نقش بازیافت در اقتصاد مقاومتی

 زباله در دوره صنعتی و دوره ای که بحث نگرانی از پایان پذیری زمین مطرح است حکم طلا را دارد و گاهی حتی ارزشمند تر و سود مند تر از فلز زرد رنگ طلا ست. زباله برای خود هویت دارد، زباله های شهری، بیمارستانی، صنعتی، کشاورزی و... هر کدام باید به شیوه درست و ساختارمند دفع شوند چرا که اینطور نیست که با خروج زباله از منزل و یا شهر، آنها را از چرخه طبیعت حذف کرده باشیم آنچه مسلم است در میان مردم ایران اهمیت به سرنوشت زباله بسیار ناچیز است و وسعت این بی تفاوتی از پرتاب زباله از شیشه ماشین ها تا ورود پسماند بیمارستان ها به رودخانه ها گسترده است. هنوز در میان بسیاری از ایرانیان قراردادن زباله در سطل زباله امری تجملی ست. با وجود آنکه به واقع هزینه و زمان صرف نمی‌شود. بسیاری حاضرند ساحل و جنگل و رودخانه ها را مملو از پلاستیک و ظروف یکبار مصرف و زباله های بجا مانده از گردشگران ببینند ولی زباله های خود را در همان محل رها کنند و واقعا چقدر هزینه بر است که به جای پرتاب شیشه نوشابه مان آنرا بداخل سطل زباله بیاندازیم. این امر اما جنبه ای از فرهنگ برخورد با زباله است که در ارتباط مستقیم با ماست حال در مورد مسئله بازیافت که سودی غیر مستقیم تر دارد برخوردها به مراتب غیر مسئولانه تر است.

یکی از آفاتی که امروز جامعه را تهدید می کند شعارهایی است که منجر به حرکت و عمل نمی شود و در حد شعار باقی می ماند!پس از آنکه مقام معظم رهبری، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی را ابلاغ فرمودند، مکاتبات و شعارها و سخنرانی هایی در تأیید و جامعیت این سیاستها در جامعه از سوی مسؤلین نظام آغاز شد.  امروزه دشمنان اسلام و ایران اسلامی پس از شکست در جنگ تحمیلی، در کنار جنگ  نرم فرهنگی و توسعه مصرف گرائی و اشرافی گری در کشور، برای ضربه زدن به انقلاب اسلامی از سلاح اقتصاد بهره گرفته و با تحریم و تأثیر گزاری بر بازار می خواهند کشور و مردم ایران را به زانو درآورند!در مقابل این ترفندرهبر معظم انقلاب، با تدبیر و هوشمندی ولایی خویش اقتصاد مقاومتی را مطرح فرمودند تا با شناسائی حوزه های فشار در حوزه اقتصاد و با تکیه بر ظرفیت داخلی کشور، برای بی اثر کردن این تهدیدات و تبدیل آن ها به فرصت، رشد و تعالی روزافزون مردم ایران تضمین گردد. حال باید پرسیدآیا فقط دولت می تواند اقتصاد مقاومتی را جاری کند و مردم وظیفه ای ندارند؟ یا در کنار وظایف خطیر قوای سه گانه و لزوم حرکت جدی و سریع همه سازمان ها و ارگان ها و دستگاههای نظام، تک تک مردم نیز می توانند در تحقق اقتصاد مقاومتی و استقلال سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور نقشی ایفا کنند؟

زنان افسران اقتصاد مقاومتی هستند که قدرت و میزان خرید خانواده هارا در دست دارند وبه خوبی می توانند آن را مدیریت کنند و می توانند با صرفه جویی،حذف هزینه های زائد و جلوگیری از تجمل گرایی نقش اساسی در اقتصاد و مدیریت خانواده و جامعه داشته باشند.زنان ما علیرغم اینکه در عرصه های اجتماعی فعالیت های اقتصادی مختلفی انجام می دهند ،اما هیچگاه از یاد نبرده اندکه به هر حال رسالتی را به عنوان فرهنگسازی در خانواده به عهده دارندوآن رسالتی است که بعنوان همسر ،مادر ودر قالب کسی که می تواند در فرهنگ جامعه تاثیر گذار باشد

بی تردید نقش من و شما نیزنادیدنی نیست با توجه به ترسیم زیبای حضرت آقااز شرایط کنونی و بیان جنگ تمام عیار دشمن ملت در عرصه سیاست و اقتصاد و نیز ارائه نسخه ای برای درمان این دردها و مشکلات، و با عنایت به این فراز از مقدمه این سیاست ها که « لازم است قوای کشور بی‌درنگ و با زمان‌بندی مشخص، اقدام به اجرای آن کنند و با تهیه قوانین و مقررات لازم و تدوین نقشه راه برای عرصه‌های مختلف، زمینه و فرصت مناسب برای نقش‌آفرینی مردم و همه فعالان اقتصادی را در این جهاد مقدس فراهم آورند.» به این نتیجه رسیدیم که باید همه ما در این عرصه گام برداریم. گامی که نباید در آن فرصت را از دست داد بلکه بی درنگ... ما که مستقیما با اقتصاد و جریانات مرتبط با آن، به عنوان یک خانواده ایرانی، چه نقشی  در اجرایی کردن این سیاستها داریم؟آیا خانواده های ایرانی که به اسلام و ایران عشق می ورزند، می توانند در راستای تسریع در تحقق و إعمال سیاستهای کارشناسی شده ابلاغی توسط رهبر انقلاب ، نقشی ایفا کنند؟راهکارهای اجرایی متعددی در حد و اندازه خانواده مطرح شده که یکی از انها  جداسازی زباله های خشک و بازیافت کاغذ، پلاستیک و می باشد.

