سبزه و طبیعت، مایه چشم روشنی
انسان وقتی با زیبایی‌های طبیعی چون سبزه و آب مواجه می‌شود بی‌اختیار می‌شود و نشاط و سرزندگی، همه وجودش را در برمی‌‌گیرد. از همین رو بهار برای آدمی فصل نوشکفتن و نو شدن و نشاط و شادی است. خداوند در آیات بسیاری به طبیعت پرداخته و انسان را به تفکر و تدبر در این آیات بزرگ الهی ترغیب کرده است. (نحل، آیات ۱۰ و ۱۱؛ سجده، آیه ۲۷؛ فرقان، آیات ۴۵ تا ۵۰؛ انعام، آیه۹۹) در این آیات به ابعاد مختلف طبیعت و تاثیر آن در زندگی بشر توجه داده شده است. همچنین در این آیات به این نکته اشاره شده که طبیعت با تنوع رنگ‌ها و میوه‌ها و درختان وگیاهان، چنان نقش ویژه‌ای در زندگی بشر داردکه هرگز نمی‌تواند دمی از آن جدا شود؛ چرا که تغذیه و بقای انسان به طبیعت و گیاهان است؛ زیرا اگر طبیعت گیاهی نباشد، انسان فاقد هرگونه تغذیه‌ای خواهد بود؛ چون گیاهان در اشکال گوناگون چون سبزیجات، حبوبات و میوه‌ها، مواد غذایی انسان را تامین می‌کنند و حتی گوشتی که انسان از جانوران برای تغذیه استفاده می‌کند، با تغذیه جانوران از گیاهان و حبوبات و میوه‌ها تامین می‌شود. بنابراین، حیات بشر به گیاه وابسته است و نیستی گیاه به معنای نیستی جانوران و انسان خواهد بود. (ابراهیم، آیه ۳۲؛ عبس، آیات ۳۲ تا ۳۴)
خداوند از انسانها می‌خواهد تا برای حفظ سلامت جسمی و روحی و روانی خویش، سلامت طبیعت را حفظ کنند و جلوی فساد و تباهی در طبیعت را بگیرند؛ چرا که بسیاری از مشکلاتی که انسان در ابعاد گوناگون با آن مواجه است، به سبب تباهکاری و دستکاری او در طبیعت آبی و خشکی است. (روم، آیه ۴۱)در آیات قرآن از میوه‌ها به‌عنوان فاکهه یاد شده است. ریشه واژه فاکهه همان فکه است. در زبان عربی و کاربرهای قرآنی «فکه» هم به معنای میوه (طور، آیه ۲۲؛ یس، آیه ۵۷؛ ص، آیه ۵۱؛ زخرف، آیه ۷۳) و هم به معنای سرور و شادی (طور، آیه ۱۸؛ یس، آیه ۵۵؛ دخان، آیه ۲۷) آمده است؛ زیرا یکی از مهمترین عوامل نشاط و سرور و بشاشت جسم و جان انسان همین میوه‌هاست. ارتباط تنگاتنگی که میان میوه ونشاط جسم وجان است، موجب شده تا واژه فکه، در هر دو معنا در زبان عربی به کار رود.
رستاخیز انسان و گیاه
در قرآن ارتباط تنگاتنگی میان انسان و گیاه برقرار شده و خداوند در آیاتی این ارتباط را بسیار برجسته و آشکار می‌سازد. مثلا درباره آفرینش انسان از واژه انبات استفاده می‌کند که به معنای رویش گیاه است؛ زیرا «نبت» به معنای گیاه و انبات به معنای رویش گیاه است. خداوند در آیه ۱۷ سوره نوح می‌فرماید: والله أنبتکم من الأرض نباتا؛ و خداست که شما را از زمین رویانید چه روییدنی.پس همان‌طوری که خداوند گیاه را از زمین رویانید (نباء، آیه ۱۵)، انسان را به شکلی شگفت‌انگیز از زمین رویانید. رویش انسان چون گیاه از زمین فقط در آغاز شکل‌گیری انسان نیست تا گفته شود که انسان تنها در آغاز، شباهت به گیاه دارد، بلکه در ادامه رشد و بالندگی او نیز این شباهت پایدار و برقرار است. از همین رو خداوند در آیه ۳۷ سوره آل‌عمران با اشاره به پرورش حضرت مریم(س) می‌فرماید: فتقبلها ربها بقبول حسن و أنبتها نباتا حسنا؛ پس پروردگارش وی [مریم] را با حسن قبول پذیرا شد و او را نیکو گیاهی پرورش داده و بار آورد.
این شباهت، در آیات دیگر نسبت به آخرت گوشزد می شود. براساس آموزه‌های قرآنی مرگ، پایان راه آدمی نیست، بلکه تنها ابزار انتقال نشئه از نشئه طبیعت دنیا به آخرت است. پس هنگام مرگ، آدمی مرگ رامی‌چشد تا او را به جهانی دیگر منتقل کند. (انبیاء، آیه ۳۵؛ عنکبوت، آیه ۵۷) در هنگام مرگ آن اصل و حقیقت انسانی یعنی نفس و روح به طور کامل به دست خداوند توفی (گرفته) شده و به عالم دیگر انتقال داده می‌شود. (زمر، آیه ۴۳؛ نحل، آیه ۷۰) سپس انسان در آخرت دوباره همچون گیاه روئیده می‌شود؛ چنانکه در همین طبیعت دنیا گیاه پس از مرگ دوباره روئیده می‌شود. از همین رو خداوند در آیات بسیاری برای تقریب حقیقت مرگ و رستاخیز در ذهن آدمی به شباهت انسان و گیاه توجه می دهد و می‌فرماید که همان طوری که گیاه، باران جان تازه می‌گیر و می روید و از خاک برمی‌آید، انسان نیز این‌گونه از خاک برخواهد خاست: ونزلنا من السماء ماء مبارکا فأنبتنا به جنات وحب الحصید.... رزقا للعباد و أحیینا به بلده میتا کذلک الخروج؛ و از آسمان، آبی پر برکت فرود آوردیم، پس بدان وسیله بوستان‌ها و دانه‌های درو کردنی رویانیدیم... اینها همه برای روزی بندگان من است، و با آن آب، سرزمین مرده‌ای را زنده گردانیدیم، رستاخیز نیز چنین است. (ق، آیات ۹ تا ۱۱)
در آیه ۵۲ سوره روم نیز می‌فرماید: و من آیاته ان تقوم السماء و الأرض بأمره ثم اذا دعاکم دعوه من الأرض اذا أنتم تخرجون؛ و از نشانه‌های او این است که آسمان و زمین به فرمانش برپایند پس چون شما را با یک بار خواندن از زمین فراخواند، بناگاه از گورها خارج می‌شوید.همین مطلب در آیه ۱۹ همین سوره روم نیز بیان می‌شود تا معلوم گردد که ارتباط تنگاتنگی میان انسان و گیاه در دنیا و آخرت و نیز مرگ و رستاخیزشان وجود دارد. پس باید گفت که انسان با طبیعت به ویژه با آب و گیاه ارتباط تنگاتنگی دارد که تفکر و تدبر در آن، او را به حقایق رهنمون می‌سازد که شاید از آیات دیگر الهی نتوان به آن حقایق دست یافت.
تاثیر فضای سبز و مراتع در بهداشت روحی و روانی انسان
از آیات و روایات بسیاری این معنا استفاده می‌شود که گیاه از جمله فضای سبز و مراتع و بوستان‌ها و گلستان‌ها در بهداشت جسم و روح و روان آدمی نقش اساسی دارد؛ چنانکه همین گیاهان نقش بسیار مهمی در سلامت محیط زیست ایفا می‌کنند که نمی‌بایست آن را نادیده گرفت.انسان همان‌طوری که باید طبیعت خداداد الهی را حفظ کند، بلکه با تلاش و کوشش خود به عنوان خلفه الهی می‌بایست در آبادانی آن نیز بکوشد. (هود، آیه ۶۱)
بر همین اساس در آیات و روایات بر احداث بوستان و گلستان، کاشتن درخت و زراعت و مانند آن تاکید بسیار شده است. کشت و داشت گیاهان از چمن تا درخت، وظیفه و مسئولیتی است که انسان به حکم خلافت الهی باید انجام دهد و اجازه ندهد کسی کشتزارها را نابود و تخریب کند. (بقره، آیه ۲۰۵)در روایات اسلامی کاشت گیاه و درخت به عنوان یک عمل مفید برای زندگی انسان چه از نظر تغذیه و بهداشت روح و روان و چه برای بهره‌برداری حیوانات و پرندگان معرفی شده حتی در آنجایی که کشاورز یا باغدار، امیدی به حیات و بقای خود ندارد و از بهره‌مندی شخصی ناامید است، به ایجاد فضای سبز ترغیب شده است. (مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶۰)در روایات این قول معروف مورد تاکید است که: دیگران کاشتند ما خوردیم، ما بکاریم تا دیگران بخورند.
در روایات اسلامی حضور در طبیعت و بهره‌مندی از آن برای بهداشت روح و روان مورد تاکید قرار گرفته است. پیامبر گرامی(ص) در تاثیر نشاط‌آوری سبزه در روح و روان آدمی می‌فرماید: سه چیز مایه روشنی دیده است: نگاه به سبزه و به آب روان و به چهره نیکو. (تحف‌العقول، ص ۴۰۹)رسول خدا(ص) همچنین می‌فرماید: نگاه کردن به سبزه دیده را روشنی بخشد. (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۳۷)؛ در جایی دیگر می‌فرماید: نگاه کردن به سبزه نشاط‌آور است. (صحیفه‌الامام الرضا، ص ۷۲)امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: نگاه کردن به سبزه چهره را نورانی و درخشان می‌کند. (کتاب الخصال، ص ۲۳۷)از این دسته روایات این معنا به دست می‌آید که گیاه سبز از چمن و درخت و گل و گیاه موجب نشاط‌آوری و شادابی روح و روان و همچنین سلامت دیدگان و افزایش نور و روشنایی آن می‌شود. کسانی که در محیط‌های بسته زندگی می‌کنند و کمتر در طبیعت سبز حضور دارند، دچار ناراحتی بینایی و کاهش نور دیدگان و نیز افسردگی روحی و روانی می‌شوند.از این آیات و روایات این معنا نیز استنباط می‌شود که ایجاد فضای سبز و حفظ بوستان و گلستان و فضای سبز و روان ساختن جوی صاف در محیط زیست و خیابان و کوچه و شهر امری مطلوب در اسلام است.
