اهمیت حفاظت از تنوع زیستی
حیات از حدود سه میلیارد و پانصد میلیون سال قبل بر روی کره زمین وجود داشته است. بیش از 95 درصد از گونه هایی زنده بودند، اکنون منقرض شده اند. چرا باید نگران شدت انقراض فعلی و حفاظت از تنوع زیستی باشیم؟
در شرایط کنونی، سیاره ما زیستگاه چندین میلیون گونه در قالب حدود یکصد شاخه میباشد. تقریباً یک میلیون و هشتصد هزار گونه توسط دانشمندان شناسایی شده است ولی برآوردهای موجود نشان میدهد که 5 تا 15 میلیون گونه زنده در حال حاضر در زیست کره زندگی میکنند زیرا بسیاری از گروههای موجودات زنده هنوز به طور دقیق شناسایی و مطالعه نشده اند. همچنین، سالانه بیش از 15000 گونه جدید توسط دانشمندان معرفی میشود و گونه های دیگری نیز در طول زندگی ما انسانها تکامل میابند. اما، شدت انقراض گونه ها بالاست به طوری که این میزان، 100 تا 1000 برابر بیش از شدت انقراض طبیعی است.
اگرچه گونه های جدید نیز پدیدار میگردند، ولی گونه های موجود با شدت 1000 برابر بیشتر از میزان ایجاد گونه ها منقرض میشوند. بسیاری از زیست شناسان معتقدند که اکنون ما در میانه دوره ای از انقراض جمعی بزرگ واقع شده ایم به طوریکه بیش از 75 درصد از گونه ها در مقیاس زمانی زمین شناسی کوتاهی از بین رفته اند. آخرین انقراض گونه ای بزرگ، 65 میلیون سال پیش در اواخر دوره کرتاسه هنگامی که دایناسورها منقرض شدند روی داد. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت برآورد نموده است که 22 درصد از پستانداران شناسایی شده، 32 درصد از دوزیستان، 14 درصد از پرندگان و 32 درصد از نهاندانگان در معرض خطر انقراض هستند. گونه هایی که در 200 سال گذشته به فراوانی یافت میشدند، اکنون منقرض گردیده اند.
برای مثال، کبوتر وحشی آمریکای شمالی که جمعیت آن در اواسط دهه 1800 میلادی بالغ بر 3 تا 5 میلیارد قطعه تخمین زده میشد، اکنون از میان رفته است. چرا باید نگران این میزان از نابودی تنوع زیستی باشیم؟ پاسخ در این حقیقت نهفته است که برای نخستین بار در تاریخ کره زمین، فقط یک گونه به نام همو ساپینس (بشر) باعث انقراض جمعی زیستمندان شده است. مهمترین دلیل فعلی نابودی تنوع زیستی، تخریب زیستگاهها توسط فعالیتهای انسانی میباشد. مفهوم تنوع زیستی چیست؟ اغلب مردم میدانند که تنوع زیستی شامل مجموعه ناهمگون بزرگی از موجودات زنده است. این جنبه از تنوع زیستی را تنوع گونه ای نیز مینامند ولی تنوع زیستی شامل دو مؤلفه دیگر نیز به نامهای تنوع ژنتیکی و تنوع زیست بومی (اکوسیستمی) میباشد.
تنوع گونه ای
تنوع بسیار زیادی در میان یک میلیون و هشتصد هزار گونه شناسایی شده وجود دارد. این تنوع گسترده، از میکروبهای تک سلولی به قطر 400 نانومتر که به صورت انگل در منافذ حرارتی با دمای 70 تا 98 درجه سانتیگراد بر روی انواعی دیگر از میکروبها زندگی میکنند، تا موجودات بزرگ مانند درخت سکویا، وال آبی، قارچهای هومونگوس (نوع غول پیکری از گونه آرمیلاریا) و درختان پاندو (نوعی صنوبر عظیم الجثه همسان که همگی از لحاظ ژنتیکی یکسان و از ناحیه ریشه به یکدیگر متصل میباشند) را شامل میشود. در حالیکه مردم اغلب با موجودات پر سلولی مانند گیاهان و حیوانات آشنایی دارند، ولی زیستمندان یاد شده فقط شاخه های کوچکی از شجره حیات را در بر میگیرند. بزرگترین تنوع متابولیک در میان موجودات پروکاریوت شامل باکتریهای حقیقی و آرکی باکتریها (باستان باکتریها) وجود دارد. اگرچه برخی از این میکروبها از اکسیژن برای تنفس استفاده میکنند و یا مانند رستنیها فتوسنتز انجام میدهند، سایر انواع باکتریها دارای توان فوق العاده ای برای کسب انرژی از مواد شیمیایی غیر آلی نظیر سولفید هیدروژن یا آمونیاک میباشند و از دی اکسید کربن به عنوان تنها منبع کربن برای تولید مولکولهای آلی بهره میگیرند.
