تلاش برای حفظ محیط زیست، یک وظیفه همگانی است که علاوه بر مسئولان و نهادهای ذیربط، به همکاری آگاهانۀ مردم نیز نیاز دارد.کوتاهی در حفظ محیط زیست، حق‌النّاس است از این‌رو باید همۀ ما به مسألۀ محیط زیست به عنوان یک موضوع شرعی نیز نگاه کنیم.آلودگی آب آشامیدنی و نیز آلودگی هوا، برای سلامتی جسمی و روحی مردم بسیار مضر است و در این خصوص انتظار می‌رود که با اتّخاذ تدابیر ارزنده و انجام اقدامات لازم از سوی دولت جدید و نیز کمک و همیاری مردم، تحوّلی اساسی در وضعیّت محیط زیست کشور ایجاد شود.

نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل می دهند، اما نقش آنان در توسعه و پیشرفت جوامع، بیش از یک نیمه است. زنان نخستین آموزگاران و پرورندگان، خمیر مایه اصلی شخصیت کودکان را شکل می دهند و اولین خصوصیات اکتسابی را به او تعلیم می دهند.دامان مادر اولین مدرسه ای است که هر کودک همراه الفبای عشق و محبت، اصول زیست و رفتارهای اجتماعی را فرا می گیرد و با خوب و بد زندگی آشنا می شود؛ از این رو هرچه اندیشه و آگاهی این آموزگاران و مربیان جامعه اصولی باشد، راه پیشرفت، تعالی، رفاه و سرافرازی جامعه گشاینده تر است. در این مختصر، چکامه ای از برخی مسایل زیست محیطی را به همه مادران عزیز تقدیم می داریم.

هوای محیط خانه

منابع اصلی آلاینده های هوا در محیط منزل و اماکن عمومی عبارت است از: آلودگی بیولوژیکی، سوختی، سرب، دود سیگار، و... .

آلودگی های بیولوژیکی

قارچ ها و کپک ها در نقاط مرطوب خانه، مانند: حمام، دست شویی، آشپزخانه و زیرزمین یافت می شود. پس مانده صابون و مواد شوینده، پارچه های مرطوب و مواد غذایی غیر خشک محیط مناسب برای رشد و تکثیر این موجودات است.ذرات ریز گرد و غبار روی پوست انسان، پارچه، رخت خواب، فرش، پرده و دیگر لوازم زندگی می نشیند و هنگام فعالیت های مختلف؛ از قبیل: جارو کردن، تکان دادن پرده ها، مرتب کردن رخت خواب، راه رفتن روی فرش و ... در هوای خانه منتشر می شود. عوارض این گونه آلودگی ها به صورت واکنش های حساسیتی؛ همچون: آب ریزش چشم و بینی، عطسه، گرفتگی بینی، سرفه، خارش، خس خس و اشکال تنفسی، سردرد، گیجی و خستگی ظاهر می شود.

چاره ی کار:

تمیز و خشک نگه داشتن دستمال های آشپزخانه زمینه ی ایجاد و رشد قارچ ها را از بین می برد. بوی نامطبوع دستمال و پارچه ی مرطوب، از وجود قارچ بر روی آن ها حکایت می کند.در صورت خیس شدن فرش، یا دیگر لوازم منزل، باید فوری آن ها را خشک کرد.هنگام آب دادن به گلدان ها مراقب آب اضافی خارج شده از زیر گلدان باشید. آب موجود در زیرگلدانی محل خوبی برای رشد قارچ هاست.پس از استحمام، پنجره یا در حمام را باز بگذارید. این کار به خشک شدن فضای حمام، در و پنجره و وسایل موجود در آن کمک می کند. در صورتی که خشک کردن محیط و وسایل حمام امکان ندارد؛ حتماً وسایل شست وشو را در آفتاب و هوای آزاد خشک کنید.پس از پایان کار شست و شوی ماشین لباس شویی بلافاصله لباس ها را از آن خارج کنید. همچنین از نگه داری پارچه و لباس چرک در کمد، سبد لباس یا ... خودداری کنید؛ به ویژه اگر محیط نگه داری مرطوب باشد. این کار موجب رشد و تکثیر قارچ و کپک، بدبو شدن لباس و ماشین لباس شویی و محیط نگه داری آن می شود.هنگام استراحت ماشین لباس شویی محیط داخل آن و شیار جلوی لاستیک را خشک نگه دارید؛ به جا است که هر بار پس از پایان کار، محفظه ماشین لباس شویی را با پارچه تمیز خشک کنید.وسایل چوبی مورد استفاده در خانه را خشک نگه دارید.پس مانده ی نان، مناسب ترین محل برای قارچ است. از پس مانده های نرم نان برای خوراک پرندگان استفاده کنید و در صورت خشک شدن از رطوبت دور نگه دارید.تا جای ممکن از تخته های چوبی برای تمیز و خرد کردن انواع گوشت و سبزی استفاده نکنید. چوب محیط مناسبی برای رشد کپک هاست.