اقتصاد مقاومتی با منابع محیط زیست ارتباط مستقیم دارد و حفاظت محیط زیست، مولفه ای مهم در اقتصاد مقاومتی محسوب می شود. روزانه حدود 48000 تن پسماند و زباله شهری و روستایی، بیش از 8000 تن پسماند صنعتی ، و حدود 170 میلیون تن پسماند عادی کشاورزی (سالانه) در کشور تولید می شود که در حال حاضر بازیافت پسماندهای عادی در کشور کمتر از 20 درصد می باشد.با توجه به روند پیشرفت علم و تکنولوژی در کشور، هم اکنون بخش اعظمی از پسماندهای عادی قابلیت تفکیک یا بازیافت و استفاده مجدد در چرخه اقتصاد و تولید کشور را دارند. فقط در بخش پسماندهای عادی شهری و روستایی اگر تفکیک زباله ها به صورت صحیح و کامل انجام شود با توجه به آنالیز این پسماندها که حدود 70% آن مواد آلی، 7/8 درصد آن کاغذ، 7/4 درصد آن پلاستیک،1/4 درصد آن شیشه و 7/2 درصد آن فلز و مابقی آن سایر مواد می باشد ، از 48000 تن پسماند عادی شهری و روستایی و توان 600/33 تن در روز کود کمپوست مرغوب، 4176 تن در روز کاغذ، 2256 تن در روز پلاستیک، 1968 تن در روز شیشه، 1296 تن در روز فلز جهت بازیافت بدست می آید که این ارزشمند از لحاظ اقتصادی و زیست محیطی بسیار قابل توجه و حائز اهمیت می باشد.

همگام با افزایش فشارهای اقتصادی به کشور و طرح کلید واژه‌ی اقتصاد مقاومتی برای مقابله با این فشارها ، نیاز به اجرای موثر لجستیک معکوس و هدایت و اداره زایدات روزبهروز افزایش می یابد. لجستیک معکوس سبب می شود فاکتورهای تجاری و زیست محیطی با هم مرتبط گشته و در تصمیمگیری خرید مصرفکنندگان موثر واقع شوند. لذا لجستیک معکوس به منظور تکمیل چرخه زیست محیطی صنعتی از فعالیتهایی همچون بازیافت، احیا و بازسازی که میتوانند در سطوح مختلف به کار روند، حمایت مینماید.در این میان بازیافت کاغذ که پنجمین صنعت بزرگ مصرفکننده انرژی در دنیا است می‌تواند در مصرف انرژی صرفه جویی و به حفظ محیط زیست کمک کند.

پیشنهاد می شود برای رونق بازیافت و بهره مندی از نتایج آن در راهبرد اقتصاد مقاومتی به نکات زیرتوجه شود:

-حفاظت از محیط زیست عادتی است باید از کودکی آموخته شود تا به یک باور ذهنی تبدیل شود. در این میان، برخی الگو های یادگیری وجود دارد که پیش از این در برخی جوامع یا کشور ها تجربه شده است. دانستن آنها یا آموختن از آنها دور از فایده نیست. گذشته از آن ، می توان نسبت به ویژگی های فرهنگی و شرایط بومی نیز نوآور بسیاری از راه های دیگر برای آشتی کودکان با محیط زیست بود.

-حمایت از کارخانجات مصرف کننده مواداولیه بازیافتی، عدم صدور مجوز برای تاسیس کارخانجات جدیدی که لااقل بخشی از ماده اولیه مصرفی خود را از منابع بازیافتی تامین نخواهند کرد.

-در کشور ما غالب کاغذهای مربوط به روزنامه وارداتی هستند. اجبار نشریات به استفاده از کاغذ های بازیافتی، علاوه بر آن که سبب کاهش واردات می شود، جراید مجبورند برای تامین کاغذمورد نیاز خود برای بازیافت این امر حیاتی کوشاباشند.

-یکی از عواملی که می تواند پس از استفاده از محصول، به سهولت تفکیک زباله در مبد أ کمک نماید، کدهای بازیافت مندرج بر روی بدنه کالاست که نوع جنس محصول را بیان می دارد؛ یعنی مسؤولان و به خصوص شهرداریها می توانند برای جمع آوری زباله کیسه های مخصوص کاغذهای باطله را در اختیار مردم بگذارند ؛برای مثال آرم مشخص یا رنگ بخصوصی را بر ای کاغذ باطله مشخص کنند تا با همکاری مردم از همان ابتدا از آمیخته شدن آن با زباله های دیگر جلوگیری و باعث بهبود کیفیت کاغذهای بازیافتی شود.

بهینه سازی مصرف انرژی های فسیلی،ایجاد سیستم های جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب و راه اندازی صنایع بازیافت، از شیوه های متعادل در جهان برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و استفاده اقتصادی از پسمانده ها می باشد.