موجودات زنده ای را که ما تحت عنوان اکستریموفیل میشناسیم، قادرند در غلظتهای اشباع شده از نمک (یعنی محیطهایی با بیش از 36 درصد نمک در مقایسه با آب دریا که فقط 3 درصد نمک دارد) زنده بمانند و یا در آبفشانها و منافذ اعماق دریا که واجد آبهای بسیار گرم میباشد، زندگی کنند. نظر به اینکه انسان تمام بخشهای کره زمین را مورد بررسی و جستجو قرار میدهد، ممکن است تصور شود که گونه های جدیدی که هر سال کشف میشوند در زمره موجودات میکروسکوپی هستند که فقط در سطح متابولیک قابل تشخیص میباشند. در حالی که این موضوع حقیقت دارد که اکثر گونه های جدید که شناسایی و کشف میگردند شامل حشرات، میکروبها و قارچها هستند، اما همچنان مهره داران جدید، حتی مهره داران بزرگ نظیر گونه هایی از وال و پلنگ نیز کشف گردیده اند. از سال 2000 میلادی، 53 گونه جدید از پریماتها شامل گونه ای از میمون برزیلی و تامارین توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت معرفی شده است.
تنوع ژنتیکی
ژنها عامل بیان شدن و تظاهر صفات در موجودات زنده هستند و در صورتی که اندازه جمعیتهای گونه ها کاهش یابد و یا منقرض گردند، ژنهای منحصر به فرد به کلی حذف خواهند شد. با توجه به اینکه ژنها در درون گونه ها واقع میباشند، چرا باید تنوع ژنتیکی را به عنوان موضوعی مستقل بررسی نمود؟ به این دلیل که ژنها واجد "قابلیت ژنتیکی" میباشند. برای مثال، بسیاری از محصولات کشاورزی که توسط ما انسانها برای تأمین غذا مورد استفاده واقع میشود، در قالب مزارع تک محصولی شامل گونه های یکنواخت و همگن از لحاظ ژنتیکی کشت میشوند. نظر به اینکه همه افراد اینگونه جمعیتها یکسان میباشند، یک نوع بیماری، حشره آفت و یا تغییر شرایط محیطی میتواند افراد را از بین ببرد و به قیمت از بین رفتن کل محصول تمام شود. در نتیجه طغیان و غالب شدن آفات، بسیاری از واریته های پر محصول، کاهشی معنی دار را در عملکرد در طی 5 سال بروز میدهند که نوعی دفاع طبیعی محسوب میگردد.
به نژادگران گیاهان برای یافتن واریته های ژنتیکی جدید، خویشاوندان وحشی رستنیها و نژادهای بومی را جستجو میکنند. آنها سپس به منظور افزایش عملکرد و تقویت توان تولید نباتات، ژنهای موجود در واریته های اخیرالذکر را به محصولات زراعی منتقل مینمایند. ولی بر اساس گزارش سازمان غذا و خوار و بار جهانی FAO، 96 درصد از 7098 واریته سیب کشت شده در کشور آمریکا تا پیش از سال 1904 میلادی، 95 درصد از واریته های کلم آمریکایی و 81 درصد از واریته های گوجه فرنگی منقرض شده اند و ژنهایی که اینگونه واریته ها را منحصر به فرد ساخته بودند از میان رفته اند. تنوع ژنتیکی موجب میگردد که گونه ها در واکنش به بیماریها، شکارچیان، انگلها، آلودگی و تغییر اقلیم تکامل یابند. فرضیه Red Queen ( که بر اساس شخصیت لویس کارول نام گذاری شده است، بیان میدارد که موجودات زنده ای موفق به تکامل پایدار در آینده خواهند شد که در مقابله با شکارچیان و انگلها، به طور مستمر و مداوم تکامل یابند. علاوه بر به نژادی سنتی، پیشرفت در مهندسی ژنتیک موجب شده است که پژوهشگران، ژنهای مفید را از یک گونه به گونه دیگر منتقل نمایند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به دیابت، برای تأمین انسولین مورد نیازشان، به بدن انسان و یا گاو و خوک وابسته هستند. انسولین انسانی گران قیمت بود و انسولین غیر انسانی، باعث واکنشهای آلرژیک و حساسیت زا در انسان میشد. اکنون ما میتوانیم ژنهای کد کننده انسولین انسانی را استخراج نماییم، آنها به درون سلولهای باکتریایی وارد کنیم و از این طریق، مقادیر زیادی از انسولین اننسانی را تولید کنیم. برخی از موارد برجسته در مهندسی ژنتیک عبارتند از: معرفی نمودن ژنهای افزایش دهنده ارزش غذایی، تولید محصولات مقاوم به حشرات آفت، ایجاد گوسفندان تولید کننده پروتئین مؤثر برای درمان بیماری فیبروز سیستیک و تغییر دادن باکتریها به طوری که بتوانند پسابهای معدنی سمی را از طریق واکنشهای متابولیک، تصفیه و پاک نمایند. در حال حاضر، بسیاری از دیگر موارد دستکاریهای ژنتیکی در حال اجرا میباشند.