اهمیت گل و گیاه در روایات
در روایات است که امام حسن(ع) همچون پیامبر(ص) به گل علاقه‌مند بود، به طوری که گفته‌اند: انس می‌گوید: روزی در محضر امام بودم که یکی از کنیزان ایشان با شاخه گلی در دست وارد شد و آن گل را به امام تقدیم کرد. حضرت گل را از او گرفت و با مهربانی به او فرمود: «برو، تو آزادی!» من که از این رفتار حضرت شگفت‌زده بودم، گفتم: «ای فرزند رسول خدا! این کنیز تنها یک شاخه گل به شما هدیه کرد. آنگاه شما او را آزاد می‌کنید؟!» امام در پاسخم فرمود: «خداوند بزرگ و مهربان به ما فرموده است هر کس به شما مهربانی کرد، دو برابر او را پاسخ گوئید.» (نساء/ ۸۶) سپس فرمود: «پاداش دو برابر مهربانی او نیز آزادی‌اش بود.» (المناقب، ج ۴، ص ۱۸؛ بحارالانوار، جلدهای ۴۳ و ۸۴)امام رضا(ع) درباره آثار گل و گیاه و عطر در سلامت و بهداشت روح و روان و جسم آدمی می‌فرماید: الطیب نشره و العسل نشره، و الرکوب نشره و النظر الی الخضره نشره؛ بوی خوش عسل، سوارکاری و نگاه به مناظر سرسبز و خرم، باعث نشاط و شادی می‌شود. (عیون اخبار الرضا، باب ۳۱، حدیث ۱۲۶)
اصولا در آموزه‌های قرآنی به گل و گیاه بسیار توجه داده شده است و تمثلاتی بیان می‌شود تا جایگاه آن در مردم شناخت شود و مثلا به گل و گیاه و عطر گرایش یابند تا این گونه قدر این نعمت‌ها را در زندگی و شادابی و نشاط بشناسند. به عنوان نمونه در روایت است: «رائحه‌الانبیاء رائحه السفرجل و رائحه الحور العین رائحه الآس و رائحه الملائکه الورد، و رائحه ابنتی فاطمه الزهراء رائحه السفرجل و الآس و الورد؛ بوی پیامبران بوی میوه «به» است، بوی بانوان بهشتی، بوی درخت آس (درختی که برگ و گل خوشبو دارد) می‌باشد و بوی فرشتگان بوی گل سرخ است و بوی دخترم زهرا (س) بوی به و آس و گل سرخ است.» (بحاالانوار، ج ۶۶، ص ۱۷۷)امام صادق(ع) در ترغیب مردم به کشت گل و گیاه می‌فرماید: ازرعوا و اغرسوا والله ما عمل الناس عملا اجل و لااطیب منه، کشت کنید و درخت بنشانید؛ به خدا قسم آدمیان کاری برتر و پاک‌تر از این نکرده‌اند. (بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۶۸)
رسول خدا(ص) فرمود: استفاده از بوی خوش و عطر، دل را قوت می‌بخشد. (الکافی، ج ۶، ص ۵۱۰) امیرمومنان (ع) نیز می‌فرماید: استعمال بوی خوش، شست و شو کردن، نگاه به سبزه و سوارکاری مایه شادابی و شکوفایی‌اند. (مکارم‌الاخلاق، ص ۴۲)پیامبر(ص) می‌فرماید: پرهیز از قطع درختان سرسبز، بر طول عمل انسان می‌افزاید. (بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۱۹) در حقیقت کسی که درختان سبز را قطع می‌کند، افزون بر اینکه تاثیر مستقیم بر عمر خود می‌گذارد، زمینه آسیب به محیط زیست و گرفتار شدن به انواع بیماری‌های جسمی و روحی را فراهم می‌آورد؛ چرا که فقدان سبزه به ویژه در محیط‌های خشک و سوزان موجب انواع و اقسام بیماری‌هاست. از همین رو، ترک قطع درختان خصوصا در مناطق کویری باید برای محافظت از جان و جسم خود در دستور کار قرار گیرد و نه‌تنها درختان قطع نشود بلکه بر فضای سبز روز به روز افزوده شود تا از افزایش و گسترش کویر و بیابان و آثار مخرب آن بر جسم و روح جلوگیری به عمل آید.آن حضرت(ص) همچنین درباره نقش درخت و آبیاری آن فرموده است: کسی که درختی را آب دهد، همانند کسی است که انسان مؤمنی را سیراب کرده باشد. (وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۵، ص ۴)ایشان سفارش می‌کند: اگر عمر جهان پایان یابد و شخصی نهالی در دست داشته باشد، چنانکه به قدر کاشتن آن فرصت باشد، حتما فرصت را غنیمت شمارد و نهال را بکارد (مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶)
خداوند از انسانها می‌خواهد تا برای حفظ سلامت جسمی و روحی و روانی خویش، سلامت طبیعت را حفظ کنند و جلوی فساد و تباهی در طبیعت را بگیرند؛ چرا که بسیاری از مشکلاتی که انسان در ابعاد گوناگون با آن مواجه است، به سبب تباهکاری و دستکاری او در طبیعت آبی و خشکی است. (روم، آیه ۴۱)در آیات قرآن از میوه‌ها به‌عنوان فاکهه یاد شده است. ریشه واژه فاکهه همان فکه است. در زبان عربی و کاربرهای قرآنی «فکه» هم به معنای میوه (طور، آیه ۲۲؛ یس، آیه ۵۷؛ ص، آیه ۵۱؛ زخرف، آیه ۷۳) و هم به معنای سرور و شادی (طور، آیه ۱۸؛ یس، آیه ۵۵؛ دخان، آیه ۲۷) آمده است؛ زیرا یکی از مهمترین عوامل نشاط و سرور و بشاشت جسم و جان انسان همین میوه‌هاست. ارتباط تنگاتنگی که میان میوه ونشاط جسم وجان است، موجب شده تا واژه فکه، در هر دو معنا در زبان عربی به کار رود.
رستاخیز انسان و گیاه
در قرآن ارتباط تنگاتنگی میان انسان و گیاه برقرار شده و خداوند در آیاتی این ارتباط را بسیار برجسته و آشکار می‌سازد. مثلا درباره آفرینش انسان از واژه انبات استفاده می‌کند که به معنای رویش گیاه است؛ زیرا «نبت» به معنای گیاه و انبات به معنای رویش گیاه است. خداوند در آیه ۱۷ سوره نوح می‌فرماید: والله أنبتکم من الأرض نباتا؛ و خداست که شما را از زمین رویانید چه روییدنی.پس همان‌طوری که خداوند گیاه را از زمین رویانید (نباء، آیه ۱۵)، انسان را به شکلی شگفت‌انگیز از زمین رویانید. رویش انسان چون گیاه از زمین فقط در آغاز شکل‌گیری انسان نیست تا گفته شود که انسان تنها در آغاز، شباهت به گیاه دارد، بلکه در ادامه رشد و بالندگی او نیز این شباهت پایدار و برقرار است. از همین رو خداوند در آیه ۳۷ سوره آل‌عمران با اشاره به پرورش حضرت مریم(س) می‌فرماید: فتقبلها ربها بقبول حسن و أنبتها نباتا حسنا؛ پس پروردگارش وی [مریم] را با حسن قبول پذیرا شد و او را نیکو گیاهی پرورش داده و بار آورد.
این شباهت، در آیات دیگر نسبت به آخرت گوشزد می شود. براساس آموزه‌های قرآنی مرگ، پایان راه آدمی نیست، بلکه تنها ابزار انتقال نشئه از نشئه طبیعت دنیا به آخرت است. پس هنگام مرگ، آدمی مرگ رامی‌چشد تا او را به جهانی دیگر منتقل کند. (انبیاء، آیه ۳۵؛ عنکبوت، آیه ۵۷) در هنگام مرگ آن اصل و حقیقت انسانی یعنی نفس و روح به طور کامل به دست خداوند توفی (گرفته) شده و به عالم دیگر انتقال داده می‌شود. (زمر، آیه ۴۳؛ نحل، آیه ۷۰) سپس انسان در آخرت دوباره همچون گیاه روئیده می‌شود؛ چنانکه در همین طبیعت دنیا گیاه پس از مرگ دوباره روئیده می‌شود. از همین رو خداوند در آیات بسیاری برای تقریب حقیقت مرگ و رستاخیز در ذهن آدمی به شباهت انسان و گیاه توجه می دهد و می‌فرماید که همان طوری که گیاه، باران جان تازه می‌گیر و می روید و از خاک برمی‌آید، انسان نیز این‌گونه از خاک برخواهد خاست: ونزلنا من السماء ماء مبارکا فأنبتنا به جنات وحب الحصید.... رزقا للعباد و أحیینا به بلده میتا کذلک الخروج؛ و از آسمان، آبی پر برکت فرود آوردیم، پس بدان وسیله بوستان‌ها و دانه‌های درو کردنی رویانیدیم... اینها همه برای روزی بندگان من است، و با آن آب، سرزمین مرده‌ای را زنده گردانیدیم، رستاخیز نیز چنین است. (ق، آیات ۹ تا ۱۱)
در آیه ۵۲ سوره روم نیز می‌فرماید: و من آیاته ان تقوم السماء و الأرض بأمره ثم اذا دعاکم دعوه من الأرض اذا أنتم تخرجون؛ و از نشانه‌های او این است که آسمان و زمین به فرمانش برپایند پس چون شما را با یک بار خواندن از زمین فراخواند، بناگاه از گورها خارج می‌شوید.همین مطلب در آیه ۱۹ همین سوره روم نیز بیان می‌شود تا معلوم گردد که ارتباط تنگاتنگی میان انسان و گیاه در دنیا و آخرت و نیز مرگ و رستاخیزشان وجود دارد. پس باید گفت که انسان با طبیعت به ویژه با آب و گیاه ارتباط تنگاتنگی دارد که تفکر و تدبر در آن، او را به حقایق رهنمون می‌سازد که شاید از آیات دیگر الهی نتوان به آن حقایق دست یافت.
تاثیر فضای سبز و مراتع در بهداشت روحی و روانی انسان
از آیات و روایات بسیاری این معنا استفاده می‌شود که گیاه از جمله فضای سبز و مراتع و بوستان‌ها و گلستان‌ها در بهداشت جسم و روح و روان آدمی نقش اساسی دارد؛ چنانکه همین گیاهان نقش بسیار مهمی در سلامت محیط زیست ایفا می‌کنند که نمی‌بایست آن را نادیده گرفت.انسان همان‌طوری که باید طبیعت خداداد الهی را حفظ کند، بلکه با تلاش و کوشش خود به عنوان خلفه الهی می‌بایست در آبادانی آن نیز بکوشد. (هود، آیه ۶۱)
بر همین اساس در آیات و روایات بر احداث بوستان و گلستان، کاشتن درخت و زراعت و مانند آن تاکید بسیار شده است. کشت و داشت گیاهان از چمن تا درخت، وظیفه و مسئولیتی است که انسان به حکم خلافت الهی باید انجام دهد و اجازه ندهد کسی کشتزارها را نابود و تخریب کند. (بقره، آیه ۲۰۵)در روایات اسلامی کاشت گیاه و درخت به عنوان یک عمل مفید برای زندگی انسان چه از نظر تغذیه و بهداشت روح و روان و چه برای بهره‌برداری حیوانات و پرندگان معرفی شده حتی در آنجایی که کشاورز یا باغدار، امیدی به حیات و بقای خود ندارد و از بهره‌مندی شخصی ناامید است، به ایجاد فضای سبز ترغیب شده است. (مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶۰)در روایات این قول معروف مورد تاکید است که: دیگران کاشتند ما خوردیم، ما بکاریم تا دیگران بخورند.
در روایات اسلامی حضور در طبیعت و بهره‌مندی از آن برای بهداشت روح و روان مورد تاکید قرار گرفته است. پیامبر گرامی(ص) در تاثیر نشاط‌آوری سبزه در روح و روان آدمی می‌فرماید: سه چیز مایه روشنی دیده است: نگاه به سبزه و به آب روان و به چهره نیکو. (تحف‌العقول، ص ۴۰۹)رسول خدا(ص) همچنین می‌فرماید: نگاه کردن به سبزه دیده را روشنی بخشد. (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۳۷)؛ در جایی دیگر می‌فرماید: نگاه کردن به سبزه نشاط‌آور است. (صحیفه‌الامام الرضا، ص ۷۲)امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: نگاه کردن به سبزه چهره را نورانی و درخشان می‌کند. (کتاب الخصال، ص ۲۳۷)از این دسته روایات این معنا به دست می‌آید که گیاه سبز از چمن و درخت و گل و گیاه موجب نشاط‌آوری و شادابی روح و روان و همچنین سلامت دیدگان و افزایش نور و روشنایی آن می‌شود. کسانی که در محیط‌های بسته زندگی می‌کنند و کمتر در طبیعت سبز حضور دارند، دچار ناراحتی بینایی و کاهش نور دیدگان و نیز افسردگی روحی و روانی می‌شوند.از این آیات و روایات این معنا نیز استنباط می‌شود که ایجاد فضای سبز و حفظ بوستان و گلستان و فضای سبز و روان ساختن جوی صاف در محیط زیست و خیابان و کوچه و شهر امری مطلوب در اسلام است.