با نگاهی گذرا به زندگی روزمره خود متوجه می شویم که روزانه چقدر زباله به محیط زیست خود تحویل می دهیم. از شیشه ها و پلاستیک های شیر مصرفی صبحگاهی گرفته تا کاغذهایی که به روش های گوناگون (برای خواندن و نوشتن یا بسته بندی کالاهایی که خریداری می کنیم) مورداستفاده قرار داده و سپس به سطل زباله می ریزیم، همه از محصولات قابل بازیافت می باشند.سالانه میلیاردها دلار در جهان صرف تولید کاغذ، پلاستیک، قوطی های فلزی و... می شود که با یک بار مصرف آن ها به زباله تبدیل شده و دور ریخته می شوند. میلیاردها دلار نیز صرف جمع آوری و ازبین بردن این زباله ها می شود که در هر صورت ضایعاتی را به محیط زیست وارد می کند.اما اکثر این مواد قابل بازیافت اند و با سرمایه گذاری مناسب برای بازیافت آن ها، نه تنها می توان از خسارت های بیشتر به محیط زیست و آلوده سازی آن جلوگیری کرد، بلکه میزان نیاز انسان به مواد اولیه (چوب و الوار جنگل ها، منابع فلزی، غیرفلزی زیرزمینی و...) و برداشت از ذخایر و طبیعی و معدنی را کاهش داده و بقایای آن برای نسل های بعدی را تضمین خواهد کرد.

تفکیک پسماندها و بازیافت آن، ضمن کاهش آلودگی‌های محیط زیست و جلوگیری از تهی سازی منابع طبیعی و منابع خام کشور، اشتغال زایی هم فراهم شده و کمک شایانی به اقتصاد کشور خواهد شدبدون توجه به ظرفیت های زیستی و مدیریت صحیح منابع آب و خاک و انرژی قادر به مقاوم کردن اقتصاد و دستیابی به توسعه پایدار نخواهیم بود. بازیافت پسماندهای صنعت نفت نه تنها از جنبه اقتصادی و ایجاد ارزش افزوده بلکه از نظر زیست  محیطی نیز آثار مثبتی برای کشور داردتهدیدهای امروز به فرصت تبدیل شده و کشور در توانمندی بازیافت پسماند صنعت نفت به خودکفایی رسیده است. بازیافت فلزات رنگین و گرانبها از کاتالیستها و استفاده دوباره از آنها، نوعی اقتصاد مقاومتی محسوب می شود.

 بدون تردید اولین قدم در کم کردن هزینه دفع پسماند و رسیدن به درآمد ناشی از بازیافت، تفکیک زباله های قابل بازیافت و غیر قابل بازیافت یا به اصلاح زباله های تر است. در این خصوص می‌توان به نقش ضعیف رسانه ها و بخصوص رسانه ملی در تبلیغ و ترویج و نهادینه کردن عادت جداسازی زباله در منازل اشاره کرد. همینطور در هر شهر شهرداری ها که عمدتا بیش از دیگر نهادها و سازمان ها با موضوع زباله و هزینه های ناشی از جمع آوری و بازیافت و دفع زباله های شهری سروکار دارند لازم است که بخشی از مسئولیت خود را به شهروندان بسپارند که رسیدن به این مقصود جز از راه اطلاع رسانی و فرهنگ سازی میسر نمی‌شود و بدون تردید ایجاد امکانات جهت عملی شدن فرهنگ جداسازی زباله های قابل بازیافت از غیر قابل بازیافت مقدمه رسیدن به مقصود است.بدون تردید ترغیب شهروندان به جداسازی زباله های خود در صورتی عملا امکان پذیر است که ابزار لازم و بدون دردسر در اختیار شهروندان قرار بگیرد.

جمع بندی:

مقدار زباله ای که هر فرد در طول زندگی اش تولید می کند در حدود ۶۰۰برابر وزن او به هنگام بلوغ کامل است. انبوه زباله های غیرقابل بازیافت، نشانگر ناسپاسی ما نسبت به مواهب الهی و محیط زیست است. به خاطر داشته باشیم اگر تولید زباله به همین ترتیب و با این شرایط ادامه یابد، مدت زیادی طول نخواهد کشید که تمام اراضی اطراف شهرها به زباله دانی تبدیل می شود و مکانی برای دفن زباله های شهری باقی نخواهد ماند و بالطبع دولت مجبور می گردد مبالغ سرسام آوری را برای بازگشت سلامت مردم و محیط زیست هزینه کند.  یکی از شاخص‌های مهم در محیط زیست نوع برخورد با انواع زباله‌ است. امروزه تولید انبوه زباله از مشکلات دنیای مدرن است، در بسیاری از جوامع مشکل اساسی تولید، توزیع و مصرف کالا نیست بلکه مشکل اصلی از بین بردن بقایا و فضولات کالاها است. مدفون کردن و سوزاندن زباله‌ها از راهکارهایی است که در بسیاری از کشورها از جمله ایران به آن دست می‌زند اما بهترین راه مقابله با زباله‌ها جداسازی و بازیافت آنها است تا دوباره به روند تولید باز گردد.