تنوع زیست بوم (اکوسیستم)
زیست بومها، شامل تمام انواع گونه ها، همراه با کلیه عوامل غیر زنده و پارامترهای ویژه یک منطقه میباشند. برای مثال، یک زیست بوم بیابانی واجد خاک، دما، الگوهای بارندگی و تابش خورشیدی است که نه تنها تعیین کننده نوع گونه های این قبیل زیست بوم میباشد بلکه بر مورفولوژی، رفتار و اثرات متقابل میان گونه های موجود نیز تأثیرگذار است. اگر زیست بومها دست نخورده بمانند، فرآیندهای زیستی به طور کامل به انجام میرسند.این گونه فرآیندها شامل چرخه آب و مواد غذایی، دریافت نور در فرآیند فتوسنتز، جریان انرژی از طریق شبکه غذایی و الگوهای توالی گیاهان در طی زمان میباشد. حفاظت اصولی از زیست بومها نه تنها تعداد کثیری از گونه ها (همچنین گونه هایی که خوشایند عامه مردم نیستند) را از خطر میرهاند، بلکه ساز و کارهای ضروری برای بقاء و حفظ حیات را نیز پشتیبانی مینماید.
چرا از تنوع زیستی حفاظت شود؟
به طور ساده، با توجه به اینکه تنوع زیستی بهره و خدمات گسترده ای را در حوزه های زیستی (بیولوژیک) و زیست بومی به انسان ارایه میکند، باید در خصوص حفاظت از آن جدی و مصمم بود.
منابع زیستی (بیولوژیک)
منابع زیستی شامل محصولاتی است که از طبیعت برداشت میکنیم. این منابع به گروههایی تقسیم میشوند که عبارتند از: غذا، دارو، انواع فیبر، چوب و غیره. به عنوان مثال، بیش از 7000 گونه از رستنیها به عنوان غذا مورد استفاده قرار میگیرند اگرچه فقط 12 محصول زراعی اصلی، اکثر مواد غذایی مورد استفاده انسان را شامل میگردد. جمعیت انسانی به میزان قابل توجهی به گیاهان دارویی وابسته است. در کشورهای توسعه یافته بسیاری از داروها، حاصل مواد شیمیایی تولید شده از کمپانیهای داروسازی میباشد اما فرمولهای اصلی اغلب از گیاهان به دست می آید. برای مثال، بسیاری از مسکنها از گیاه خشخاش استخراج میشوند، آسپیرین از درخت بید به دست می آید و کینین که برای درمان مالاریا به کار میرود، از درخت سینکونا حاصل میگردد.
گیاه همیشه سبز وینکا و شمشاد اهلی، هر دو موادی را تولید میکنند که در شیمی درمانی و مبارزه با سلولهای سرطانی کاربرد دارد. الیاف مورد استفاده در صنعت نساجی، طناب بافی، تور بافی و ... ، توسط گروه بزرگی از گیاهان شامل پنبه، کنف، کتان، آگاو، شاهدانه، ژوت، بامبو و نخل تولید میشود. درختان محصولات چوبی را تولید میکنند که در ساختن منزل، مبلمان و صنایع کاغذ سازی به کار میرود. علاوه بر آن، موجودات زنده الهام بخش مهندسان در راستای تولید محصولات مؤثرتر و بهتر میباشند. دانش موسوم به تقلید از طبیعت (Biomimicry)، عبارت است از بررسی و مطالعه تولیدات طبیعی و زیستی به عنوان راه حل برای رفع مشکلات انسان. برای مثال پوست کوسه ماهی، مدلی را برای ساختارهای شناور هیدرودینامیک ارایه میدهد. نوعی چسب طبیعی که توسط کرمهای فراگماتوپوما به عنوان سیمان برای چسباندن پوسته هایشان مورد استفاده قرار میگیرد، به صورت ایده ای برای ساختن چسب جهت ترمیم استخوانهای ترک خورده در محیط داخلی بدن انسان به کار گرفته میشود. سر انجام، دانشمندان در حال استفاده از ساختار شیمیایی ابریشم طبیعی عنکبوت، برای طراحی فیبرهای سبک وزن و محکم میباشند.