اهمیت گل و گیاه در روایات
در روایات است که امام حسن(ع) همچون پیامبر(ص) به گل علاقه‌مند بود، به طوری که گفته‌اند: انس می‌گوید: روزی در محضر امام بودم که یکی از کنیزان ایشان با شاخه گلی در دست وارد شد و آن گل را به امام تقدیم کرد. حضرت گل را از او گرفت و با مهربانی به او فرمود: «برو، تو آزادی!» من که از این رفتار حضرت شگفت‌زده بودم، گفتم: «ای فرزند رسول خدا! این کنیز تنها یک شاخه گل به شما هدیه کرد. آنگاه شما او را آزاد می‌کنید؟!» امام در پاسخم فرمود: «خداوند بزرگ و مهربان به ما فرموده است هر کس به شما مهربانی کرد، دو برابر او را پاسخ گوئید.» (نساء/ ۸۶) سپس فرمود: «پاداش دو برابر مهربانی او نیز آزادی‌اش بود.» (المناقب، ج ۴، ص ۱۸؛ بحارالانوار، جلدهای ۴۳ و ۸۴)امام رضا(ع) درباره آثار گل و گیاه و عطر در سلامت و بهداشت روح و روان و جسم آدمی می‌فرماید: الطیب نشره و العسل نشره، و الرکوب نشره و النظر الی الخضره نشره؛ بوی خوش عسل، سوارکاری و نگاه به مناظر سرسبز و خرم، باعث نشاط و شادی می‌شود. (عیون اخبار الرضا، باب ۳۱، حدیث ۱۲۶)
اصولا در آموزه‌های قرآنی به گل و گیاه بسیار توجه داده شده است و تمثلاتی بیان می‌شود تا جایگاه آن در مردم شناخت شود و مثلا به گل و گیاه و عطر گرایش یابند تا این گونه قدر این نعمت‌ها را در زندگی و شادابی و نشاط بشناسند. به عنوان نمونه در روایت است: «رائحه‌الانبیاء رائحه السفرجل و رائحه الحور العین رائحه الآس و رائحه الملائکه الورد، و رائحه ابنتی فاطمه الزهراء رائحه السفرجل و الآس و الورد؛ بوی پیامبران بوی میوه «به» است، بوی بانوان بهشتی، بوی درخت آس (درختی که برگ و گل خوشبو دارد) می‌باشد و بوی فرشتگان بوی گل سرخ است و بوی دخترم زهرا (س) بوی به و آس و گل سرخ است.» (بحاالانوار، ج ۶۶، ص ۱۷۷)امام صادق(ع) در ترغیب مردم به کشت گل و گیاه می‌فرماید: ازرعوا و اغرسوا والله ما عمل الناس عملا اجل و لااطیب منه، کشت کنید و درخت بنشانید؛ به خدا قسم آدمیان کاری برتر و پاک‌تر از این نکرده‌اند. (بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۶۸)
رسول خدا(ص) فرمود: استفاده از بوی خوش و عطر، دل را قوت می‌بخشد. (الکافی، ج ۶، ص ۵۱۰) امیرمومنان (ع) نیز می‌فرماید: استعمال بوی خوش، شست و شو کردن، نگاه به سبزه و سوارکاری مایه شادابی و شکوفایی‌اند. (مکارم‌الاخلاق، ص ۴۲)پیامبر(ص) می‌فرماید: پرهیز از قطع درختان سرسبز، بر طول عمل انسان می‌افزاید. (بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۱۹) در حقیقت کسی که درختان سبز را قطع می‌کند، افزون بر اینکه تاثیر مستقیم بر عمر خود می‌گذارد، زمینه آسیب به محیط زیست و گرفتار شدن به انواع بیماری‌های جسمی و روحی را فراهم می‌آورد؛ چرا که فقدان سبزه به ویژه در محیط‌های خشک و سوزان موجب انواع و اقسام بیماری‌هاست. از همین رو، ترک قطع درختان خصوصا در مناطق کویری باید برای محافظت از جان و جسم خود در دستور کار قرار گیرد و نه‌تنها درختان قطع نشود بلکه بر فضای سبز روز به روز افزوده شود تا از افزایش و گسترش کویر و بیابان و آثار مخرب آن بر جسم و روح جلوگیری به عمل آید.آن حضرت(ص) همچنین درباره نقش درخت و آبیاری آن فرموده است: کسی که درختی را آب دهد، همانند کسی است که انسان مؤمنی را سیراب کرده باشد. (وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۵، ص ۴)ایشان سفارش می‌کند: اگر عمر جهان پایان یابد و شخصی نهالی در دست داشته باشد، چنانکه به قدر کاشتن آن فرصت باشد، حتما فرصت را غنیمت شمارد و نهال را بکارد (مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶)
وظایف جوانان مومن انقلابی در قبال محیط زیست
رهبر معظم انقلاب: کار ما که درخت می‌کاریم، یک کار نمادین است. ما یک درخت می‌کاریم، معنایش این است که جوان‌ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پا به سن گذاشته‌ای مثل ما در آنها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند.
البته اهتمام به کاشت درخت را می‌توان یکی از مصادیق توجه رهبر انقلاب به موضوع مهمتری به نام «محیط زیست» دانست. آلودگی هوای تهران شاید مهمترین معضل زیست‌محیطی بود که تا چند سال پیش مطرح می‌شد، اما امروزه در مورد شهرهای مختلف به‌کرّات این خبر به گوش می‌رسد و مردم بسیاری از نقاط کشور از آن رنج می‌برند. آلودگی هوا که بخشی از آن ناشی از فعالیت کارخانه‌ها و صنعتی شدن است، تنها یکی از معضلات زیست‌محیطی این روزهای کشور ماست.خشک شدن دریاچه‌هایی نظیر دریاچه‌ی ارومیه و هامون در اثر خشکسالی و اجرای پروژه‌های عمرانی بدون در نظر گرفتن شرایط زیست‌محیطی نیز امروزه از مشکلات دیگر به وجود آمده است. از بین رفتن جنگلها و پوشش گیاهی نواحی شمالی کشور و مشکلات و تهدید جنگلهای زاگرس در اثر نفوذ گردوغبار و از آن بدتر، دفن زباله‌های شهری در مناطق جنگلی، باعث از بین رفتن بیش از شش هزار هکتار از جنگلهای کشورمان در سال می‌شود. همه‌ی این موضوعات، جزو مسائلی بودند که در طول این سال‌ها جزو مطالبات و دغدغه‌های رهبر انقلاب محسوب شده و می‌شود.
به نظر می‌رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه‌ی مردم و علی‌الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان‌پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می‌بایست دغدغه‌ی حفظ محیطزیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته‌ها و سال‌ها را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.وضعیت فعلی محیطزیست در کشور و بحران‌های حاصل از آن در شرایطی است که ایران مبتنی بر سند چشم‌انداز 20 ساله می‌بایست به کشور اول منطقه در حوزه‌های مختلف و مخصوصا اقتصادی تبدیل شود و نیک می‌دانیم که امروزه، موضوعی به نام «توسعه‌ی پایدار» در نسبت تام با مسأله‌ی محیط زیست است.
از آغاز حضور انسان در زمین، استفاده از محیطزیست توسط بشر، همواره در جهت بهره‌برداری و رفاه انسان قرار گرفته است. اما با روند صنعتی شدن جهان، بهره‌برداری و استفاده از محیطزیست و منابع طبیعی، بیش از هر زمانی صورت گرفته است؛ به‌طوری‌که استفاده‌ی بیش از حد از منابع طبیعی و برداشت بی‌رویه از منابع در دسترس، باعث شده که نسل فعلی به منابع خدادادی که میراث نسل‌های بعدی است، تجاوز کند. به دلیل همین موضوع، صحبت پیرامون مفهوم توسعه‌ی پایدار، بیش از هر زمانی در زمان کنونی به گوش می‌رسد و از جایگاه بالایی در تداوم پیشرفت بشری برخوردار شده است.
اهمیت توسعه پایدار برای جهان امروز
از توسعه‌ی پایدار تعاریف گسترده‌ای شده است، ولی آنچه در تمامی تعاریف مشترک است، استفاده از منابع طبیعی و خدادادی به‌گونه‌ای است که هم باعث رشد و بهره‌مندی جامعه‌ی امروزی شود و هم بتوان منابع را به‌گونه‌ای برای نسل آینده به‌عنوان میراثی ماندگار حفظ کرد. در یکی از تعاریف توسعه‌ی پایدار آمده است که توسعه‌ی پایدار، دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی است؛ به‌گونه‌ای که در بلندمدت منابع نگهداری شوند، محیطزیست محافظت شود و تندرستی و رفاه انسانها تضمین گردد.
همان‌گونه که بیان شد، برای آنکه جامعه به‌صورت پیوسته پیشرفت و ارتقا پیدا کند، ناگزیر به بهره‌گیری از طبیعت است، اما بهره‌گیری از طبیعت همواره باید با این نگاه صورت گیرد که منافع نسل آینده نیز در نظر گرفته و تضمین شود. به عبارت دیگر، در بهره‌گیری از محیطزیست و منابع طبیعی، باید توجه داشت که منافع شخصی و کوتاه‌مدت اقتصادی، تنها ملاک عمل نباشد و منافع طولانی‌مدت نسل‌ها هم مورد توجه قرار گیرد.اهمیت حفظ منابع طبیعی و محیطزیست تا بدان‌جاست که در قانون اساسی به‌صراحت به این موضوع اشاره شده و آمده است: فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیطزیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.1
نقش محیطزیست در پیشرفت و آینده‌ی مطلوب کشور
یکی از مسائلی که در زمینه‌ی محیطزیست باید مورد توجه قرار گیرد، این است که حفظ محیطزیست یک امر حیاتی است و امری تجملاتی نیست، حفاظت از جنگلها و پوشش گیاهی، مصرف بهینه‌ی آب و حفاظت از خاک و دیگر موجودات زنده، همگی برای بقای انسان و زندگی مطلوب مادی و معنوی او درجه‌ی بالایی از اهمیت را داراست.برای مثال، اگر از آب‌های در دسترس، به‌درستی استفاده نشود، زندگی انسانها از طرق مختلف می‌تواند دچار مشکل شود. با توجه به اینکه ایران کشور کم‌آبی به‌شمار می‌آید، درصورتی‌که از آب‌های موجود، در زمینه‌هایی مانند کشاورزی به‌درستی استفاده نشوند، بخشی از اشتغال و درآمد در این حوزه از بین خواهد رفت و منجر به مشکلات عدیده‌ی اقتصادی برای افراد شاغل در این بخش می‌گردد و عدم مصرف بهینه‌ی آب به‌عنوان یکی از منابع طبیعی ارزشمند و حیاتی، باعث وابستگی کشور به خارج، در زمینه‌ی محصولات کشاورزی مختلف می‌شود. در همین مورد امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: زندگی بدون داشتن سه چیز بر انسان گوارا نیست: هوای تمیز، آب فراوان و گوارا و زمین حاصلخیز.2
متأسفانه آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و صنعتی، در چند سال اخیر بسیار چشمگیر شده است؛ به‌طوری‌که تعداد روزهای هوای ناسالم در تهران از 75 روز در سال 85، به 148 روز در سال 92 افزایش یافته است. 3 علاوه بر آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های زندگی ماشینی و صنعتی، اخیراً بحث ریزگرد‌ها نیز باعث شده است زندگی بخشی از مناطق جنوبی و غربی کشورمان با مشکلاتی مواجه شود. دانستن این موضوع که ریزگرد‌ها بر روی مسائل اقتصادی و کشاورزی هم اثرات سوئی ایجاد می‌کند، نگرانی‌ها را دوچندان می‌سازد.در برخی مناطق کشور نیز شرایط زمین‌های کشاورزی، به دلیل بهره‌برداری بیش از حد و نادرست و بدون توجه به ظرفیت زمین، باعث شده است که حاصلخیزی سابق را نداشته باشند. استفاده از کودهای شیمیایی نیز باعث آلودگی بخش‌هایی از آب‌های زیرزمینی شده است.
بنا بر گفته‌ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه‌ی حفاظت از محیطزیست به‌منظور بهره‌مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیطزیست، که در تمدن‌سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد.موارد اشاره‌شده، برخی از دلایل اهمیت پرداختن به مسائل زیست‌محیطی است که به دلیل عدم توجه در گذشته، باعث کاهش کیفیت زندگی در بخشی از مناطق کشور شده و در صورت نپرداختن جدی به آن، می‌تواند مشکلات بیشتری برای نسل بعدی به وجود آورد.
نقش مردم در از بین بردن معضلات محیط زیستی
برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیطزیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود. به همین علت رهبر خطاب به مسئولین امر می‌فرمایند: «من خواهش می‌کنم مسئولینی که در بخش‌های مختلف هستند، به این نکته توجه کنند که نگاه به مسئله‌ی آب و هوا، نگاه به مسئله‌ی غبار، نگاه به مسئله‌ی دود، نگاه به مسئله‌ی هوای سالم، نگاه به مسئله‌ی آب سالم، نگاه به محیطزیست سالم، نگاه به مسئله‌ی جنگلها، نگاه‌های اصلی است. اینها را در متن برنامه‌ها، در مجاری همه‌ی برنامه‌های زندگی بگنجانند.»4
اما از سویی دیگر، با توجه به اینکه فعالیت‌های حفاظت از محیطزیست بسیار وسیع است، در همه‌ی کشورها، دولت‌ها به‌تنهایی از عهده‌ی تمامی امور زیست‌محیطی برنمی‌آیند و نیاز به مشارکت همگانی در حفاظت از محیطزیست دارند. بنابراین مسئولین باید در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود، شرایط را برای حضور آحاد «مردم» فراهم نمایند تا در این زمینه، از مشارکت آنها حداکثر استفاده به عمل آید.رهبر انقلاب هم با توجه به تجربه‌ی کمک گرفتن از مردم در مدیریت کشور می‌فرمایند: «از اول انقلاب تا امروز هر وقتی هر کاری را محول به مردم کردیم، آن کار پیش رفته است، هر کاری را انحصاری در اختیار مسئولان و رؤسا و مانند اینها قرار دادیم، کار متوقف مانده است.»5
برمبنای قانون اساسی نیز در جمهوری اسلامی، حفاظت از محیطزیست، که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه‌ی عمومی تلقی می‌شود.6 ملت ما و خصوصاً جوانان مؤمن و انقلابی، که همواره در تمامی مقاطع انقلاب نقش سازنده‌ای داشته‌اند، هم‌اکنون نیز باید به فعالیت‌های خود در زمینه‌ی محیطزیست و مشارکت در این عرصه، رونق بیشتری دهند و خلأ‌های موجود در این عرصه را با نقش‌آفرینی خود پُر کنند.
برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیطزیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود.اینکه رهبری هر سال در کاشت نهال پیش‌قدم می‌شوند، در واقع امر به معروف عملی ایشان به حساب می‌آید و حکایت از جایگاه این امر دارد. ایشان در همین مورد به جوانان چنین توصیه می‌کنند: «ما یک درخت می‌کاریم، معنایش این است که جوان‌ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پابه‌سن‌گذاشته‌ای مثل ما در آنها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند و مردم عزیز کشورمان عادت کنند به سنت ایجاد این وسیله‌ی حیات.»7
ایران، الگویی برای ساخت تمدن نوین اسلامی
بنا بر گفته‌ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از سویی دیگر، ایران با تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه و پیشتازی انقلاب خود، به الگویی برای بسیاری از دولت‌های برخاسته از اراده‌ی مردم تبدیل شده است و عملکرد ایران برای مردم و این حکومت‌های جدید، مانند الگویی برای مسیر پیشرفت، رصد می‌شود. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه‌ی حفاظت از محیطزیست به‌منظور بهره‌مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیطزیست، که در تمدن‌سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد. وضعیت مطلوب در محیطزیست ایران برمبنای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت8، به‌صورت زیر ترسیم شده است:
*بهره‌مند از آب، هوا، خاک سالم و پاک و تنوع زیستی مطلوب، ایمن و پایدار در تراز جهانی
*دارای نظام‌های سیاست‌گذاری و اجرایی، شهروندان و جامعه‌ی آگاه، علاقه‌مند و عامل به دانش، اخلاق، اصول و هنجارهای محیط‌زیستی
*معیار پیشرفت و پیشتاز در عرصه‌ی کاربست و گسترش کارآفرینی با فناوری‌های نوین محیط‌زیستی در سطح کشورهای منطقه و جهان اسلام
*برخوردار از منظر روح‌بخش، جذاب و منتخب برای گردشگران
به نظر می‌رسد که برای تحقق اهداف سند ملی محیطزیست، بیش از هر عاملی، مشارکت جوانان می‌تواند مؤثر واقع شود و ضروری است جوانان مؤمن انقلابی، با عزم جهادی خود، به مشارکت و تلاش علمی و عملی برای ارتقای حفاظت از محیطزیست و آبادانی ایران اسلامی بپردازند تا کم‌کاری‌های گذشته جبران شود و مردم کشورمان در افق 1404، از زندگی باکیفیت‌تر و سالم بهره‌مند شوند و ایران به‌عنوان الگویی منطقه‌ای در حفاظت از منابع طبیعی و محیطزیست سالم، مطرح شود. از این روی، به نظر می‌رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه‌ی مردم و علی‌الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان‌پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می‌بایست دغدغه‌ی حفظ محیطزیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته‌ها و سال‌ها را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.
پی‌نوشت‌ها:
1. قانون اساسی، اصل 50.
2. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 78، ص 234، ح 107.
3. براساس آمار استخراج‌شده از سایت شرکت کنترل کیفیت هوا (air.tehran.ir) در سال 85، هوای تهران 75 روز ناسالم برای گروه حساس داشته و در سال 92، تهران 148روز (12 روز ناسالم و 148 روز ناسالم برای گروه حساس) هوای ناسالم داشته است.
4. بیانات در بوستان ولایت به مناسبت روز درختکاری، 17 اسفند 1389.
5. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان، 29 بهمن 1393.
6. اصل 50 قانون اساسی.
7. 18 اسفند 1388.
8. سند ملی محیطزیست جمهوری اسلامی ایران، فصل سوم.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت امام خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)
البته اهتمام به کاشت درخت را می‌توان یکی از مصادیق توجه رهبر انقلاب به موضوع مهمتری به نام «محیط زیست» دانست. آلودگی هوای تهران شاید مهمترین معضل زیست‌محیطی بود که تا چند سال پیش مطرح می‌شد، اما امروزه در مورد شهرهای مختلف به‌کرّات این خبر به گوش می‌رسد و مردم بسیاری از نقاط کشور از آن رنج می‌برند. آلودگی هوا که بخشی از آن ناشی از فعالیت کارخانه‌ها و صنعتی شدن است، تنها یکی از معضلات زیست‌محیطی این روزهای کشور ماست.خشک شدن دریاچه‌هایی نظیر دریاچه‌ی ارومیه و هامون در اثر خشکسالی و اجرای پروژه‌های عمرانی بدون در نظر گرفتن شرایط زیست‌محیطی نیز امروزه از مشکلات دیگر به وجود آمده است. از بین رفتن جنگلها و پوشش گیاهی نواحی شمالی کشور و مشکلات و تهدید جنگلهای زاگرس در اثر نفوذ گردوغبار و از آن بدتر، دفن زباله‌های شهری در مناطق جنگلی، باعث از بین رفتن بیش از شش هزار هکتار از جنگلهای کشورمان در سال می‌شود. همه‌ی این موضوعات، جزو مسائلی بودند که در طول این سال‌ها جزو مطالبات و دغدغه‌های رهبر انقلاب محسوب شده و می‌شود.
به نظر می‌رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه‌ی مردم و علی‌الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان‌پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می‌بایست دغدغه‌ی حفظ محیطزیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته‌ها و سال‌ها را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.وضعیت فعلی محیطزیست در کشور و بحران‌های حاصل از آن در شرایطی است که ایران مبتنی بر سند چشم‌انداز 20 ساله می‌بایست به کشور اول منطقه در حوزه‌های مختلف و مخصوصا اقتصادی تبدیل شود و نیک می‌دانیم که امروزه، موضوعی به نام «توسعه‌ی پایدار» در نسبت تام با مسأله‌ی محیط زیست است.
از آغاز حضور انسان در زمین، استفاده از محیطزیست توسط بشر، همواره در جهت بهره‌برداری و رفاه انسان قرار گرفته است. اما با روند صنعتی شدن جهان، بهره‌برداری و استفاده از محیطزیست و منابع طبیعی، بیش از هر زمانی صورت گرفته است؛ به‌طوری‌که استفاده‌ی بیش از حد از منابع طبیعی و برداشت بی‌رویه از منابع در دسترس، باعث شده که نسل فعلی به منابع خدادادی که میراث نسل‌های بعدی است، تجاوز کند. به دلیل همین موضوع، صحبت پیرامون مفهوم توسعه‌ی پایدار، بیش از هر زمانی در زمان کنونی به گوش می‌رسد و از جایگاه بالایی در تداوم پیشرفت بشری برخوردار شده است.
اهمیت توسعه پایدار برای جهان امروز
از توسعه‌ی پایدار تعاریف گسترده‌ای شده است، ولی آنچه در تمامی تعاریف مشترک است، استفاده از منابع طبیعی و خدادادی به‌گونه‌ای است که هم باعث رشد و بهره‌مندی جامعه‌ی امروزی شود و هم بتوان منابع را به‌گونه‌ای برای نسل آینده به‌عنوان میراثی ماندگار حفظ کرد. در یکی از تعاریف توسعه‌ی پایدار آمده است که توسعه‌ی پایدار، دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی است؛ به‌گونه‌ای که در بلندمدت منابع نگهداری شوند، محیطزیست محافظت شود و تندرستی و رفاه انسانها تضمین گردد.
همان‌گونه که بیان شد، برای آنکه جامعه به‌صورت پیوسته پیشرفت و ارتقا پیدا کند، ناگزیر به بهره‌گیری از طبیعت است، اما بهره‌گیری از طبیعت همواره باید با این نگاه صورت گیرد که منافع نسل آینده نیز در نظر گرفته و تضمین شود. به عبارت دیگر، در بهره‌گیری از محیطزیست و منابع طبیعی، باید توجه داشت که منافع شخصی و کوتاه‌مدت اقتصادی، تنها ملاک عمل نباشد و منافع طولانی‌مدت نسل‌ها هم مورد توجه قرار گیرد.اهمیت حفظ منابع طبیعی و محیطزیست تا بدان‌جاست که در قانون اساسی به‌صراحت به این موضوع اشاره شده و آمده است: فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیطزیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.1
نقش محیطزیست در پیشرفت و آینده‌ی مطلوب کشور
یکی از مسائلی که در زمینه‌ی محیطزیست باید مورد توجه قرار گیرد، این است که حفظ محیطزیست یک امر حیاتی است و امری تجملاتی نیست، حفاظت از جنگلها و پوشش گیاهی، مصرف بهینه‌ی آب و حفاظت از خاک و دیگر موجودات زنده، همگی برای بقای انسان و زندگی مطلوب مادی و معنوی او درجه‌ی بالایی از اهمیت را داراست.برای مثال، اگر از آب‌های در دسترس، به‌درستی استفاده نشود، زندگی انسانها از طرق مختلف می‌تواند دچار مشکل شود. با توجه به اینکه ایران کشور کم‌آبی به‌شمار می‌آید، درصورتی‌که از آب‌های موجود، در زمینه‌هایی مانند کشاورزی به‌درستی استفاده نشوند، بخشی از اشتغال و درآمد در این حوزه از بین خواهد رفت و منجر به مشکلات عدیده‌ی اقتصادی برای افراد شاغل در این بخش می‌گردد و عدم مصرف بهینه‌ی آب به‌عنوان یکی از منابع طبیعی ارزشمند و حیاتی، باعث وابستگی کشور به خارج، در زمینه‌ی محصولات کشاورزی مختلف می‌شود. در همین مورد امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: زندگی بدون داشتن سه چیز بر انسان گوارا نیست: هوای تمیز، آب فراوان و گوارا و زمین حاصلخیز.2
متأسفانه آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و صنعتی، در چند سال اخیر بسیار چشمگیر شده است؛ به‌طوری‌که تعداد روزهای هوای ناسالم در تهران از 75 روز در سال 85، به 148 روز در سال 92 افزایش یافته است. 3 علاوه بر آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های زندگی ماشینی و صنعتی، اخیراً بحث ریزگرد‌ها نیز باعث شده است زندگی بخشی از مناطق جنوبی و غربی کشورمان با مشکلاتی مواجه شود. دانستن این موضوع که ریزگرد‌ها بر روی مسائل اقتصادی و کشاورزی هم اثرات سوئی ایجاد می‌کند، نگرانی‌ها را دوچندان می‌سازد.در برخی مناطق کشور نیز شرایط زمین‌های کشاورزی، به دلیل بهره‌برداری بیش از حد و نادرست و بدون توجه به ظرفیت زمین، باعث شده است که حاصلخیزی سابق را نداشته باشند. استفاده از کودهای شیمیایی نیز باعث آلودگی بخش‌هایی از آب‌های زیرزمینی شده است.
بنا بر گفته‌ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه‌ی حفاظت از محیطزیست به‌منظور بهره‌مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیطزیست، که در تمدن‌سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد.موارد اشاره‌شده، برخی از دلایل اهمیت پرداختن به مسائل زیست‌محیطی است که به دلیل عدم توجه در گذشته، باعث کاهش کیفیت زندگی در بخشی از مناطق کشور شده و در صورت نپرداختن جدی به آن، می‌تواند مشکلات بیشتری برای نسل بعدی به وجود آورد.