بهره‌گیری مجدد زباله و بازیافت آن کار ساده‌ای نیست و نیاز به زیرساخت‌های علمی، فنی و فرهنگی دارد. شاید بخش فرهنگی در این کار از همه مهمتر باشد، شهروندان باید به گونه‌ای آموزش ببینند که در تولید زباله نقش کمتری داشته باشند.  جداسازی اولیه زباله‌ها باید در منزل انجام شود تا کار بازیافت آسان گردد، اجرای این طرح توسط مردم نشان از توانایی آنها برای حل بسیاری از مشکلات شهری است. همین زباله ای که روزی چند کیلو در هر خانه تولید می شود، اگر به درستی مدیریت شود، هر چند به ظاهر ارتباطی با اقتصاد خانواده پیدا نمی کند، ولی به جهت اهداف کلانی که در پس آن نهفته است، سود آن به خانواده ها نیز باز می گردد، علاوه بر این که خانواده هایی نیز از راه جمع آوری بازیافت و تولید مجدد محصولات از آن ارتزاق می کند.

کشورهای پیشرفته صنعتی با سرمایه گذاری مناسب برای بازیافت انواع زباله ها (فلزات، مواد پلاستیکی، چوب، کاغذ و...) و آموزش همگانی برای جداسازی زباله ها از مبدأ (منازل، مدارس، اداری، تولیدی، صنعتی، خدماتی و...) قادر شده اند که از زباله های جمع آوری شده برای تولیدات جدید استفاده کنند و ازبروز خسارات بیشتر به محیط زیست (برداشت از منابع طبیعی و دفن زباله ها) تا حدودی جلوگیری کنند. اما در کشورهای در حال توسعه وضعیت چنین نیست. نه تنها سرمایه گذاری های قابل توجهی برای راه اندازی صنایع بازیافت صورت نگرفته، بلکه فرهنگ عمومی برای جداسازی زباله ها نیز شکل نگرفته است.

ضرورتی ندارد که سازمان بازیافت خود اقدام به سرمایه گذاری برای راه اندازی صنایع بازیافت نماید، بلکه می بایست سازوکار مناسب برای فعالیت بخش خصوصی در این زمینه را فراهم سازد. این اقدام با فرهنگسازی برای جداسازی زباله ها، تأمین امکانات موردنیاز برای نگهداری و حمل پسماندهای خشک جمع آوری شده تا کارخانه های بازیافت و اخذ هزینه مناسب در این زمینه از صاحبان این کارخانه ها امکان پذیر است. تشویق و ترغیب مردم به این اقدام و حتی خریداری زباله های جدا شده در ابتدای کار می تواند فرهنگسازی را عمق بخشد و سپس به تدریج به یک وظیفه شهروندی تبدیل شود. در برخی از کشورهای اروپایی، خانوارهایی که کاغذ باطله ها یا شیشه ها را مخلوط با زباله های دیگر تحویل دهند، جریمه می شوند و این امر سبب می شود که توجه مردم به زباله ها و دورریزها جلب گردد و بیشتر در این زمینه دقت کنند.

برای این که مشارکت مردم در زمینه همکاری پیرامون تفکیک پسماند خشک جلب شود باید سطح اطلاعات و آگاهی مردم در زمینه بازیافت افزایش یابد یعنی مفهوم صحیح و کامل بازیافت باید به وضوح روشن شده تا نگرش ها تغییر یابد.برای دستیابی به این مهم با آموزش چهره به چهره یا کلاس های آموزشی در سنین مختلف جامعه (مهدکودک ها، مدارس، دانشگاه ها، مساجد، مراکز تجاری و اداری)، رسانه ها، تهیه فیلم، عکس، پـوستر، و بنرهای پیام دار با پمفلت آموزنده می توان اطلاع رسانی را تکمیل کرد. در راستای ساماندهی پسماندهای خانگی و تفکیک زباله‌ها از مبدا آموزش همگانی نقش بسزایی دارد و برای تحقق این امر نقش دهیاران و شهرداری و عموم مردم ضرورتی انکار ناپذیر است. تفکیک زباله و بازیافت مواد علاوه بر نجات محیط زیست از نابودی تدریجی می تواند به اقتصاد کشورمان نیز کمک کند. واقعیتی که متأسفانه در کشورمان هنوز به درستی درک نشده است

بازیافت مواد و سلامت محیط زیست

بسیاری از مواد در طبیعت تجزیه می شوند و به خودی خود بازیافت می شوند این موارد در مورد موجودات زنده ای که می میرند و یا مواد فاسد شدنی پیش می آید. این مواد را مواد زیست فروپاش می گویند. برای مثال کود هایی که در باغات ریخته می شوند و نتیجه کپه کردن موادی مانند غذاهای فاسد شده، آشغال میوه ها، پوست تخم مرغ و دیگر زباله های تجزیه پذیر است که بطور طبیعی توسط حشرات و دیگر جانوران موذی خورده می شوند.متاسفانه مقادیر بالایی از زباله ها مانند: فلزات، کائوچو و پلاستیک نمی توانند خورده و تجزیه شوند و برای صدها سال تجزیه نشده در طبیعت باقی می مانند. حتی اگر این مواد قطعه قطعه و خورد هم شوند باز هم نمی توانند تجزیه شوند و به مرور اتمسفر، زمین و آب را آلوده می کنند.بعضی از این مواد می توانند بازیافت شوند. زباله هایی که قابل بازیافت نیستند در گودالهایی به نام محل دفن زباله مدفون می شوند. این زباله ها ابتدا تکه تکه و سپس له و خمیر مانند می شوند بنابراین با این کار زباله ها فضای کمتری را اشغال می کنند. اگر نتوانیم به روند بازیافت ادامه دهیم باید روز به روز بر تعداد این گودالها بیافزاییم.ضرورت بازیافت زمانى بیشتر مشخص مى شود که بدانیم برای تولید یک تن کاغذ جدید، باید 15 درخت تنومند راقطع کنیم. اگر از کاغذ باطله دوباره کاغذ تهیه کنیم در مصرف آب 90 درصد و انرژی 50 درصد سود برده و در کنترل آلودگى هوا 75 درصد موثر بوده ایم در ایران براى بازیافت کاغذ، اولین کارخانه در سال 1313 در کرج تاسیس شد 