خدمات ارایه شده توسط زیست بوم
خدمات ارایه گردیده توسط زیست بومها، فرآیندهای بیولوژیک ایجاد شده از طریق طبیعت میباشند که از تداوم حیات انسان پشتیبانی میکنند. این نوع خدمات شامل تجزیه پسماندها، گرده افشانی، تصفیه طبیعی آب، مهار کردن سیلابها و تجدید حاصلخیزی خاک است. فرآیندهای زیست بومی اغلب نادیده در نظر گرفته میشوند و تا هنگامی که غیر فعال گردند، عموماً به ارزشهای آنها توجه نمیشود. اما هنگامی که ارزش اقتصادی اینگونه خدمات برآورد گردد، مقادیر بزرگی را به خود اختصاص میدهد. مثلاً، حشرات گرده افشان به تولید تجاری و انبوه میوه های مهم نظیر بادام، خربزه، آلبالو و سیب کمک میکنند؛ ارزش اقتصادی جهانی مربوط به خدمات گرده افشانی توسط حشرات، حدود 217 میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است. فرآیندی مانند تصفیه طبیعی آب چگونه عمل میکند؟ آب باران توسط خاک و همچنین به وسیله میکروبهایی که میتوانند مواد مغذی و آلاینده ها را تجزیه کنند، فیلتر میشود که در نتیجه، مقدار یونهای فلزی کاهش میابد و گسترش آنها در محیط کند میگردد.
تالابها و برخی از رستنیهای آبزی، نیتروژن را جذب میکنند و رسوباتی را که کیفیت آب را کاهش میدهند، به تله می اندازند. توسعه و ساخت و سازهای انسانی محیط زیست طبیعی را دچار صدمه و آسیب میگرداند، اما اغلب زیستگاهها در صورت فرصت داشتن قادر به احیاء خود میباشند؛ زیرا بذرهای به خواب رفته در خاک میتوانند جوانه بزنند، موجب پایداری خاک گردند و فرآیندهای موفقیت آمیزی را آغاز کنند که رویشگاه مجدداً احیاء گردد و غذا را برای سایر جمعیتهای موجودات فراهم نماید. بعضی از گیاهان بومی میتوانند به احیاء دوباره یک منطقه پس از وقوع آتش سوزی کمک نمایند.
بهره اجتماعی و معنوی
در اغلب تاریخ زندگی بشر، حفاظت از طبیعت در قالب نگه داری از بهره معنوی حاصل از آن و حفظ مکانهای مقدس بوده است. سرگذشت مردمان بومی، مملو از دانش و اطلاعات دقیق در خصوص حیوانات و گیاهان موجود در سرزمینشان میباشد. ناهمگون بودن اسطوره شناسی، هنرها و رقصهای بومی در جهان، نشاندهنده تأثیرات تنوع زیستی بر توسعه فرهنگی و همچنین دخیل بودن آن در غنای هنر و ادبیات انسانی است. فرهنگهای مختلف در مناطق متفاوت بسط و گسترش یافتند و بر فعالیتها، مشاغل، رژیمهای غذایی، زبان و سبک معماری تأثیر گذاشتند. فرهنگها از طریق اثر نهادن بر نوع محصولات اهلی شده برای کشت و زرع، توسعه سیستمهای آبیاری، شکار، ماهیگیری و جمع آوری مواد خام از طبیعت، با چالشهای محیط زیستی هر ناحیه سازگار شدند.