نقش مردم در از بین بردن معضلات محیط زیستی
برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیطزیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود. به همین علت رهبر خطاب به مسئولین امر می‌فرمایند: «من خواهش می‌کنم مسئولینی که در بخش‌های مختلف هستند، به این نکته توجه کنند که نگاه به مسئله‌ی آب و هوا، نگاه به مسئله‌ی غبار، نگاه به مسئله‌ی دود، نگاه به مسئله‌ی هوای سالم، نگاه به مسئله‌ی آب سالم، نگاه به محیطزیست سالم، نگاه به مسئله‌ی جنگلها، نگاه‌های اصلی است. اینها را در متن برنامه‌ها، در مجاری همه‌ی برنامه‌های زندگی بگنجانند.»4
اما از سویی دیگر، با توجه به اینکه فعالیت‌های حفاظت از محیطزیست بسیار وسیع است، در همه‌ی کشورها، دولت‌ها به‌تنهایی از عهده‌ی تمامی امور زیست‌محیطی برنمی‌آیند و نیاز به مشارکت همگانی در حفاظت از محیطزیست دارند. بنابراین مسئولین باید در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود، شرایط را برای حضور آحاد «مردم» فراهم نمایند تا در این زمینه، از مشارکت آنها حداکثر استفاده به عمل آید.رهبر انقلاب هم با توجه به تجربه‌ی کمک گرفتن از مردم در مدیریت کشور می‌فرمایند: «از اول انقلاب تا امروز هر وقتی هر کاری را محول به مردم کردیم، آن کار پیش رفته است، هر کاری را انحصاری در اختیار مسئولان و رؤسا و مانند اینها قرار دادیم، کار متوقف مانده است.»5
برمبنای قانون اساسی نیز در جمهوری اسلامی، حفاظت از محیطزیست، که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه‌ی عمومی تلقی می‌شود.6 ملت ما و خصوصاً جوانان مؤمن و انقلابی، که همواره در تمامی مقاطع انقلاب نقش سازنده‌ای داشته‌اند، هم‌اکنون نیز باید به فعالیت‌های خود در زمینه‌ی محیطزیست و مشارکت در این عرصه، رونق بیشتری دهند و خلأ‌های موجود در این عرصه را با نقش‌آفرینی خود پُر کنند.
برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیطزیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود.اینکه رهبری هر سال در کاشت نهال پیش‌قدم می‌شوند، در واقع امر به معروف عملی ایشان به حساب می‌آید و حکایت از جایگاه این امر دارد. ایشان در همین مورد به جوانان چنین توصیه می‌کنند: «ما یک درخت می‌کاریم، معنایش این است که جوان‌ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پابه‌سن‌گذاشته‌ای مثل ما در آنها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند و مردم عزیز کشورمان عادت کنند به سنت ایجاد این وسیله‌ی حیات.»7
ایران، الگویی برای ساخت تمدن نوین اسلامی
بنا بر گفته‌ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از سویی دیگر، ایران با تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه و پیشتازی انقلاب خود، به الگویی برای بسیاری از دولت‌های برخاسته از اراده‌ی مردم تبدیل شده است و عملکرد ایران برای مردم و این حکومت‌های جدید، مانند الگویی برای مسیر پیشرفت، رصد می‌شود. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه‌ی حفاظت از محیطزیست به‌منظور بهره‌مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیطزیست، که در تمدن‌سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد. وضعیت مطلوب در محیطزیست ایران برمبنای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت8، به‌صورت زیر ترسیم شده است:
*بهره‌مند از آب، هوا، خاک سالم و پاک و تنوع زیستی مطلوب، ایمن و پایدار در تراز جهانی
*دارای نظام‌های سیاست‌گذاری و اجرایی، شهروندان و جامعه‌ی آگاه، علاقه‌مند و عامل به دانش، اخلاق، اصول و هنجارهای محیط‌زیستی
*معیار پیشرفت و پیشتاز در عرصه‌ی کاربست و گسترش کارآفرینی با فناوری‌های نوین محیط‌زیستی در سطح کشورهای منطقه و جهان اسلام
*برخوردار از منظر روح‌بخش، جذاب و منتخب برای گردشگران
به نظر می‌رسد که برای تحقق اهداف سند ملی محیطزیست، بیش از هر عاملی، مشارکت جوانان می‌تواند مؤثر واقع شود و ضروری است جوانان مؤمن انقلابی، با عزم جهادی خود، به مشارکت و تلاش علمی و عملی برای ارتقای حفاظت از محیطزیست و آبادانی ایران اسلامی بپردازند تا کم‌کاری‌های گذشته جبران شود و مردم کشورمان در افق 1404، از زندگی باکیفیت‌تر و سالم بهره‌مند شوند و ایران به‌عنوان الگویی منطقه‌ای در حفاظت از منابع طبیعی و محیطزیست سالم، مطرح شود. از این روی، به نظر می‌رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه‌ی مردم و علی‌الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان‌پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می‌بایست دغدغه‌ی حفظ محیطزیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته‌ها و سال‌ها را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.
پی‌نوشت‌ها:
1. قانون اساسی، اصل 50.
2. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 78، ص 234، ح 107.
3. براساس آمار استخراج‌شده از سایت شرکت کنترل کیفیت هوا (air.tehran.ir) در سال 85، هوای تهران 75 روز ناسالم برای گروه حساس داشته و در سال 92، تهران 148روز (12 روز ناسالم و 148 روز ناسالم برای گروه حساس) هوای ناسالم داشته است.
4. بیانات در بوستان ولایت به مناسبت روز درختکاری، 17 اسفند 1389.
5. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان، 29 بهمن 1393.
6. اصل 50 قانون اساسی.
7. 18 اسفند 1388.
8. سند ملی محیطزیست جمهوری اسلامی ایران، فصل سوم.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت امام خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)
درخت مظهرحیات در طبیعت
درختان نبض زمین هستند و مایه حیات انسان و حیوان و حتی بعضی از گیاهان، زیرا، درختان با جذب گازهای سمی از جمله دی‌اکسیدکربن و تولید اکسیژن که یکی از اساسی‌ترین نیازهای حیات انسان و حیوان است باعث دوام انسان و سلامت چرخه طبیعت می‌شوند.کمبود درختان و تخریب و نابودی جنگلها بویژه در این عصر دود و زندگی ماشینی موجب انقراض نسل انسان و حیوان خواهد شد، بنابراین برای جلوگیری از این تخریب و استفاده بی‌رویه و بهره‌برداری‌های غیرمعقول از منابع طبیعی و زیست‌گاههای رویشی باید همگان دست به دست دهیم و با کاشتن یک نهال کوچک، یک درختچه و حفاظت بیشتر از یک درخت و توجه ویژه به جنگل بویژه در فصل مسافرت و در آستانه فصل بهار، فصل سرسبزی و زندگی، زندگی دوباره‌ای به گیاهان و درختان ببخشیم و مانع از تخریب فضاهای سبز و پوشش‌های گیاهی شویم. ای کاش زندگی در برگ درخت همیشه جاری باشد، آنگاه تا بهار هست می‌توان خندید و به امید پاییز نشست.تا به حال چقدر به این موضوع فکر کرده‌اید که فایده جنگل و مراتع چیست؟ و درختان چه نقشی در سلامتی ما انسانها در این دنیای پردود و ماشین دارند؟ خیلی از کسانیکه نام جنگل را می‌شنوند، یاد تفریح و گردش می‌افتند تعدادی به فکر شکار، و گاهی آن را زیستگاه حیوانات وحشی می‌دانند و مراتع را محلی برای تغذیه چهارپایان و دام‌ها می‌پندارند. عده‌ای هم جنگلها و مراتع را به عنوان یک منبع اقتصادی می‌دانند که سود کلانی را برای آنان دارد.
«درخت مظهرحیات در طبیعتی است که ما آن را با نگاه عامیانه بی‌جان می‌پنداریم... روز درختکاری که در کشور معمول و باب شده، یکی از روزهای پربرکت در جمهوری اسلامی است، چون درخت و گیاه برای کشور، برای زندگی، برای مردم و برای تنفس یک امر ضروری است. متاسفانه در طول سالهای متمادی، به مسئله درخت بی‌اعتنایی شده البته حالا خوشبختانه مردم و مسئولان به درخت و به محیط زیست توجه نشان می‌دهند، لیکن به نظر می رسد که هرچه بیشتر بایستی در این زمینه کار کرد. به نظر من خود مردم هم مؤثرترین و مهمترین بخش از این کار را برعهده دارند، حفظ جنگلها، حفظ مرتعها، حفظ زمین‌های حاصلخیز و حفظ باغات... مراتع ما، جنگلهای ما ذخائر عظیم حیاتی ما هستند، از جنگل باید کشور، همه‌چیزش بهره ببرد، جنگل واقعا یک منبع حیاتی بزرگ و تجدیدپذیر است اگر چنانچه عاقلانه و درست از مرتع و جنگل استفاده بشود، اگر ما با منابع گیاهی کشور، یعنی همین جنگل‌هایمان، همین مراتعمان و به تبع آن بوستان‌های شهری درست و عاقلانه برخورد کنیم، اینها همیشه باقی می‌ماند.»
متن فوق فرازی مهم از بیانات رهبر معظم انقلاب در سالهای اخیر به مناسبت روز درختکاری و پیرامون محیط زیست و منابع طبیعی است که معظم له در این رهنمود‌ها بارها و بارها بر اهمیت درخت و حفظ و حراست از منابع طبیعی تاکید داشتند. از این رو هر یک از ما به نوبه خود باید در حفظ منابع طبیعی، جنگل و درختان، این میراث‌های ماندگار بی‌وقفه تلاش کنیم. اینکه بدانیم کارکرد درختان و بخصوص منابع طبیعی و جنگلهای کشور چیست و چگونه درختان اقلیم را تنظیم می‌کنند، بی‌تردید بهتر و بیشتر در حفظ و صیانت از این نعمت‌های خدادادی و ثروت ماندگار کوشا خواهیم بود. داشتن نگاه آشتی جویانه با طبیعت بخصوص در آغاز فصل جان و جهان فصل بهار و سرسبزی طبیعت و فصل نوشدن دوباره درختان جوششی تازه در پی و ریشه‌ها می‌دواند.
درخت، جلوه‌ای از خلقت پروردگار
درخت یکی از زیباترین مظاهر خلقت و جلوه‌ای از تجلیات آفریدگار عالم است و نماد آبادانی وشاخص سبزی و خرمی و مظهر زندگی و باعث تلطیف هوا و موجب آسایش و رفاه مردم و صفا و پاکی طبیعت می‌باشد.در دین مقدس اسلام، بنابر آیات و روایات و سیره معصومین(ع) می‌توانیم به نقش و اهمیت این نعمت و موهبت عظیم پروردگار عالم پی ببریم. براساس آیات قرآن یکی از مواهب و نعمت‌های خداوند در آخرت و یکی از ویژگی‌های بهشت که در آیات کریمه و روایات شریفه بارها به آن اشاره شده است، درخت می‌باشد. در بهشت باغ وجود دارد که از زیر درختانش نهر جاری است. در میان این درختان بهشتی، درختان میوه نیز وجود دارد، میوه‌هایی که به تعبیر قرآن «وفاکهه مما یتخیرون» است.
بسیاری از پیامبران و امامان معصوم(ع) ما کشاورز و باغدار بودند و خود با دست خود به کاشت و برداشت درختان اقدام می‌کردند و به این وسیله در عمران و آبادانی زمینی که خداوند به آن امر فرموده، اهتمام می‌ورزیدند، یا مثلا حضرت علی(ع) چندین نخلستان را با دست مبارک خود احداث کرد یا امام محمد باقر(ع) در کاشت درختان و کشت و زراعت حتی در گرمای تابستان، کوتاهی نمی‌فرمود. پیامبر عظیم‌الشأن اسلام هم نیز علاوه بر دامداری و تجارت به کشت درختان و زراعت اقدام می‌فرمود و در حفظ درختان، حتی درجنگ با دشمنان و اشغال سرزمین آنها به سربازان اسلام تاکید می‌فرمود.در اهمیت درخت و درختکاری همین بس که در روایتی معتبر از یکی از معصومین(ع) نقل شده که: حتی اگر دیدید قیامت برپا شد و شما مشغول کاشتن درختی بودید، از این عمل نیک خود دست برندارید،این مطلب نشانگر تأکید و توصیه اولیای اسلام به حفظ و حراست از درختان و اهمیت درختکاری است. گرچه متاسفانه با پیشرفت تکنولوژی، تخریب جنگلها و نابودی درختان رو به افزایش است. اما جای خوشبختی است که بشر امروز به این عمل زشت خود اقرار دارد و سازمان‌هایی را برای حفظ و حراست و گسترش پارکها و ازدیاد درختان به وجود آورده است.
فواید درخت و درختکاری
در باب فواید درخت و درختکاری سخنها بسیار گفته و شنیده شده است و این مسئله برای کسی پوشیده و پنهان نیست ولی تاکید چندباره این فواید شاید تلنگری باشد برای افرادی که هنوز وقتی پای خود را به دامان طبیعت می‌گذارند بی‌رحمانه پای درخت آتش روشن می‌کنند، زباله‌های خود را در جنگل رها می‌کنند و با دست خود به تخریب جنگل و درختان می‌پردازندوجود جنگل و درخت در صحنه طبیعت و زندگی انسان، باعث زیبایی، شادی، سبزی، آسایش و رفاه می‌شوددرختان می‌توانند در جلوگیری از فرسایش خاک کشاورزی و زمین در هنگام سیل نقش مهمی داشته باشنددرختان در تغییر و تبدیل آب و هوا و اعتدال آن نقش بسزایی دارند. تشکیل جنگل و توسعه آن، نه‌تنها تأثیر اساسی در روند آب و هوا دارد، بلکه در ایجاد تعادل در چرخه‌طبیعت نقش ارزنده‌ای دارد.