بازیافت پلاستیک

در ساخت انواع ظروف و کیسه هاى پلاستیکى از انواع مواد پلیمرى استفاده مى شود. با توجه به قابلیت بازیابى اکثر پلیمرها، مى توان مواد پلاستیکى را پس از مصرف و دور انداختن مجدداً طى فرایند بازیافت مورد استفاده قرار داد. مسئله مهم و اساسى در این میان استفاده از مواد بازیافت شده در مصارف غذایى است. در واقع صحبت از آن دسته از مواد بازیافت شده اى است که براى بسته بندى و نگهدارى مواد غذایى غیرمجاز هستند در ساخت ظروف پلاستیکى مختلف، مواد پلیمرى متفاوتى به کار برده مى شود به عنوان مثال:

۱- ظروف نوشابه هاى گازدار از جنس پلى اتیلن تترافتالات (PET)

۲-شیشه های شیرخورى کودکان از جنس پلى کربنات ( PC ) به دلیل گران بودن پلى کربنات ها این نوع پلیمرها کمتر در بسته بندى مواد غذایى استفاده شده و بیشتر در ساخت شیشه هاى شیر کودکان به کار مى روند.

۳-ظروف بسته بندى لبنیات از جنس پلى اتیلن(PE) ، پلى پروپیلن(PP) و پلى استایرن(PS)

۴- ظروف یک بار مصرف از جنس PS وPP

۵- کیسه هاى پلاستیکى از جنس پلی اتیلن . این نوع کیسه ها به اشتباه تحت عنوان کیسه هاى نایلونى معروفند.

قابل ذکر است این مواد پلاستیکى مى توانند حاوى رنگ باشند که در آن صورت از رنگدانه پلاستیک (مستربچ) استفاده مى شود

نحوه ساخت کیسه هاى پلاستیکى

گرانول هاى پلى اتیلن را به شکل فیلم هاى نازک درآورده و پس از برش فیلم ها در ابعاد دلخواه به کیسه تبدیل مى کنند. و در صورت تولید کیسه هاى رنگى هنگام تبدیل گرانول پلى اتیلن به فیلم از رنگدانه پلاستیک یا مستربچ (به مقدار یک تا پنج درصد) استفاده مى کنند.

 نحوه ساخت ظروف یک بار مصرف

ابتدا مواد پلیمررا به صورت فیلم هایى با ضخامت مورد نظر تبدیل کرده و سپس با استفاده از قالب هایى خاص به اشکال مختلف تبدیل مى شوند.

بازیافت مواد

در فرایند بازیافت مواد پلاستیکى نوع پلیمرى که باید بازیافت شود مدنظر قرار مى گیرد.بدین ترتیب که هر نوع پلیمر جدا از انواع دیگر بازیافت مى شوند، در غیر این صورت فرایند بازیافت با اشکال روبه رو خواهد شد. به عنوان مثال: پلى اتیلن ها با هم، پلى پروپیلن ها با هم و پلى آمیدها با هم بازیافت مى شوند، چرا که هنگام فرایند بازیافت مواد پلاستیکى را خرد سپس ذوب کرده و مجدداً مورد استفاده قرار مى دهند بنابراین اگر ترکیبى از مواد پلاستیکى مختلف نظیر ظروف یک بار مصرف با انواع مختلف خرد و سپس ذوب شوند، با توجه به متفاوت بودن نقطه ذوب ترکیب ناهمگونى ایجاد مى شود. مسئله بعدى نداشتن رنگ در مواد پلاستیکى است که اهمیت بسزایى در فرایند بازیافت دارد. به دلیل اینکه پلیمرهاى رنگى داراى رنگ یکنواختى نیستند پس از بازیافت رنگ تیره پیدا مى کنند در نتیجه کارخانه هاى سازنده براى به دست آوردن یک رنگ ثابت از دوده استفاده کرده سپس مواد پلیمرى مذاب را به صورت فیلم درآورده و به کیسه پلاستیکى تبدیل مى کنند، که ما از آنها به صورت کیسه هاى زباله مشکى استفاده مى کنیم.گاهى به دلیل کاربرد ناصحیح دوده تماس دست با این کیسه ها باعث جذب ذرات دوده از راه دست مى شود. بنابراین در حال حاضر کارخانه هاى صنایع غذایى مجاز نیستند مواد بازیافتى را براى نگهدارى و بسته بندى مواد غذایى به کار ببرند. دلیل اصلى آن نیز عدم رعایت اصول بازیافت مواد پلاستیکى در ایران است. گفتنى است براى تولید کیسه هاى پلاستیکى شفاف از مواد اولیه بکر استفاده مى شود در حالى که اکثریت پلاستیک هاى مشکى موجود در بازار از مواد بازیافتى تهیه مى شود.