تنوع زیستی ایجاد کننده افتخار برای سر زمین است؛ کشورها، ایالتها و استانها، واجد حیوانات و گیاهان شاخصی هستند که منشاء غرور محلی میباشند و منحصر به فرد بودن هر زیستگاه را به رخ میکشند. سفر کردن به مناطق مختلف که موجب شادی و لذت بسیار برای اغلب مردم میگردد، از طریق ایجاد زمینه لازم برای مشاهده کردن این ترکیب از فرهنگ، چشم انداز و تنوع زیستی، مهیج و دلپذیر میشود. طبیعت گردی (اکوتوریسم) عبارت است از مسافرت رفتن با هدف دیدن چشم اندازها و زیست بومهای طبیعی، فرهنگهای بومی و حفاظت و نگه داری از آنها. ترویج طبیعت گردی، میتواند باعث کاهش یافتن تخریب زیستگاه شود و گونه هایی را که در معرض معاملات غیر قانونی در بازارهای مختلف هستند، مورد حمایت قرار دهد و همچنین، فرصتهای شغلی را برای اقتصاد محلی فراهم نماید. به عنوان مثال، پروژه جزیره واسینی در کشور کنیا، نمونه ای از یک موفقیت بزرگ در زمینه طبیعت گردی میباشد. در جزیره یاد شده، صخره های مرجانی و جنگلهای مانگرو در اثر فرآیند توسعه، کشاورزی و بهره برداری بی رویه از گونه های مختلف مرجانها، در معرض تخریب و نابودی بودند. در نتیجه اجرای برنامه های حفاظتی برای حمایت از تنوع زیستی، زمینه ای فراهم شد که جوامع محلی مشارکت فعال در این خصوص داشته باشند و حتی به صورت راهنما برای همراهی و کمک به گردشگران طبیعی در جهت مشاهده حیات وحش فعالیت نمایند.
در این راستا، آموزشهای لازم به افراد بومی برای راهنمایی گردشگران ارایه شد، به نحوی که فرآیند اکوتوریسم به عنوان منبع درآمد قابل توجه برای مردم منطقه مطرح شد. سرمایه کسب شده حاصل از گردشگری، به شکوفایی اقتصاد منطقه کمک شایانی کرد و در جهت حفاظت و نگه داری از زیستگاه، سرمایه گذاری در حوزه بهداشت و سلامت و آموزش به دانش آموزان به کار گرفته شد.
در شرایط کنونی، سیاره ما زیستگاه چندین میلیون گونه در قالب حدود یکصد شاخه میباشد. تقریباً یک میلیون و هشتصد هزار گونه توسط دانشمندان شناسایی شده است ولی برآوردهای موجود نشان میدهد که 5 تا 15 میلیون گونه زنده در حال حاضر در زیست کره زندگی میکنند زیرا بسیاری از گروههای موجودات زنده هنوز به طور دقیق شناسایی و مطالعه نشده اند. همچنین، سالانه بیش از 15000 گونه جدید توسط دانشمندان معرفی میشود و گونه های دیگری نیز در طول زندگی ما انسانها تکامل میابند. اما، شدت انقراض گونه ها بالاست به طوری که این میزان، 100 تا 1000 برابر بیش از شدت انقراض طبیعی است.
اگرچه گونه های جدید نیز پدیدار میگردند، ولی گونه های موجود با شدت 1000 برابر بیشتر از میزان ایجاد گونه ها منقرض میشوند. بسیاری از زیست شناسان معتقدند که اکنون ما در میانه دوره ای از انقراض جمعی بزرگ واقع شده ایم به طوریکه بیش از 75 درصد از گونه ها در مقیاس زمانی زمین شناسی کوتاهی از بین رفته اند. آخرین انقراض گونه ای بزرگ، 65 میلیون سال پیش در اواخر دوره کرتاسه هنگامی که دایناسورها منقرض شدند روی داد. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت برآورد نموده است که 22 درصد از پستانداران شناسایی شده، 32 درصد از دوزیستان، 14 درصد از پرندگان و 32 درصد از نهاندانگان در معرض خطر انقراض هستند. گونه هایی که در 200 سال گذشته به فراوانی یافت میشدند، اکنون منقرض گردیده اند.
برای مثال، کبوتر وحشی آمریکای شمالی که جمعیت آن در اواسط دهه 1800 میلادی بالغ بر 3 تا 5 میلیارد قطعه تخمین زده میشد، اکنون از میان رفته است. چرا باید نگران این میزان از نابودی تنوع زیستی باشیم؟ پاسخ در این حقیقت نهفته است که برای نخستین بار در تاریخ کره زمین، فقط یک گونه به نام همو ساپینس (بشر) باعث انقراض جمعی زیستمندان شده است. مهمترین دلیل فعلی نابودی تنوع زیستی، تخریب زیستگاهها توسط فعالیتهای انسانی میباشد. مفهوم تنوع زیستی چیست؟ اغلب مردم میدانند که تنوع زیستی شامل مجموعه ناهمگون بزرگی از موجودات زنده است. این جنبه از تنوع زیستی را تنوع گونه ای نیز مینامند ولی تنوع زیستی شامل دو مؤلفه دیگر نیز به نامهای تنوع ژنتیکی و تنوع زیست بومی (اکوسیستمی) میباشد.