آلودگی های سوختی

هنگام سوختن مواد سوختی خانگی، گاز و دود تولید شده، موجب آلودگی هوای داخل خانه می شود. دود خارج شده از اگزوز اتومبیل در پارکینگ خانه ها را جدّی بگیرید.یکی از آلاینده های خطرناک هوای داخل ساختمان گاز منوکسیدکربن است. عوامل و مجاری ورودی این گاز عبارت است از:نقص در تهویه ساختمان؛ اگر آب گرم کن، بخاری، اجاق و ... فاقد دودکش بوده، یا راه خروج دود مسدود باشد، یا به شکل طبیعی و صحیح کار نکند، گاز خطرناک منوکسید در فضای خانه منتشر می شود.هنگام استفاده از چوپ و زغال چوب برای گرم شدن یا پخت و پز به سوختن کامل آن توجه داشته باشیم. مرطوب بودن و نیمه سوز شدن این مواد سوختی گاز خطرناک منوکسید کربن را تولید می کند.

راه های کاهش خطر آلودگی

نگه داری وسایل مصرف سوخت در وضعیت سلامت.

کنترل و بازدید مرتب لوازم حرارتی به وسیله ی فرد آشنا و کارشناس.

بازبینی دودکش ها، کوره ها، لوله های وسایل سوختی و ایمنی از هرگونه زنگ زدگی، پوسیدگی و ترک خوردگی و سرویس و تمیز کردن آن ها به وقت لازم.شعله ی وسایل گازسوز باید آبی باشد؛ در غیر این صورت علت باید بررسی گردد.

دود سیگار

دود سیگار یکی از عوامل مهم آلودگی هوای داخل ساختمان است، که نه تنها فرد سیگاری، بلکه دیگر افراد را نیز مورد تهدید و خطر قرار می دهد. دود سیگار خطر جدی برای سلامت کودکان به شمار می آید. این دود عامل بروز برخی سرطان ها شناخته شده است.

دیگر آلاینده های خانگی

مواد شیمیایی؛ از جمله: حشره کش ، رنگ، براق کننده، واکس، چسب، پاک کننده، خوشبو کننده، سفید کننده و ... دارای مواد تبخیر شونده ای است که هنگام استفاده از آن، به مجاری تنفسی وارد شده و ایجاد مسمومیت و مشکل تنفسی می شود. برخی از این مواد نیز قابل اشتعال است.

نکات ایمنی

قبل از انتخاب مواد شوینده به مشخصات برچسب هر یک توجه شود تا براساس مورد مصرف هر کدام، خریداری گردد.

به ترکیبات ماده و اخطارهای لازم توجه ویژه شود.

هر ماده را در مورد مصرف ذکر شده به کار برید؛ چنانچه ماده ی شوینده مخصوص وان، دست شویی، کاشی و ... است آن را برای ظروف استفاده نکنید.باید هنگام استفاده از مواد شیمیایی، تهویه کامل هوا صورت گیرد. از به کار بردن پاک کننده های کُلردار (وایتکس و دیگر سفید کننده ها) در فضای بسته و بدون تهویه در حمام و دست شویی استفاده نشود. این کار بسیار خطرناک است.مواد شیمیایی را در ظروف اصلی خود نگه داری کنید. از برداشتن و حذف برچسب مشخصات ظروف حاوی مواد شوینده خودداری شود.

زباله های خانگی

ضایعات و پس مانده های مواد خوراکی، کاغذ، مقوا، شیشه، فلزات، پلاستیک، پارچه و غیره از جمله زباله های خانگی است. مصرف صحیح مواد، علاوه بر کاهش هزینه های خانواده از تجمع زباله نیز پیش گیری می کند.یکی از پارامترهای مدیریت صحیح در امور خانه، جداسازی زباله ها است. باید مواد قابل تجزیه، مانند: پس مانده های آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر مواد زاید جداسازی کرد؛ زیرا این مواد به سرعت تجزیه شده و به طبیعت باز می گردد و در چرخه ی بازیافت هزینه بردار نیست.استفاده از کیسه های پلاستیکی سالم در سطل های زباله و دور کردن آن ها از محیط خانه در زمان تعیین شده برای جمع آوری زباله از سوی نیروهای مسؤول در کاهش خطرات ناشی از میکروب ها و حشرات مؤثر است.زباله ها را به صورت خشک داخل کیسه قرار دهید.هنگام خرید برخی میوه و سبزی از ساک های پارچه ای ـ که می توان آن ها را از پارچه های مصرف شده موجود در خانه تهیه نمود ـ استفاده شود.