مناسب بودن پلاستیک ها در کاربردهاى غذایى

تمامى پلیمرها از بکر تا آنهایى که بازیافتى بوده و همچنین ظروف پلاستیکى حتماً باید قبل از استفاده در صنعت غذایى تحت آزمون Food grade قرار بگیرند( ای.سی.سی) . با انجام آزمون هایى که در اداره کل آزمایشگاه هاى کنترل غذا و دارو نیز قابل اجرا هستند میزان مهاجرت مواد سازنده پلیمرها به سمت مواد غذایى مشابه سنجیده مى شود. در واقع وزارت بهداشت مقاومت و میزان مهاجرت مواد سازنده پلیمرها را در حلال ها یا محلول هاى مشابه مواد غذایى مى سنجد..

بطرى هاى آب و نوشابه از جنس (پت) هستند این ظروف در صورتی که food grade باشند از نظر بهداشتى مشکل ایجاد نمى کنند. تنها مسئله وجود ماده استالدئید در این ظروف است که باعث تغییر طعم و بوى آب و مواد نوشیدنى مى شود البته میزان مهاجرت استالدئید در حدى نیست که خاصیت بیمارى زایى داشته باشد.

مشکل دست زدن به کیسه هاى زباله

پلاستیک هاى مشکى که در حال حاضر در بازار هستند هیچ کدام براى مصارف غذایى مناسب نیستند و مشخص نیست کجا و تحت چه شرایطى تولید شده اند. این مواد در اثر تماس با مواد غذایى آنها را آلوده کرده و عوارضى را براى انسان به دنبال خواهند داشت. گفتنى است اگر مواد پلاستیکى پس از بازیافت براساس پایه پلیمرى خود مشکل نداشته و به آزمون هاى Food grade پاسخ دهند براى نگهدارى و بسته بندى مواد غذایى مناسب خواهند بود.

پلاستیک هایی که بوی بنزین می دهند

 یکی از پژوهشگران دانشگاه صنعت نفت موفق به اجرای طرحی شده است که براساس آن 80درصد از پسماندهای موجود در زباله های شهری ، صنعتی و پزشکی طی فرآیندی به سوخت مایع (بنزین و گازوئیل ) تبدیل می شود و به این ترتیب نه تنها به کاربرد مفید ضایعات پلیمری ، بلکه به تامین خوراک راکتورها در صنایع پتروشیمی و نفت نیز کمک می شود.

کسانی که به پژوهش های انجام شده در عرصه های پتروشیمی و نفت علاقه مندند، می دانند که یکی از معضلات اساسی در این صنایع ، بحث کنترل و کاهش اثرات سو زیست محیطی است؛ هر چند طی یک دهه اخیر، موضوع پسماندهای پالایشی و فرآورده های سنگین هیدروکربنی به عنوان یکی از معضلات صنعت پالایشگاهی کشور مطرح بوده است.

بر این اساس تلاش محققان و نیروهای علمی صنعت نفت کشور نیز طی این مدت به تبدیل مواد سنگین هیدروکربنی به مواد سبک مانند بنزین و گازوئیل معطوف شده است.

به طور کلی دو روش اصلی برای حل مشکل زباله های پلاستیکی وجود دارد:

۱. بازیافت

۲. تولید پلاستیک های زیست تخریب پذیر

بازیافت به فرایندهایی گفته می شود که در آنها از زباله های پلاستیکی به نحوی استفاده می شود.

روش های بازیافت در سه دسته جای می گیرند:

۱- بازیافت انرژی

۲- بازیافت مکانیکی

۳- بازیافت شیمیایی

در بازیافت انرژی زباله به عنوان یک سوخت سوزانده می شود. باید توجه کرد که بازده انرژی (انرژی حاصل از سوختن واحد وزن سوخت) پلاستیک ها نسبت به سوخت های فسیلی مرسوم بیشتر است.بازیافت مکانیکی ، یعنی خرد کردن و استفاده یک محصول پلاستیکی در ساخت یک قطعه.  در این روش باید نکات زیادی رو در نظر گرفت. مثلا برای ساخت قطعات حساس تر سازمان های مربوطه مقدار مجاز پلاستیک بازیافتی در قطعه را تعیین می کنند. در بازیافت شیمیایی  پلاستیک به وسیله روش های شیمیایی به مواد دیگری (اغلب مواد اولیه یا میانی) تبدیل میشود. این روش نسبت به دو روش دیگه جدیدتر است ولی هنوز از نظر اقتصادی به صرفه نیست. اما بسیار مورد توجه هست. به عنوان مثال میشود به تهیه رزین پلی استر از بطری های نوشابه (از جنس پلی اتیلن ترفتالات یا PET ) اشاره کرد.اما در کنار بازیافت از چندین سال پیش تلاش هایی در جهت تولید پلاستیک های زیست تخریب پذیر شروع شده که الان به نتیجه هم رسیده است. این پلاستیک ها قابلیت بازگشت به طبیعت را طی زمانی قابل قبول دارند.