تنوع گونه ای
تنوع بسیار زیادی در میان یک میلیون و هشتصد هزار گونه شناسایی شده وجود دارد. این تنوع گسترده، از میکروبهای تک سلولی به قطر 400 نانومتر که به صورت انگل در منافذ حرارتی با دمای 70 تا 98 درجه سانتیگراد بر روی انواعی دیگر از میکروبها زندگی میکنند، تا موجودات بزرگ مانند درخت سکویا، وال آبی، قارچهای هومونگوس (نوع غول پیکری از گونه آرمیلاریا) و درختان پاندو (نوعی صنوبر عظیم الجثه همسان که همگی از لحاظ ژنتیکی یکسان و از ناحیه ریشه به یکدیگر متصل میباشند) را شامل میشود. در حالیکه مردم اغلب با موجودات پر سلولی مانند گیاهان و حیوانات آشنایی دارند، ولی زیستمندان یاد شده فقط شاخه های کوچکی از شجره حیات را در بر میگیرند. بزرگترین تنوع متابولیک در میان موجودات پروکاریوت شامل باکتریهای حقیقی و آرکی باکتریها (باستان باکتریها) وجود دارد. اگرچه برخی از این میکروبها از اکسیژن برای تنفس استفاده میکنند و یا مانند رستنیها فتوسنتز انجام میدهند، سایر انواع باکتریها دارای توان فوق العاده ای برای کسب انرژی از مواد شیمیایی غیر آلی نظیر سولفید هیدروژن یا آمونیاک میباشند و از دی اکسید کربن به عنوان تنها منبع کربن برای تولید مولکولهای آلی بهره میگیرند.
موجودات زنده ای را که ما تحت عنوان اکستریموفیل میشناسیم، قادرند در غلظتهای اشباع شده از نمک (یعنی محیطهایی با بیش از 36 درصد نمک در مقایسه با آب دریا که فقط 3 درصد نمک دارد) زنده بمانند و یا در آبفشانها و منافذ اعماق دریا که واجد آبهای بسیار گرم میباشد، زندگی کنند. نظر به اینکه انسان تمام بخشهای کره زمین را مورد بررسی و جستجو قرار میدهد، ممکن است تصور شود که گونه های جدیدی که هر سال کشف میشوند در زمره موجودات میکروسکوپی هستند که فقط در سطح متابولیک قابل تشخیص میباشند. در حالی که این موضوع حقیقت دارد که اکثر گونه های جدید که شناسایی و کشف میگردند شامل حشرات، میکروبها و قارچها هستند، اما همچنان مهره داران جدید، حتی مهره داران بزرگ نظیر گونه هایی از وال و پلنگ نیز کشف گردیده اند. از سال 2000 میلادی، 53 گونه جدید از پریماتها شامل گونه ای از میمون برزیلی و تامارین توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت معرفی شده است.
تنوع ژنتیکی
ژنها عامل بیان شدن و تظاهر صفات در موجودات زنده هستند و در صورتی که اندازه جمعیتهای گونه ها کاهش یابد و یا منقرض گردند، ژنهای منحصر به فرد به کلی حذف خواهند شد. با توجه به اینکه ژنها در درون گونه ها واقع میباشند، چرا باید تنوع ژنتیکی را به عنوان موضوعی مستقل بررسی نمود؟ به این دلیل که ژنها واجد "قابلیت ژنتیکی" میباشند. برای مثال، بسیاری از محصولات کشاورزی که توسط ما انسانها برای تأمین غذا مورد استفاده واقع میشود، در قالب مزارع تک محصولی شامل گونه های یکنواخت و همگن از لحاظ ژنتیکی کشت میشوند. نظر به اینکه همه افراد اینگونه جمعیتها یکسان میباشند، یک نوع بیماری، حشره آفت و یا تغییر شرایط محیطی میتواند افراد را از بین ببرد و به قیمت از بین رفتن کل محصول تمام شود. در نتیجه طغیان و غالب شدن آفات، بسیاری از واریته های پر محصول، کاهشی معنی دار را در عملکرد در طی 5 سال بروز میدهند که نوعی دفاع طبیعی محسوب میگردد.