نکات آموزشی به فرزندان

کودک آینه تمام نمای خانواده و اجتماع است و سال های اولیه زندگی در شکل گیری شخصیت وی نقش اساسی دارد؛ از این رو هدایت رفتاری کودکان بر عهده ی مادران است. توجه به چند نکته موفقیت مادران را بالا می برد:ارزش منابع مختلف زیست محیطی را با استفاده از کتاب های گوناگون به زبان ساده برای کودکان شرح دهیم.به کودکان بیاموزیم که از شکستن شاخه ی بوته ها و درختان خودداری کنند، البته لازم است که ما نیز در سفرها برای استفاده از شاخ و برگ درختان این امر را رعایت کنیم.آب دادن به گل ها و گیاهان خانه را به کودکان واگذار کنیم. با کاشتن بوته و بذر گل گیاهان در گلدان های کوچک و بزرگ، فضای سبز خانه را توسعه دهیم.هنگام شستن دست وصورت، مسواک زدن، حمام کردن و ... از باز گذاشتن بی دلیل شیر آب خودداری کنیم.مراقبت عملی از هدر نرفتن آب هنگام نظافت و استفاده ی مطلوب از نعمت های الهی، فرهنگ ساز است.رفع عیب کولرهای آبی و شیرهای ناقص، نقشِ عمده ای در پیش گیری از اسراف آب دارد.خودداری از ریختن زباله در کوچه، خیابان، مدرسه و اماکن عمومی و حتی جمع آوری زباله ها در محل های یاد شده سیره ای پسندیده است که کودکان را در به زیستن یاری می رساند.

چرا فکر نمی کنیم کوه های بدون جنگل، خیابان های بی طراوت و دشت های بی جانور، احساسی برای سرودن، ذوقی برای تماشا و لذّتی برای انسان باقی نخواهد گذاشت! چه کسی می تواند، عاشقانه های چشمان «آهو» را انکار کند ؟چه کسی می تواند لحن داودی «هَزار»ی را انکار کند، که با عاشقانه های زبورش، انسان را به خلسه های عارفانه می برد؟آه! از آنها که خال های زیبای «پلنگ» را و چشمان رعنای «غزال» را با غرور مگسک ها نشانه رفتند.«محیط زیست» ما، تنها کوه، جنگل، جلگه و دشت های پر آب و علف نیست! که اولین محیطی را که در آن احساس زندگی می کنیم، دل ماست، نگاه ماست و اندیشه ای که در آینده خواهیم داشت!

آیا نمی شود، جنگل ها را نابود نکنیم، حیوانات را نکُشیم و هوا را آلوده نکنیم؟!

آیا ثروت و فن آوری و تجهیزات مُدرن می تواند ـ بدونِ یاری طبیعت ـ سلامت زندگی ما را تضمین کند؟

بیایید به خاطر تماشا و به خاطر احساس شاعرانه ای که خداوند در نگاه طبیعت قرار داده است، به محیط زیست و طبیعت اطراف خودمان احترام بگذاریم و جهان رنگ ها را دوست داشته باشیم؛ رنگ هایی که اگر نبودند، کسی با دیدن رنگین کمان، به عظمت زیبایی پی نمی بُرد و سرشار از آبشار احساس نمی شد!

بیایید به خاطر عشق و به خاطر زندگی، «آب ها را گِل نکنیم»!

بگذارید آسمان کمی نفس بکشد!

بگذارید کبوتران سپید و سرخ، در آسمان پر بگیرند!

بگذارید درختان، کمی به سمت روزنه های نور قد بکشند!

خاک اگر پاک نباشد، هیچ گلی شکوفا نمی شود؛ هیچ درختی سرپا نمی شود تا پرندگان، شاخ و برگش را آشیانه کنند؛ هیچ پرنده ای آبی آ سمان را به جولان بر نخواهد خاست.

اگر زلال چشمه سارها رنگ سیاهی و کبودی بگیرد، ماهیان در حسرت آب، یک به یک جان می سپارند و دریا هم بدون ماهی، یعنی: سرابی سوخته.