مبارزه با فرسایش و حفظ و تولید خاک، تفرجگاه انسان و تأثیر درخت در تعدیل آب و هوای یک منطقه و تلطیف هوا، از جمله سرفصل‌های فواید درختان است نقش اقتصادی درخت و جنگل و تولید مواد دارویی و صنعتی همچنین نقش درختان در جذب پرتوها و جذب گرد و غبار نباید از نظر مردم و مسئولان دور بماند.فرآورده‌های جنگلی اعم از چوب یا سایر محصولات فرعی دیگر چرخ هزاران واحد تولیدی اعم از کوچک و بزرگ را در سراسر جهان و کشور ما به گردش درمی‌آورد. همچنین درختان، منبع تامین مواد اولیه برای صنعت داروسازی مدرن هم می‌باشد. همانطور که در حال حاضر بیش از 25 درصد مواد مورد نیاز داروسازی مستقیما از درختان به دست می‌آید.علاوه بر تولید علوفه از گیاهان موجود در عرصه جنگلها و مراتع، محصولات دیگری به دست می‌آید که برای مصارف دارویی و صنعتی، خوراکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله این محصولات نمونه‌های زیر را می‌توان نام برد: کنگر، ریواس، والک، موسیر، گل‌پر، خاکشیر، سماق، آویشن، ثعلب، دانه و پنجه ریشه ختمی، ریشه شیرین بیان،گل‌گاو زبان و... .
گیاه موثر در کاهش آلودگی صدا
کیفیت کاهش صدا در درختان و درختچه‌های مختلف برحسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ نوع و بلندی درخت تفاوت داردارتعاش امواج صوتی به وسیله برگ‌ها و شاخه‌های درختان جذب می‌شود و حتی درختان در پخش و در هم شکستن صداها نیز موثرند. گیاهان همچنین باعث انکسار و انحراف صدا می‌شوند که این خاصیت به علت قابلیت انعطاف و نرمش و صاف بودن شاخ و برگ آنها می‌باشد. با کاشت کمربندهای سبز، بین منابع صدا و مناطق مسکونی می‌توان از انتشار صداهای آلوده جلوگیری کرد.گیاهان از طریق تبخیر به تلطیف و پالایش هوا از برخی آلاینده‌ها کمک می‌کنند. همچنین گیاهان با ایجاد رایحه می‌توانند مستقیما به خنثی کردن بخارات بدبوی هوا مساعدت کنند.برگ‌ها گرد و غبار و دیگر ذرات معلق را جذب و جابه‌جا و هوای تنفسی ما را پاک می‌کنند. درختان همچنین با اصلاح درجه حرارت هوا و ایجاد یا تغییر جریان باد روی انتشارات آلاینده‌ها تاثیر می‌گذارند.
مهمترین کارکرد درختان و جنگلها
مهمترین کارکرد درختان و جنگلهای کشور در حال حاضر توجه به رویکرد حفظ منابع آب و خاک و ملاحظات اکولوژیک و خدمات اکوسیستمی است با توجه به برخی بررسی‌ها و مطالعات انجام شده 75 درصد این خدمات را خدمات اکوسیستمی و در حدود 25 درصد را خدمات تولیدی عمدتا تولید منابع چوبی و سلولزی به خود اختصاص می‌دهدملاحظات اکولوژیک و خدمات اکوسیستمی، محوریت تولید اکسیژن، تلطیف هوا، ذخیر آب، اکوتوریسم و گردشگری پایدار طبیعت، جلوگیری از فرسایش خاک و... را به خود اختصاص می‌دهد.ارزشهای زیست محیطی جنگلها، امروزه دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای می‌باشد، در شرایط فعلی اکولوژیستها، از بین رفتن پوشش گیاهی و کاهش قدرت جذب زمین را عامل بروز تغییرات اقلیمی در گوشه و کنار کشور به همراه سایر عوامل اثرگذار ذکر می کنند.جنگلها هم نقش مهمی در حفاظت منابع آب کشور دارند که در پی آن بر روی شرایط اقلیمی و آب و هوایی کشور اثر مستقیم دارد و اکوسیستم‌های جنگلی سالم و شاداب، دارای قدرت خودتنظیمی و خودپالایی هستند که می‌توانند ضمن حذف و به حداقل رساندن آلودگی‌های متعدد،نسبت به تنظیم شرایط اکولوژیکی در محیط‌های طبیعی اقدام نموده و در واقع کارکردهای اکولوژیکی خود را حفظ نموده و ارتقا بخشند.این پوشش از جدا شدن و فرسایش ذرات خاک جلوگیری می‌کنند. همچنین پوشش گیاهی خاک را از اثر مستقیم اشعه خورشید محفوظ نگه داشته و به این ترتیب تغییرات شدید حرارت و در نتیجه تخریب ساختمان و مواد آلی خاک را محدود می‌کند.نقش جنگلها در بالا بردن کیفیت منابع آبی نیز حائز اهمیت فراوان است برخی از درختان قابلیت انتشار موادی را دارا بوده که نقش مهمی در ضد عفونی کردن محیط دارا می‌باشند. ماده فیتوفسید که از برخی درختان از قبیل گردو متصاعد می‌گردد، باعث تعادل بین دو نیمکره مغز و ایجاد آرامش در انسان می‌شود.
پانزدهم اسفند روز درختکاری نام نهاده شد، درختان می توانند به مثابه یک کارخانه اکسیژن سازی برای شهرها عمل کنند و نهادینه کردن فرهنگ کاشت درخت در این روز یعنی ما می توانیم اکسیژن بسازیم.پانزدهم تا بیست و یکم اسفند در ایران به عنوان «هفته منابع طبیعی» نامگذاری شده که نخستین روز این هفته یعنی پانزدهم اسفند «روز درختکاری» است.روز درختکاری هنگامه ای ارزشمند است که در آن همگان به کاشتن نهال تشویق می شوند، برگزاری این روز در کشورها و ملیت های مختلف نشانه ای از اهمیت درختان در زندگی انسان ها به شمار می رود. ایرانیان باستان عقیده داشتند که ایزد پاک، جهان هستی را در 6 مرحله یا گاه آفریده است. آنها بر این باور بودند که ایزد پاک در گاه نخست، آسمان ها، در گاه دوم آبها، در گاه سوم زمین و در گاه چهارم درختان و گیاهان و پس از آن در گاه پنجم حیوانات و در آخرین گاه انسان را خلق کرده است.ایرانیان باستان به دلیل اهمیت ویژه ای که برای درختان قایل بودند وقتی فرزندی متولد می شد، خانواده ی او درختی را به نام او می کاشتند و همزمان با رشد کردن آن فرزند، آن درخت هم رشد کرده و تنومند می شد و این فرآیند، همواره حس خوشایندی را برای آن فرزند و خانواده ی و اطرافیان او به ارمغان می آورد.
امروزه با صنعتی شدن جوامع بشری درختان نقش مهمتری در زندگی بشر ایفا می‌کنند. از سویی مقدمات پیشرفت بیشتر صنعت و فناوری را موجب می‌شوند و منابع تأمین کننده محصولاتی نظیر وسایل چوبی، مبلمان، لوازم التحریر، الوار و هزاران محصول دیگر محسوب می‌شوند و از سوی دیگر به منزله ریه‌های یک شهر تلقی شده و نقش مهمی در تأمین سلامت اعضای جامعه ایفا می‌کنند. این موارد اخیر از همه مهم‌تر است، چرا که به دلیل فعالیت کارخانجات صنعتی و نیز ازدیاد وسایل نقلیه عمومی و فعالیت روزانه آنها در سطح شهرهای بزرگ آلاینده‌ها و گازهای مهلک و خطرناکی نظیر دی اکسیدکربن در هوای شهرها فزونی یافته و سلامت افراد را تهدید می‌کند و افزایش هر چه بیشتر این مواد، آلاینده کاهش میزان اکسیژن هوا را سبب می‌شود. در چنین شرایطی مسئله درخت و درختکاری راه حلی مناسب برای مبارزه با آلودگی‌های مذکور به شمار می‌آید. ایجاد جنگلهای مصنوعی و فضای سبز در اطراف شهرهای بزرگ به تأسیس کارخانه‌های تولید اکسیژن می‌ماند.
همه ما به فوایدی که از درختان به بشر می رسد، آگاهی داریم. از میوه و الوار آنها استفاده می کنیم، از چوب آنها انواع وسایل چوبی می سازیم، درختان اکسیژن مورد استفاده ی ما را با فرآیند فتوسنتز برگ های خود تامین می کنند تا جایی که به جرات می توان گفت ما بیش از نسل های گذشته، از فواید درختان بهره مند می شویم اما متاسفانه کمتر از گذشتگان به درختان ارزش گذاشته و حتی برخی از ما دانسته و ندانسته باعث نابودی آنها و تخریب جنگل ها می شویم.هر چند روز پانزدهم اسفندماه روز درختکاری نامیده شده اما یادمان باشد که اگر در عمل برای درخت و درختکاری، کاری نکنیم، نامگذاری یک روز به نام درختکاری، مشکلات بی شماری را که با صنعتی شدن جامعه به وجود آمده، حل نخواهد کرد.در ادیان و فرهنگ های مختلف جهان، درخت و درختکاری جایگاه خاصی دارد. دین اسلام نیز همگان را به کاشت درخت تشویق و ترغیب کرده است. امام علی (ع) در شهر مدینه با کاشت نهال های خرما باغ های فراوانی به وجود آوردند و بیشتر آنها را در راه خدا وقف کردند. پیامبر(ص) درباره ی فواید درختکاری می فرمایند: «اگر شخصی درختی بکارد یا مزرعه ای را به زیر کشت ببرد و انسان ها، حیوانات یا پرندگان از آن بخورند، این کار صدقه ای از طرف آن شخص شمرده می شود.»حرف آخر:
درخت یکی از زیباترین مظاهر خلقت و جلوه‌ای از تجلیات آفریدگار عالم است. درخت نماد آبادانی و شاخص سبزی و خرمی و مظهر زندگی و باعث تلطیف هوا و موجب آسایش و رفاه شهروندان و پاکی طبیعت است. درختان همواره در زندگی بشر مؤثر بوده‌اند قرنهاست که آدمی در سایه شاخساران از شدت گرما و تابش خورشید در امان مانده و از میوه‌های الوان و شیرینشان بهره‌مند گشته است. آوای پرندگان که در لابه‌لای شاخساران مأوا گزیده‌اند، روح و جانشان را صفا بخشیده و قلب ما را مملو از خوشی و شادابی می‌کند. در دل زمستان سرد نیز بار دیگر به مدد هیمه‌ای که از تنه درختان فراهم آورده و آتشی که از آن افروخته سرما و یخبندان را تاب آورده است و بار دیگر این شکوفه‌های زیبای درختانند که به او نوید فرا رسیدن بهار دل‌انگیز را می‌دهند.
فصل بهار پاورچین پاورچین وارد شهرها و خانه‌های ما شده است. عطر دل‌انگیز بهار فضای شهر را پر کرده است. در هر کوی و برزنی این روزها حرف از نو شدن فصل و رسیدن بهار است. همه در جنب و جوش و تقلا هستند و هر کسی به نوعی خود را برای استقبال از بهار آماده می‌کند. بازار خانه‌تکانی‌ها داغ است، مردم در خیابان‌ها تند تند در رفت و آمد هستند، نمی‌دانم چه حسی است که همه تمام کارهای عقب‌افتاده خود را به اسفند ماه موکول می‌کنند، شاید می‌خواهند برای شروع فصلی نو، فصل رویش و فصل جوان شدن هیچ کار بر زمین مانده‌ای نداشته باشند و بازاری که داغ‌تر از همه کارها است. مهیا شدن برای سفری تقریبا طولانی است. اما مهمترین نکته‌ای که باید در این سفرها یادمان باشد این است که طبیعت و دشت و دمن را هم مثل خانه خودمان بدانیم و در پاکیزگی و نظافت از آن بکوشیم.