به نژادگران گیاهان برای یافتن واریته های ژنتیکی جدید، خویشاوندان وحشی رستنیها و نژادهای بومی را جستجو میکنند. آنها سپس به منظور افزایش عملکرد و تقویت توان تولید نباتات، ژنهای موجود در واریته های اخیرالذکر را به محصولات زراعی منتقل مینمایند. ولی بر اساس گزارش سازمان غذا و خوار و بار جهانی FAO، 96 درصد از 7098 واریته سیب کشت شده در کشور آمریکا تا پیش از سال 1904 میلادی، 95 درصد از واریته های کلم آمریکایی و 81 درصد از واریته های گوجه فرنگی منقرض شده اند و ژنهایی که اینگونه واریته ها را منحصر به فرد ساخته بودند از میان رفته اند. تنوع ژنتیکی موجب میگردد که گونه ها در واکنش به بیماریها، شکارچیان، انگلها، آلودگی و تغییر اقلیم تکامل یابند. فرضیه Red Queen ( که بر اساس شخصیت لویس کارول نام گذاری شده است، بیان میدارد که موجودات زنده ای موفق به تکامل پایدار در آینده خواهند شد که در مقابله با شکارچیان و انگلها، به طور مستمر و مداوم تکامل یابند. علاوه بر به نژادی سنتی، پیشرفت در مهندسی ژنتیک موجب شده است که پژوهشگران، ژنهای مفید را از یک گونه به گونه دیگر منتقل نمایند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به دیابت، برای تأمین انسولین مورد نیازشان، به بدن انسان و یا گاو و خوک وابسته هستند. انسولین انسانی گران قیمت بود و انسولین غیر انسانی، باعث واکنشهای آلرژیک و حساسیت زا در انسان میشد. اکنون ما میتوانیم ژنهای کد کننده انسولین انسانی را استخراج نماییم، آنها به درون سلولهای باکتریایی وارد کنیم و از این طریق، مقادیر زیادی از انسولین اننسانی را تولید کنیم. برخی از موارد برجسته در مهندسی ژنتیک عبارتند از: معرفی نمودن ژنهای افزایش دهنده ارزش غذایی، تولید محصولات مقاوم به حشرات آفت، ایجاد گوسفندان تولید کننده پروتئین مؤثر برای درمان بیماری فیبروز سیستیک و تغییر دادن باکتریها به طوری که بتوانند پسابهای معدنی سمی را از طریق واکنشهای متابولیک، تصفیه و پاک نمایند. در حال حاضر، بسیاری از دیگر موارد دستکاریهای ژنتیکی در حال اجرا میباشند.
تنوع زیست بوم (اکوسیستم)
زیست بومها، شامل تمام انواع گونه ها، همراه با کلیه عوامل غیر زنده و پارامترهای ویژه یک منطقه میباشند. برای مثال، یک زیست بوم بیابانی واجد خاک، دما، الگوهای بارندگی و تابش خورشیدی است که نه تنها تعیین کننده نوع گونه های این قبیل زیست بوم میباشد بلکه بر مورفولوژی، رفتار و اثرات متقابل میان گونه های موجود نیز تأثیرگذار است. اگر زیست بومها دست نخورده بمانند، فرآیندهای زیستی به طور کامل به انجام میرسند.این گونه فرآیندها شامل چرخه آب و مواد غذایی، دریافت نور در فرآیند فتوسنتز، جریان انرژی از طریق شبکه غذایی و الگوهای توالی گیاهان در طی زمان میباشد. حفاظت اصولی از زیست بومها نه تنها تعداد کثیری از گونه ها (همچنین گونه هایی که خوشایند عامه مردم نیستند) را از خطر میرهاند، بلکه ساز و کارهای ضروری برای بقاء و حفظ حیات را نیز پشتیبانی مینماید.
چرا از تنوع زیستی حفاظت شود؟
به طور ساده، با توجه به اینکه تنوع زیستی بهره و خدمات گسترده ای را در حوزه های زیستی (بیولوژیک) و زیست بومی به انسان ارایه میکند، باید در خصوص حفاظت از آن جدی و مصمم بود.
منابع زیستی (بیولوژیک)
منابع زیستی شامل محصولاتی است که از طبیعت برداشت میکنیم. این منابع به گروههایی تقسیم میشوند که عبارتند از: غذا، دارو، انواع فیبر، چوب و غیره. به عنوان مثال، بیش از 7000 گونه از رستنیها به عنوان غذا مورد استفاده قرار میگیرند اگرچه فقط 12 محصول زراعی اصلی، اکثر مواد غذایی مورد استفاده انسان را شامل میگردد. جمعیت انسانی به میزان قابل توجهی به گیاهان دارویی وابسته است. در کشورهای توسعه یافته بسیاری از داروها، حاصل مواد شیمیایی تولید شده از کمپانیهای داروسازی میباشد اما فرمولهای اصلی اغلب از گیاهان به دست می آید. برای مثال، بسیاری از مسکنها از گیاه خشخاش استخراج میشوند، آسپیرین از درخت بید به دست می آید و کینین که برای درمان مالاریا به کار میرود، از درخت سینکونا حاصل میگردد.