این پلاستیک ها هم در دو دسته کلی قرار می گیرند:

۱- پلاستیک های متداول حاوی مواد تخریب پذیر

۲- پلاستیک های تخریب پذیر ذاتی

پلاستیک های متداول حاوی مواد تخریب پذیر آمیزه هایی هستند که در آنها یک ماده تخریب پذیر(مانند نشاسته) به یک پلاستیک متداول (مثل پلی اتیلن) اضافه میشود و تخریب این ماده به افزایش سرعت تخریب پلاستیک کمک می کند. این مواد چند سالی هست که وارد بازار شده اند و با اون که کمک زیادی به کاهش زباله های پلاستیکی کرده اند، اما به دلیل این که اولا در انها از همان پلاستیک های متداول تخریب ناپذیر استفاده شده و دوما استفاده از مقدار زیادی مواد تخریب پذیر در پلاستیک ویژگی ها را تضعیف می کنه، موقعیت چندان محکمی ندارند.

پلاستیک های تخریب پذیر ذاتی موادی هستند که به دلیل ساختمان شیمیایی خاصشان به وسیله باکتری ها، آب یا آنزیم ها در طبیعت تخریب می شوند. مهم ترین پلاستیک از این نوع پلی(لاکتیک اسید) هست که از اسید لاکتیک تهیه میشود. پیش بینی میشود این پلاستیک، که خواص بسیار خوبی هم داره، در آینده رقیبی بسیار جدی برای پلاستیک های متداول امروزی به خصوص در صنعت بسته بندی باشد. مشکل بزرگ این مواد، گران بودنشان است که در حال حاضر تحقیقات برای توسعه یک روش ارزان برای تولیدشان ادامه دارد. جالب این که منابع اصلی تولید این پلاستیک طبیعی هستند و از محصولات نفتی برای ساخت آنها استفاده نمی شود.

پلاستیک های زیستی

اطرافمان انباشته از پلاستیک شده است. هر کاری که انجام می دهیم و هر محصولی را که مصرف می کنیم، از غذایی که می خوریم تا لوازم برقی به نحوی با پلاستیک سرو کار داشته و حداقل در بسته بندی آن از این مواد استفاده شده است. 

گرچه بسته بندی پلاستیکی با قیمتی نازل امکان حفاظت عالی از محصولات مختلف خصوصاً مواد غذایی را فراهم می کند ولی متاسفانه معضل بزرگ زیست محیطی حاصل از آن گریبانگیر بشریت شده است. اکثر پلاستیک های معمول در بازار از فرآورده های نفتی و ذغال سنگ تولید شده و غیر قابل بازگشت به محیط هستند و تجزیه آنها و برگشت به محیط چند هزار سال طول می کشد.

به منظور رفع این مشکل، محققان علوم زیستی در پی تولید پلاستیک های زیست تخریب پذیر از منابع تجدید شونده مثل ریزسازواره ها و گیاهان می باشند.واژه زیست تخریب پذیر یا Biodegradable به معنی موادی است که بسادگی توسط فعالیت موجودات زنده به زیر واحدهای سازنده خود تجزیه شده و بنابراین در محیط باقی نمانند.استانداردهای متعددی برای تعیین زیست تخریب پذیری یک محصول وجود دارد که عمدتاً به تجزیه 60 تا 90 درصد از محصول در مدت دو تا شش ماه محدود می گردد. این استاندارد در کشورهای مختلف متفاوت است.اما دلیل اصلی زیست تخریب پذیر نبودن پلاستیک های معمول، طویل بودن طول مولکول پلیمر و پیوند قوی بین مونومرهای آن بوده که تجزیه آن را توسط موجودات تجزیه کننده با مشکل مواجه می کند.در این بین تولید پلیمرهای زیستی جایگاه خاصی دارند. تولید اینگونه پلیمرها توسط طیف وسیعی از موجودات زنده مثل گیاهان، جانوران و باکتری ها صورت می گیرد. چون این مواد اساس طبیعی دارند، بنابراین توسط سایر موجودات نیز مورد مصرف قرار می گیرند و تجزیه کنندگان از جمله مهم ترین این موجودات زنده در موضوع مورد بحث ما می باشند.برای بهره برداری از این پلیمرها در صنعت دو موضوع باید مورد توجه قرار گیرد:

الف) دید محیط زیستی: این مواد باید سریعاً در محیط مورد تجزیه قرار گیرند، بافت خاک را بر هم نزنند و به راحتی با برنامه های مدیریت زباله و بازیافت مواد از محیط خارج شوند.

ب) دید صنعتی: این مواد باید خصوصیات مورد انتظار صنعت را از جمله دوام و کارایی را داشته باشند و از همه مهمتر، پس از برابری یا بهبود کیفیت نسبت به مواد معمول، قیمت تمام شده مناسبی داشته باشند.

نکته ای که نباید از نظر دور داشت این است که علی رغم قیمت بالاتر تولید پلاستیک های زیست تخریب پذیر، چه بسا قیمت واقعی آنها بسیار کمتر از پلاستیک های سنتی باشد؛ چرا که بهای تخریب محیط زیست و هزینه بازیافت پس از تولید هیچ گاه مورد محاسبه قرار نمی گیرد.تقریباً تمامی پلاستیک‌های معمول در بازار از محصولات پتروشیمی که غیر قابل برگشت به محیط می‌باشند، به دست می‌آیند. راه‌حل جایگزین برای این منظور، بهره‌برداری از باکتری های خاکزی است . باید منتظر بود تا سرانجام شاهد تولید اقتصادی این محصولات دوستدار محیط زیست در آینده‌ای نزدیک بود.