جوانه زدن برگهای ریز، سرسبز و تمیز شمشادها دو هفته‌ای است که خبر از آمدن بهار می‌دهند، رویش علفهای خودرو پای درختان، خبر از رویشی دوباره و جان گرفتن زمین دارد، این روزها همه در تکاپو برای استقبال از بهار هستند. بهار فصل نشاط و درخت نماد سرسبزی و زندگی در این فصل عشق‌بازی است. انس و الفت انسان به درخت، سبزه و جنگل، علاقه‌ای حتی به قدمت تاریخ دارد و همین علاقه زیاد هم بسیار باعث تخریب جنگل، پارکهای جنگلی و فضای سبز می‌شود. وقتی پا از شهر بیرون می‌گذاریم و راهی جنگل و طبیعت زیبای کشورمان می‌شویم، به یک باره فراموش می‌کنیم که این میراث ماندگار متعلق به همه نسل‌هاست و در همه عصرها و نسل‌ها باید ماندگار باشد. باید یاد بگیریم که تحت هیچ شرایطی به خودمان اجازه ندهیم با دست خودمان به تخریب جنگل و طبیعت بپردازیم. تخریب فضای سبز به دست انسان با تیشه به ریشه درختان زدن فرقی نمی‌کند، هنگامی که یک خودرو وارد جنگلی می‌شود، بدون توجه به محیط سبز اطراف کوبندگی در جنگل و عرصه‌های طبیعی به وجود می‌آورد، وقتی خانواده‌ای برای تفریح و سرگرمی در دل جنگل آتشی روشن می‌کنند، یا فردی بی‌قید ته سیگارش را روی زمین و در دل جنگل می‌اندازد، همه به یک اندازه در تخریب و نابودی منابع طبیعی سهیم می‌شوند.
چه خوب است در این روزهای پایانی سال نهالهای جوان را به دست خاک مهربان و صبور بسپاریم تا به درختانی سرسبز و نیرومند بدل گردند و به این ترتیب گامی در آبادانی کشور عزیزمان برداشته شود.من و تو با دست‌هایمان نهال کوچک را به خاک سرد اسفند می‌سپاریم و آفتاب، گرمای خویش را هدیه راه طولانی‌اش می‌کند و آب با پاکی‌اش بدرقه شگفتن‌اش می‌شود. زمین سبز، دوست داشتنی و خیال انگیزاست. چشم را نوازش می‌دهد و زبان را به تسبیح وا می‌دارد. بیایید با هم در این روزهای پایانی سال، قرار سبزی بگذاریم و یکدیگر را به کاشت و حفظ این موجود زیبای خداوندی سفارش کنیم. این قامت بلند و با شکوه، طلای سبزی است که زیستن، شکوفایی حرکت و پویایی را به ما می‌فهماند.به فرزندانمان از کودکی یاد بدهیم یک نهال کوچک، یک درختچه فردا درختی تنومند می‌شود که در زیر سایه آن می‌تواند لختی استراحت کند و به راحتی در این شهرهای پر از دود و ماشین نفس بکشد. در شرایطی که ریه‌های شهرمان پر از دود و سم آلاینده‌ها است، بیاییم با کاشت یک درخت کوچک در گوشه باغچه حیاطمان، باغ دلمان را برای همیشه سرسبز و شاداب نگه داریم.برای رویکرد مشارکت‌جویانه با منابع طبیعی باید به اهمیت نقش جنگل در بازدهی اجتماعی و بازدهی اکولوژیک و همچنین جنبه‌های حیاتی فضای سبز و کارکردهای متنوع زیست محیطی آن بیشتر واقف شد. باید فرهنگ‌سازی عمومی و ترویج فرهنگ منابع طبیعی را برای تحقق اهداف حفاظت، احیا و توسعه پایدار منابع طبیعی، گسترش و بسط داد. همچنین باید به جنبه‌های اقتصادی جنگلها و اثرات موثر آنها در ایجاد اشتغال و تامین نیازهای اجتماعی کشور توجه ویژه نمود.
«درخت مظهرحیات در طبیعتی است که ما آن را با نگاه عامیانه بی‌جان می‌پنداریم... روز درختکاری که در کشور معمول و باب شده، یکی از روزهای پربرکت در جمهوری اسلامی است، چون درخت و گیاه برای کشور، برای زندگی، برای مردم و برای تنفس یک امر ضروری است. متاسفانه در طول سالهای متمادی، به مسئله درخت بی‌اعتنایی شده البته حالا خوشبختانه مردم و مسئولان به درخت و به محیط زیست توجه نشان می‌دهند، لیکن به نظر می رسد که هرچه بیشتر بایستی در این زمینه کار کرد. به نظر من خود مردم هم مؤثرترین و مهمترین بخش از این کار را برعهده دارند، حفظ جنگلها، حفظ مرتعها، حفظ زمین‌های حاصلخیز و حفظ باغات... مراتع ما، جنگلهای ما ذخائر عظیم حیاتی ما هستند، از جنگل باید کشور، همه‌چیزش بهره ببرد، جنگل واقعا یک منبع حیاتی بزرگ و تجدیدپذیر است اگر چنانچه عاقلانه و درست از مرتع و جنگل استفاده بشود، اگر ما با منابع گیاهی کشور، یعنی همین جنگل‌هایمان، همین مراتعمان و به تبع آن بوستان‌های شهری درست و عاقلانه برخورد کنیم، اینها همیشه باقی می‌ماند.»
متن فوق فرازی مهم از بیانات رهبر معظم انقلاب در سالهای اخیر به مناسبت روز درختکاری و پیرامون محیط زیست و منابع طبیعی است که معظم له در این رهنمود‌ها بارها و بارها بر اهمیت درخت و حفظ و حراست از منابع طبیعی تاکید داشتند. از این رو هر یک از ما به نوبه خود باید در حفظ منابع طبیعی، جنگل و درختان، این میراث‌های ماندگار بی‌وقفه تلاش کنیم. اینکه بدانیم کارکرد درختان و بخصوص منابع طبیعی و جنگلهای کشور چیست و چگونه درختان اقلیم را تنظیم می‌کنند، بی‌تردید بهتر و بیشتر در حفظ و صیانت از این نعمت‌های خدادادی و ثروت ماندگار کوشا خواهیم بود. داشتن نگاه آشتی جویانه با طبیعت بخصوص در آغاز فصل جان و جهان فصل بهار و سرسبزی طبیعت و فصل نوشدن دوباره درختان جوششی تازه در پی و ریشه‌ها می‌دواند.
درخت، جلوه‌ای از خلقت پروردگار
درخت یکی از زیباترین مظاهر خلقت و جلوه‌ای از تجلیات آفریدگار عالم است و نماد آبادانی وشاخص سبزی و خرمی و مظهر زندگی و باعث تلطیف هوا و موجب آسایش و رفاه مردم و صفا و پاکی طبیعت می‌باشد.در دین مقدس اسلام، بنابر آیات و روایات و سیره معصومین(ع) می‌توانیم به نقش و اهمیت این نعمت و موهبت عظیم پروردگار عالم پی ببریم. براساس آیات قرآن یکی از مواهب و نعمت‌های خداوند در آخرت و یکی از ویژگی‌های بهشت که در آیات کریمه و روایات شریفه بارها به آن اشاره شده است، درخت می‌باشد. در بهشت باغ وجود دارد که از زیر درختانش نهر جاری است. در میان این درختان بهشتی، درختان میوه نیز وجود دارد، میوه‌هایی که به تعبیر قرآن «وفاکهه مما یتخیرون» است.
بسیاری از پیامبران و امامان معصوم(ع) ما کشاورز و باغدار بودند و خود با دست خود به کاشت و برداشت درختان اقدام می‌کردند و به این وسیله در عمران و آبادانی زمینی که خداوند به آن امر فرموده، اهتمام می‌ورزیدند، یا مثلا حضرت علی(ع) چندین نخلستان را با دست مبارک خود احداث کرد یا امام محمد باقر(ع) در کاشت درختان و کشت و زراعت حتی در گرمای تابستان، کوتاهی نمی‌فرمود. پیامبر عظیم‌الشأن اسلام هم نیز علاوه بر دامداری و تجارت به کشت درختان و زراعت اقدام می‌فرمود و در حفظ درختان، حتی درجنگ با دشمنان و اشغال سرزمین آنها به سربازان اسلام تاکید می‌فرمود.در اهمیت درخت و درختکاری همین بس که در روایتی معتبر از یکی از معصومین(ع) نقل شده که: حتی اگر دیدید قیامت برپا شد و شما مشغول کاشتن درختی بودید، از این عمل نیک خود دست برندارید،این مطلب نشانگر تأکید و توصیه اولیای اسلام به حفظ و حراست از درختان و اهمیت درختکاری است. گرچه متاسفانه با پیشرفت تکنولوژی، تخریب جنگلها و نابودی درختان رو به افزایش است. اما جای خوشبختی است که بشر امروز به این عمل زشت خود اقرار دارد و سازمان‌هایی را برای حفظ و حراست و گسترش پارکها و ازدیاد درختان به وجود آورده است.
فواید درخت و درختکاری
در باب فواید درخت و درختکاری سخنها بسیار گفته و شنیده شده است و این مسئله برای کسی پوشیده و پنهان نیست ولی تاکید چندباره این فواید شاید تلنگری باشد برای افرادی که هنوز وقتی پای خود را به دامان طبیعت می‌گذارند بی‌رحمانه پای درخت آتش روشن می‌کنند، زباله‌های خود را در جنگل رها می‌کنند و با دست خود به تخریب جنگل و درختان می‌پردازندوجود جنگل و درخت در صحنه طبیعت و زندگی انسان، باعث زیبایی، شادی، سبزی، آسایش و رفاه می‌شوددرختان می‌توانند در جلوگیری از فرسایش خاک کشاورزی و زمین در هنگام سیل نقش مهمی داشته باشنددرختان در تغییر و تبدیل آب و هوا و اعتدال آن نقش بسزایی دارند. تشکیل جنگل و توسعه آن، نه‌تنها تأثیر اساسی در روند آب و هوا دارد، بلکه در ایجاد تعادل در چرخه‌طبیعت نقش ارزنده‌ای دارد.
مبارزه با فرسایش و حفظ و تولید خاک، تفرجگاه انسان و تأثیر درخت در تعدیل آب و هوای یک منطقه و تلطیف هوا، از جمله سرفصل‌های فواید درختان است نقش اقتصادی درخت و جنگل و تولید مواد دارویی و صنعتی همچنین نقش درختان در جذب پرتوها و جذب گرد و غبار نباید از نظر مردم و مسئولان دور بماند.فرآورده‌های جنگلی اعم از چوب یا سایر محصولات فرعی دیگر چرخ هزاران واحد تولیدی اعم از کوچک و بزرگ را در سراسر جهان و کشور ما به گردش درمی‌آورد. همچنین درختان، منبع تامین مواد اولیه برای صنعت داروسازی مدرن هم می‌باشد. همانطور که در حال حاضر بیش از 25 درصد مواد مورد نیاز داروسازی مستقیما از درختان به دست می‌آید.علاوه بر تولید علوفه از گیاهان موجود در عرصه جنگلها و مراتع، محصولات دیگری به دست می‌آید که برای مصارف دارویی و صنعتی، خوراکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله این محصولات نمونه‌های زیر را می‌توان نام برد: کنگر، ریواس، والک، موسیر، گل‌پر، خاکشیر، سماق، آویشن، ثعلب، دانه و پنجه ریشه ختمی، ریشه شیرین بیان،گل‌گاو زبان و... .
گیاه موثر در کاهش آلودگی صدا
کیفیت کاهش صدا در درختان و درختچه‌های مختلف برحسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ نوع و بلندی درخت تفاوت داردارتعاش امواج صوتی به وسیله برگ‌ها و شاخه‌های درختان جذب می‌شود و حتی درختان در پخش و در هم شکستن صداها نیز موثرند. گیاهان همچنین باعث انکسار و انحراف صدا می‌شوند که این خاصیت به علت قابلیت انعطاف و نرمش و صاف بودن شاخ و برگ آنها می‌باشد. با کاشت کمربندهای سبز، بین منابع صدا و مناطق مسکونی می‌توان از انتشار صداهای آلوده جلوگیری کرد.گیاهان از طریق تبخیر به تلطیف و پالایش هوا از برخی آلاینده‌ها کمک می‌کنند. همچنین گیاهان با ایجاد رایحه می‌توانند مستقیما به خنثی کردن بخارات بدبوی هوا مساعدت کنند.برگ‌ها گرد و غبار و دیگر ذرات معلق را جذب و جابه‌جا و هوای تنفسی ما را پاک می‌کنند. درختان همچنین با اصلاح درجه حرارت هوا و ایجاد یا تغییر جریان باد روی انتشارات آلاینده‌ها تاثیر می‌گذارند.
