده ۹۰ درصد انرژی کمتر از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایده بازیافت نیاز به فضای کمتر برای دفن زباله هاست.

فواید بازیافت بطری‌های شیشه‌ای چیست؟

شیشه معمولی را می توان تا دفعات بیشمار بازیافت کرد زیرا شیشه فرسوده نمی‌شود. هر بطری شیشه نوشابه را می‌توان تا 15 بار برای مصارف خوراکی بازیافت کرد.قیمت تمام شده شیشه‌های بازیافتی با کیفیتی مشابه شیشه‌های نو بسیار کمتر از شیشه های نو است. شیشه های سبز و قهوه ای رنگ نوشابه جزء مواد قابل بازیافت هستند.بازیافت یک تن شیشه باعث صرفه جوئی در مصرف حدود یک تن مواد معدنی دیگر می شود ( 600 کیلوگرم ماسه، 190کیلوگرم سود سوزآور، 190کیلوگرم آهک و 60کیلوگرم فلدسپات).

برای تفکیک و ذخیره کاغذ های باطله از کجا باید کارتن پلاست تهیه کنم؟

برای تهیه کارتن پلاست مخصوص ذخیره کاغذ باطله، می‌توانید به ادارات بازیافت شهرداری منطقه خود مراجعه و دریافت کنید. آدرس ادارات بازیافت مناطق در منوی اطلاعات مفید موجود است و یا می‌توانید به 1888 و 137 نیز تماس بگیرید.

چه نوع پسماندهایی خطرناک هستند؟

زباله‌های خطرناک به مواد زاید جامدی اطلاق می شود که بالقوه خطرناک هستند و یا اینکه موجب خطر برای سلامتی انسان و سایر موجودات زنده به وجود می آورند. این مواد که به سادگی تجزیه پذیر نیست اگر در شرایط مساعد بیولوژیکی داشته باشند تکثیر می‌شوند و عوامل نامساعد دیگری را در محیط به وجود آورند. مواد زاید سمی و خطرناک، قابل احتراق، خورندگی و قابلیت انفجار دارند.

چند نوع پسماند داریم؟

انواع پسماندها با استفاده از دو طبقه بندی بررسی می‌شوند. طبقه بندی اول، شامل پسماندهای تر یا آلی یا ارگانیک یا فسادپذیر پسماندهای خشک یا غیرآلی یا غیرارگانیک یا غیرفسادپذیر و پسماندهای خطرناک و ویژه می‌شود. نوع دیگر طبقه بندی پسماندها نیز پسماندهای خانگی، پسماندهای بیمارستانی، پسماندهای تجاری، پسماندهای خطرناک پسماندهای صنعتی پسماندهای خاک و نخاله ساختمانی پسماندهای خیابانی، پسماندهای پارکها، فضای سبز و گورستانها را در بر می‌گیرد.

پسماندهای خانگی شامل پسماندهای عادی منازل، مواد اضافی باقیمانده در فرآیندهای آشپزی، تغذیه، پسماندهای فضای سبز، پسماندهای میوه و سبزیجات و ... می‌شود. به زباله های حاصل از فعالیت مراکز بهداشتی و درمانی،بیمارستانها، درمانگاهها، مطب های پزشکان و دندانپزشکان، آزمایشگاهها و ... زایدات بیمارستانی یا بهداشتی می‌گویند. پسماندهای تجاری نیز شامل مواد زاید ناشی از فعالیتهای صنوف مختلف تجاری و بازاری می شود. پسماندهای خطرناک شامل باطری، لامپ فلوروسنت و پسماندهای صنعتی شامل مواد زاید ناشی از فعالیت های صنایع و کارگاه‌های مختلف که در طی فرایند تولید ایجاد میشود اتلاق می‌گردد.همچنین پسماندهای خاک و نخاله ساختمانی به مواد زاید حاصل از عملیات عمرانی و تخریب و نوسازی ساختمانها مانند آجر، شن، الوار، سنگ، بتن و ... اتلاق میگردد. برگ درختان، لجن آب‌روها و جوی‌های خیابانی، زایدات ناشی از هرس درختان خیابانی و ... پسماند‌های خیابانی وپسماندهای پارکها، فضای سبز و گورستانها شامل پسماندهای باغبانی، زایدات ناشی از چمن زنی، هرس درختان، شاخ و برگ و ... می‌شود.

چرا کیسه‌های پلاستیکی برای محیط زیست ضرر دارند و به آن آسیب می‌رسانند؟

کیسه‌های نایلونی برای سالیان متمادی (حتی بیش از 500 سال) در خاک باقی مانده و تجزیه نمی شوند. همچنین کیسه های نایلونی سالانه باعث خفگی و مرگ هزاران لاک پشت دریایی می شوند.

پسماند یعنی چه؟

پسماند یا به اصطلاح عام زباله و آشغال، یعنی تمام مواد زاید حاصل از فعالیتهای انسان و حیوان که غیرقابل استفاده و بی مصرف باشد.

روش ورمی کمپوست چیست و چه خواصی دارد؟

بر روی زمین بیش از 3200 گونه کرم بر روی کره خاکی وجود دارد که همگی آنها به جز چند گونه متفاوت و محدود یک کار مشترک یعنی شخم زدن و زیر و رو نمودن خاک را انجام می هند یکی از این گونه محدود با نام علمی آنیرنییافوتیدا یا همان کرم قرمز خاکی حلقوی بارانی،توان خوردن زباله و تبدیل آن به کود آلی ورمی کمپوست دارد . این کرم در روز بیش از وزن خود غذا می خورد و 60 تا 90 درصد آن را به فضولاتی به نام کود ورمی کمپوست تبدیل می کند

خصوصیت کود ورمی کمپوست

بی بو است.مانع از ایجاد علف هرز می شود. استفاده از این کود کیفیت محصولات کشاورزی را تا 50 درصد و کمیت را تا 90 درصد افزایش می دهد. به دلیل خاصیت اسفنجی در نگه داشت آب و آزاد سازی تدریجی آب موجود اقدام به بارور نمودن زمینهای شوره زار ،کوهپایه و غیره نموده است و از همه مهمتر به دلیل فقدان هر نوع مواد شیمیایی محصول کشاورزی تولیدی با استفاده از این کود ارگانیک است و قیمت این نوع محصول تا 5 برابر محصولات عادی است.

کود مایع (چای کمپوست ) چگونه تولید می شود؟

در فرایند تولید ورمی کمپوست محصول دیگری نیز بدست می آید کهwormtea یا چای کمپوست نامیده می شود این محصول تیره رنگ در واقع شیرابه بستر کرم‌ها به همراه لعاب و مایعات دفع شده از بدن کرم می باشد که از بستر خارج می شود. درصورتی که چای کمپوست به نسبت‌های یک به پانزده رقیق شود برای پرورش گیاهان در سیستم های کشت آبی، آبیاری گلدانها و باغات مناسب خواهد بود. چای کمپوست به صورتهای مختلف از جمله باران‌های آبیاری تحت فشار ، محلول پاشی ، کشتهای هیدرو پوتیک ،مصارف خانگی و تلقیح با بذر استفاده می گردد.