فرهنگ و زباله

چه باید کرد؟ وقتی که مسافرت می روی و هر جا را برای استراحت انتخاب می کنی با حجمی از زباله روبه رو هستی؟ کنار ساحل از لذت پابرهنه قدم زدن، محرومی وقتی که پای دوستت از برش شیشه شکسته لای ماسه ها، 5 تا بخیه خورده است؟ توی اتوبان شهر، ماشین کناری سطح آسفالت را با سطل زباله اشتباه گرفته و به تذکر تو پوزخندی می زند و محکوم به فضولی می شوی؟ چه باید کرد وقتی که نگاهت را سال هاست از جوی شهر می دزدی، اگر شانس داشته باشی و موشی آن میان نترساندت، پشت سدی از زباله، آب جمع شده و زباله های غوطه ور حالت را به هم می زند؟ حالاکه رسم شده در اعیاد مذهبی مردم به خیابان ها می آیند و شیرینی و شربت توزیع می کنند، چه باید کرد تا هزاران هزار لیوان و ظرف یک بار مصرف جلوی پایت نباشد؟به نظرم بهتر است کمی رودربایستی را کنار بگذاریم، مشکل دقیقا به خودمان برمی گردد. ما که همه جا به فرهنگ والای خودمان مفتخریم لحظه ریختن زباله کنار ساحل، جوی آب، رودخانه، دریا و حتی در کوچه و خیابان محل زندگیمان به تنها چیزی که فکر نمی کنیم همین فرهنگ است.

تکنیک‌های مختلفی در جهان برای تفکیک و جداسازی اجزای ترکیبی مواد زاید وجود دارد که در زیر به دو روش مهم این مقوله اشاره می‌شود:

 تفکیک از مبدا : روش جداسازی و تفکیک در مبدأ یکی از مهم‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش‌های جداسازی و تفکیک مواد زاید، محسوب می‌شود. در این روش، زایدات قابل بازیافت پس از جداسازی در منزل جهت ذخیره‌سازی به ظروف ویژه‌ای که بدین منظور در محیط‌های مسکونی نصب شده، منتقل و سپس توسط سرویس‌های ویژه و منظم از محل تولید به محل تبدیل حمل می‌شود. یکی از محسنات این روش عدم اختلاط و آلودگی مواد زاید قابل بازیافت با هم و در نتیجه عدم نیاز به ضدعفونی و شست‌وشوی دوباره و صرف هزینه‌های مازاد است.

تفکیک در مقصد: روش جداسازی و یا تفکیک در مقصد نیز یکی از روش‌های بازیافت و جداسازی مواد زاید به حساب می‌آید اما در این روش، زایدات قابل بازیافت پس از ورود به مراکز انتقال و یا دفع توسط روش سنتی یا با صرف نیروی انسانی یا توسط انواع سیستم‌های مکانیزه همانند سرند، آهن‌ربا، تونل باد و.... از داخل مواد تفکیک و جدا می‌شود. به‌طور کلی هر کارخانه بازیافت و تبدیل مواد زاید جامد از سه قسمت اساسی زیر تشکیل شده است: دریافت مواد، جداسازی آنها و بخش آماده‌سازی محصول و تولید.

   
 از ماست که بر ماست و این بار انگشت اتهام، سمت هیچ نهاد دولتی و غیردولتی نمی چرخد. توقع این که مسوولان در پی پاکسازی مدام محیط زیست و شهر و آبادی باشند، دور از منطق و انصاف است. جریمه ریختن غیرقانونی زباله به مکان های عمومی در شهری مانند تورنتوی کانادا 380 دلار است، یعنی دست کم بیش از نیمی از حقوق کارمندان و کارگران ایرانی. این جریمه دقیقا نشان دهنده اهمیت موضوع است. حالاتصور کنید همین جریمه در کشور ما قانون شود، بی شک تحملش را نداریم، اتفاقا تحمل زباله را هم نداریم اما خودمانیم هنوز یاد نگرفته ایم زباله هایمان را تو خیابان، کنار جاده و ... نریزیم.حالاچند سالی است که ریختن زباله از جرایم راهنمایی و رانندگی محسوب می شود. برابر ماده 206 قانون آیین نامه راهنمایی و رانندگی، ریختن هرگونه آشغال، زباله، مایعات، نخاله مصالح ساختمانی، شیء و آب دهان از درون خودرو به سطح معابر تخلف و ممنوع است؛ زیرا باعث انحراف وسایل نقلیه درحال حرکت از مسیر اصلی می شود و جریمه آن 15هزار تومان است. اما این قانون هم انگار چندان نتوانسته بازدارنده باشد. انبوه زباله های شهری و بین شهری گواه این مطلب است. پس می ماند کار فرهنگی که دست رسانه ها را می فشارد. البته مدارس، دانشگاه ها، برنامه های بازآموزی کارمندان و فضاهایی اینچنینی باید متولی خاصی در این حوزه پیدا کنند. فعلاکه شهر ما خانه ما نشده است.