اگر جنگل کویر شود، اگر دریا به زباله دان هسته ای تبدیل شود و اگر آسمان را ابرهای تیره انفجارهای اتمی به چالش فرا بخواند، دیگر زمین جای ماندن نخواهد بود.

دیگر آسمان رنگ آبی پاک را به خود نخواهد دید.

دیگر ستاره ها شب را آذین نخواهند بست.

بیایید باغچه ها را لبریز گل کنیم!

بیایید بر لب طاقچه های زندگی مان، گلدان هایی پر از گل های سرخ و سپید بگذاریم؛ با گل هایی واقعی که حال و هوای حیاتمان را رنگ و بویی دیگرگونه بدهند.

مفهوم شش R برای محیط زیستمان

احترام respect : برای اینکه راه حل ها را بیابیم ابتدا باید از احترام شروع کنیم.احترام برای همه، برای مردم، حیوانات، پرندگان، ماهی، رودخانه ،دریاچه، اقیانوس، کوه، دره و ...... شما از هرکدام از این ها چه تصویری دارید؟

تجدید نظر rethink: هر تصمیمی که شما می گیرید بر روی کره ی زمین تاثیر می گذارد.قبل از خرید کردن چند لحظه فکر کنید.این وسیله ای که شما قصد خرید ان را دارید در کجا متولد شده است؟از چه چیزی ساخته شده است؟ از چه طریق تولید شده است؟ چه قدر مسیر را طی کرده است تا به فروشگاه محله ی شما برسد؟ کارگران برای تولید این محصول تحت چه شرایطی کار کرده اند؟ آیا دفع آن با محیط زیست سازگار است؟ حال از خودتان بپرسید آیا واقعا به این محصول احتیاج دارم؟ قبل از این که کالایی را خریداری کنید حتما بررسی کنید که از چه چیزهایی ساخته شده است و چگونه آنها را تا فروشگاه محل شما می آورند؟ برچسب های روی محصول را بخوانید و بفهید واقعا چه کالایی را می خواهید بخرید .دنبال محصولاتی باشید که تولیدش محلی باشد و بسته بندی آن به محیط زیست آسیب زیادی نرساند.

کاهش reduce: مقدار تولید زباله های مان را کاهش دهیم. آیا شما یک مصرف کننده ی خوب هستید یا یک طرفدار متعهد به محیط زیست ؟ شما می توانید کمتر خرید کنید در نتیجه مسافت کمتری طی می کنید پس لازم نیست از وسایل نقلیه استفاده کنید که این باعث کم شدن انتشار گازهای گلخانه ای می شود و علاوه بر آن پولتان در جیبتان می ماند! ظروف یک بار مصرف استفاده نکنید، همیشه لیوان شخصی تان را به همراه داشته باشید.باور کنید نوشیدن چای در لیوانتان خیلی لذت بخش تر از نوشیدن در لیوان یک بار مصرف است. فکر کنید! ببینید چه طور می شود از منابع کمتری استفاده کرد به طوری که بازدهی و نتیجه ی کار شما تغییر نکند قول می دهم به راه حل های جالبی برسید!

استفاده مجدد reuse: قبل از این که چیزی را داخل سطل آشغال بیاندازید به این فکر کنید که آیا راه حلی وجود دارد که دوباره از آن استفاده کنید؟ آیا می توانید کاربری آن کالا را تغییر دهید؟ برای مثال از ظروف پلاستیکی برای ذخیره سازی می توانید استفاده کنید. مثلا برای نگهداری رنگ،چسب،پیچ و مهره استفاده از این ظروف گزینه ی خوبی است. بعضی از ما براین باور هستیم که هرچیزی که احتمالا به ان نیاز خواهیم داشت همین الان باید روی زمین باشد. این اصلا درست نیست.همین حالا آن وسیله رو پیدا کنید.

بازیافت recycle: حال اگر وسیله ای دارید که نمیتوانید از آن استفاده دیگری کنید بازیافت بهترین راه حل است.کالای شما دیگر تبدیل به زباله نمیشود بلکه تبدیل به کالای جدیدی می شود که باز هم می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

تعمیر کردن repair: وقتی کالایی در دست دارید که نیاز به تعمیر دارد لطفا آن را دور نیندازید. اگر خودتان قادر به تعمیر آن نیستید و دیگر آن را نمیخواهید آن را به شخص دیگری بدهد تا پس ازتعمیر از آن استفاده کند.