مهمترین کارکرد درختان و جنگلها
مهمترین کارکرد درختان و جنگلهای کشور در حال حاضر توجه به رویکرد حفظ منابع آب و خاک و ملاحظات اکولوژیک و خدمات اکوسیستمی است با توجه به برخی بررسی‌ها و مطالعات انجام شده 75 درصد این خدمات را خدمات اکوسیستمی و در حدود 25 درصد را خدمات تولیدی عمدتا تولید منابع چوبی و سلولزی به خود اختصاص می‌دهدملاحظات اکولوژیک و خدمات اکوسیستمی، محوریت تولید اکسیژن، تلطیف هوا، ذخیر آب، اکوتوریسم و گردشگری پایدار طبیعت، جلوگیری از فرسایش خاک و... را به خود اختصاص می‌دهد.ارزشهای زیست محیطی جنگلها، امروزه دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای می‌باشد، در شرایط فعلی اکولوژیستها، از بین رفتن پوشش گیاهی و کاهش قدرت جذب زمین را عامل بروز تغییرات اقلیمی در گوشه و کنار کشور به همراه سایر عوامل اثرگذار ذکر می کنند.جنگلها هم نقش مهمی در حفاظت منابع آب کشور دارند که در پی آن بر روی شرایط اقلیمی و آب و هوایی کشور اثر مستقیم دارد و اکوسیستم‌های جنگلی سالم و شاداب، دارای قدرت خودتنظیمی و خودپالایی هستند که می‌توانند ضمن حذف و به حداقل رساندن آلودگی‌های متعدد،نسبت به تنظیم شرایط اکولوژیکی در محیط‌های طبیعی اقدام نموده و در واقع کارکردهای اکولوژیکی خود را حفظ نموده و ارتقا بخشند.این پوشش از جدا شدن و فرسایش ذرات خاک جلوگیری می‌کنند. همچنین پوشش گیاهی خاک را از اثر مستقیم اشعه خورشید محفوظ نگه داشته و به این ترتیب تغییرات شدید حرارت و در نتیجه تخریب ساختمان و مواد آلی خاک را محدود می‌کند.نقش جنگلها در بالا بردن کیفیت منابع آبی نیز حائز اهمیت فراوان است برخی از درختان قابلیت انتشار موادی را دارا بوده که نقش مهمی در ضد عفونی کردن محیط دارا می‌باشند. ماده فیتوفسید که از برخی درختان از قبیل گردو متصاعد می‌گردد، باعث تعادل بین دو نیمکره مغز و ایجاد آرامش در انسان می‌شود.
پانزدهم اسفند روز درختکاری نام نهاده شد، درختان می توانند به مثابه یک کارخانه اکسیژن سازی برای شهرها عمل کنند و نهادینه کردن فرهنگ کاشت درخت در این روز یعنی ما می توانیم اکسیژن بسازیم.پانزدهم تا بیست و یکم اسفند در ایران به عنوان «هفته منابع طبیعی» نامگذاری شده که نخستین روز این هفته یعنی پانزدهم اسفند «روز درختکاری» است.روز درختکاری هنگامه ای ارزشمند است که در آن همگان به کاشتن نهال تشویق می شوند، برگزاری این روز در کشورها و ملیت های مختلف نشانه ای از اهمیت درختان در زندگی انسان ها به شمار می رود. ایرانیان باستان عقیده داشتند که ایزد پاک، جهان هستی را در 6 مرحله یا گاه آفریده است. آنها بر این باور بودند که ایزد پاک در گاه نخست، آسمان ها، در گاه دوم آبها، در گاه سوم زمین و در گاه چهارم درختان و گیاهان و پس از آن در گاه پنجم حیوانات و در آخرین گاه انسان را خلق کرده است.ایرانیان باستان به دلیل اهمیت ویژه ای که برای درختان قایل بودند وقتی فرزندی متولد می شد، خانواده ی او درختی را به نام او می کاشتند و همزمان با رشد کردن آن فرزند، آن درخت هم رشد کرده و تنومند می شد و این فرآیند، همواره حس خوشایندی را برای آن فرزند و خانواده ی و اطرافیان او به ارمغان می آورد.
امروزه با صنعتی شدن جوامع بشری درختان نقش مهمتری در زندگی بشر ایفا می‌کنند. از سویی مقدمات پیشرفت بیشتر صنعت و فناوری را موجب می‌شوند و منابع تأمین کننده محصولاتی نظیر وسایل چوبی، مبلمان، لوازم التحریر، الوار و هزاران محصول دیگر محسوب می‌شوند و از سوی دیگر به منزله ریه‌های یک شهر تلقی شده و نقش مهمی در تأمین سلامت اعضای جامعه ایفا می‌کنند. این موارد اخیر از همه مهم‌تر است، چرا که به دلیل فعالیت کارخانجات صنعتی و نیز ازدیاد وسایل نقلیه عمومی و فعالیت روزانه آنها در سطح شهرهای بزرگ آلاینده‌ها و گازهای مهلک و خطرناکی نظیر دی اکسیدکربن در هوای شهرها فزونی یافته و سلامت افراد را تهدید می‌کند و افزایش هر چه بیشتر این مواد، آلاینده کاهش میزان اکسیژن هوا را سبب می‌شود. در چنین شرایطی مسئله درخت و درختکاری راه حلی مناسب برای مبارزه با آلودگی‌های مذکور به شمار می‌آید. ایجاد جنگلهای مصنوعی و فضای سبز در اطراف شهرهای بزرگ به تأسیس کارخانه‌های تولید اکسیژن می‌ماند.
همه ما به فوایدی که از درختان به بشر می رسد، آگاهی داریم. از میوه و الوار آنها استفاده می کنیم، از چوب آنها انواع وسایل چوبی می سازیم، درختان اکسیژن مورد استفاده ی ما را با فرآیند فتوسنتز برگ های خود تامین می کنند تا جایی که به جرات می توان گفت ما بیش از نسل های گذشته، از فواید درختان بهره مند می شویم اما متاسفانه کمتر از گذشتگان به درختان ارزش گذاشته و حتی برخی از ما دانسته و ندانسته باعث نابودی آنها و تخریب جنگل ها می شویم.هر چند روز پانزدهم اسفندماه روز درختکاری نامیده شده اما یادمان باشد که اگر در عمل برای درخت و درختکاری، کاری نکنیم، نامگذاری یک روز به نام درختکاری، مشکلات بی شماری را که با صنعتی شدن جامعه به وجود آمده، حل نخواهد کرد.در ادیان و فرهنگ های مختلف جهان، درخت و درختکاری جایگاه خاصی دارد. دین اسلام نیز همگان را به کاشت درخت تشویق و ترغیب کرده است. امام علی (ع) در شهر مدینه با کاشت نهال های خرما باغ های فراوانی به وجود آوردند و بیشتر آنها را در راه خدا وقف کردند. پیامبر(ص) درباره ی فواید درختکاری می فرمایند: «اگر شخصی درختی بکارد یا مزرعه ای را به زیر کشت ببرد و انسان ها، حیوانات یا پرندگان از آن بخورند، این کار صدقه ای از طرف آن شخص شمرده می شود.»حرف آخر:
درخت یکی از زیباترین مظاهر خلقت و جلوه‌ای از تجلیات آفریدگار عالم است. درخت نماد آبادانی و شاخص سبزی و خرمی و مظهر زندگی و باعث تلطیف هوا و موجب آسایش و رفاه شهروندان و پاکی طبیعت است. درختان همواره در زندگی بشر مؤثر بوده‌اند قرنهاست که آدمی در سایه شاخساران از شدت گرما و تابش خورشید در امان مانده و از میوه‌های الوان و شیرینشان بهره‌مند گشته است. آوای پرندگان که در لابه‌لای شاخساران مأوا گزیده‌اند، روح و جانشان را صفا بخشیده و قلب ما را مملو از خوشی و شادابی می‌کند. در دل زمستان سرد نیز بار دیگر به مدد هیمه‌ای که از تنه درختان فراهم آورده و آتشی که از آن افروخته سرما و یخبندان را تاب آورده است و بار دیگر این شکوفه‌های زیبای درختانند که به او نوید فرا رسیدن بهار دل‌انگیز را می‌دهند.
فصل بهار پاورچین پاورچین وارد شهرها و خانه‌های ما شده است. عطر دل‌انگیز بهار فضای شهر را پر کرده است. در هر کوی و برزنی این روزها حرف از نو شدن فصل و رسیدن بهار است. همه در جنب و جوش و تقلا هستند و هر کسی به نوعی خود را برای استقبال از بهار آماده می‌کند. بازار خانه‌تکانی‌ها داغ است، مردم در خیابان‌ها تند تند در رفت و آمد هستند، نمی‌دانم چه حسی است که همه تمام کارهای عقب‌افتاده خود را به اسفند ماه موکول می‌کنند، شاید می‌خواهند برای شروع فصلی نو، فصل رویش و فصل جوان شدن هیچ کار بر زمین مانده‌ای نداشته باشند و بازاری که داغ‌تر از همه کارها است. مهیا شدن برای سفری تقریبا طولانی است. اما مهمترین نکته‌ای که باید در این سفرها یادمان باشد این است که طبیعت و دشت و دمن را هم مثل خانه خودمان بدانیم و در پاکیزگی و نظافت از آن بکوشیم.
جوانه زدن برگهای ریز، سرسبز و تمیز شمشادها دو هفته‌ای است که خبر از آمدن بهار می‌دهند، رویش علفهای خودرو پای درختان، خبر از رویشی دوباره و جان گرفتن زمین دارد، این روزها همه در تکاپو برای استقبال از بهار هستند. بهار فصل نشاط و درخت نماد سرسبزی و زندگی در این فصل عشق‌بازی است. انس و الفت انسان به درخت، سبزه و جنگل، علاقه‌ای حتی به قدمت تاریخ دارد و همین علاقه زیاد هم بسیار باعث تخریب جنگل، پارکهای جنگلی و فضای سبز می‌شود. وقتی پا از شهر بیرون می‌گذاریم و راهی جنگل و طبیعت زیبای کشورمان می‌شویم، به یک باره فراموش می‌کنیم که این میراث ماندگار متعلق به همه نسل‌هاست و در همه عصرها و نسل‌ها باید ماندگار باشد. باید یاد بگیریم که تحت هیچ شرایطی به خودمان اجازه ندهیم با دست خودمان به تخریب جنگل و طبیعت بپردازیم. تخریب فضای سبز به دست انسان با تیشه به ریشه درختان زدن فرقی نمی‌کند، هنگامی که یک خودرو وارد جنگلی می‌شود، بدون توجه به محیط سبز اطراف کوبندگی در جنگل و عرصه‌های طبیعی به وجود می‌آورد، وقتی خانواده‌ای برای تفریح و سرگرمی در دل جنگل آتشی روشن می‌کنند، یا فردی بی‌قید ته سیگارش را روی زمین و در دل جنگل می‌اندازد، همه به یک اندازه در تخریب و نابودی منابع طبیعی سهیم می‌شوند.
چه خوب است در این روزهای پایانی سال نهالهای جوان را به دست خاک مهربان و صبور بسپاریم تا به درختانی سرسبز و نیرومند بدل گردند و به این ترتیب گامی در آبادانی کشور عزیزمان برداشته شود.من و تو با دست‌هایمان نهال کوچک را به خاک سرد اسفند می‌سپاریم و آفتاب، گرمای خویش را هدیه راه طولانی‌اش می‌کند و آب با پاکی‌اش بدرقه شگفتن‌اش می‌شود. زمین سبز، دوست داشتنی و خیال انگیزاست. چشم را نوازش می‌دهد و زبان را به تسبیح وا می‌دارد. بیایید با هم در این روزهای پایانی سال، قرار سبزی بگذاریم و یکدیگر را به کاشت و حفظ این موجود زیبای خداوندی سفارش کنیم. این قامت بلند و با شکوه، طلای سبزی است که زیستن، شکوفایی حرکت و پویایی را به ما می‌فهماند.به فرزندانمان از کودکی یاد بدهیم یک نهال کوچک، یک درختچه فردا درختی تنومند می‌شود که در زیر سایه آن می‌تواند لختی استراحت کند و به راحتی در این شهرهای پر از دود و ماشین نفس بکشد. در شرایطی که ریه‌های شهرمان پر از دود و سم آلاینده‌ها است، بیاییم با کاشت یک درخت کوچک در گوشه باغچه حیاطمان، باغ دلمان را برای همیشه سرسبز و شاداب نگه داریم.برای رویکرد مشارکت‌جویانه با منابع طبیعی باید به اهمیت نقش جنگل در بازدهی اجتماعی و بازدهی اکولوژیک و همچنین جنبه‌های حیاتی فضای سبز و کارکردهای متنوع زیست محیطی آن بیشتر واقف شد. باید فرهنگ‌سازی عمومی و ترویج فرهنگ منابع طبیعی را برای تحقق اهداف حفاظت، احیا و توسعه پایدار منابع طبیعی، گسترش و بسط داد. همچنین باید به جنبه‌های اقتصادی جنگلها و اثرات موثر آنها در ایجاد اشتغال و تامین نیازهای اجتماعی کشور توجه ویژه نمود.