گیاه همیشه سبز وینکا و شمشاد اهلی، هر دو موادی را تولید میکنند که در شیمی درمانی و مبارزه با سلولهای سرطانی کاربرد دارد. الیاف مورد استفاده در صنعت نساجی، طناب بافی، تور بافی و ... ، توسط گروه بزرگی از گیاهان شامل پنبه، کنف، کتان، آگاو، شاهدانه، ژوت، بامبو و نخل تولید میشود. درختان محصولات چوبی را تولید میکنند که در ساختن منزل، مبلمان و صنایع کاغذ سازی به کار میرود. علاوه بر آن، موجودات زنده الهام بخش مهندسان در راستای تولید محصولات مؤثرتر و بهتر میباشند. دانش موسوم به تقلید از طبیعت (Biomimicry)، عبارت است از بررسی و مطالعه تولیدات طبیعی و زیستی به عنوان راه حل برای رفع مشکلات انسان. برای مثال پوست کوسه ماهی، مدلی را برای ساختارهای شناور هیدرودینامیک ارایه میدهد. نوعی چسب طبیعی که توسط کرمهای فراگماتوپوما به عنوان سیمان برای چسباندن پوسته هایشان مورد استفاده قرار میگیرد، به صورت ایده ای برای ساختن چسب جهت ترمیم استخوانهای ترک خورده در محیط داخلی بدن انسان به کار گرفته میشود. سر انجام، دانشمندان در حال استفاده از ساختار شیمیایی ابریشم طبیعی عنکبوت، برای طراحی فیبرهای سبک وزن و محکم میباشند.
خدمات ارایه شده توسط زیست بوم
خدمات ارایه گردیده توسط زیست بومها، فرآیندهای بیولوژیک ایجاد شده از طریق طبیعت میباشند که از تداوم حیات انسان پشتیبانی میکنند. این نوع خدمات شامل تجزیه پسماندها، گرده افشانی، تصفیه طبیعی آب، مهار کردن سیلابها و تجدید حاصلخیزی خاک است. فرآیندهای زیست بومی اغلب نادیده در نظر گرفته میشوند و تا هنگامی که غیر فعال گردند، عموماً به ارزشهای آنها توجه نمیشود. اما هنگامی که ارزش اقتصادی اینگونه خدمات برآورد گردد، مقادیر بزرگی را به خود اختصاص میدهد. مثلاً، حشرات گرده افشان به تولید تجاری و انبوه میوه های مهم نظیر بادام، خربزه، آلبالو و سیب کمک میکنند؛ ارزش اقتصادی جهانی مربوط به خدمات گرده افشانی توسط حشرات، حدود 217 میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است. فرآیندی مانند تصفیه طبیعی آب چگونه عمل میکند؟ آب باران توسط خاک و همچنین به وسیله میکروبهایی که میتوانند مواد مغذی و آلاینده ها را تجزیه کنند، فیلتر میشود که در نتیجه، مقدار یونهای فلزی کاهش میابد و گسترش آنها در محیط کند میگردد.
تالابها و برخی از رستنیهای آبزی، نیتروژن را جذب میکنند و رسوباتی را که کیفیت آب را کاهش میدهند، به تله می اندازند. توسعه و ساخت و سازهای انسانی محیط زیست طبیعی را دچار صدمه و آسیب میگرداند، اما اغلب زیستگاهها در صورت فرصت داشتن قادر به احیاء خود میباشند؛ زیرا بذرهای به خواب رفته در خاک میتوانند جوانه بزنند، موجب پایداری خاک گردند و فرآیندهای موفقیت آمیزی را آغاز کنند که رویشگاه مجدداً احیاء گردد و غذا را برای سایر جمعیتهای موجودات فراهم نماید. بعضی از گیاهان بومی میتوانند به احیاء دوباره یک منطقه پس از وقوع آتش سوزی کمک نمایند.
بهره اجتماعی و معنوی
در اغلب تاریخ زندگی بشر، حفاظت از طبیعت در قالب نگه داری از بهره معنوی حاصل از آن و حفظ مکانهای مقدس بوده است. سرگذشت مردمان بومی، مملو از دانش و اطلاعات دقیق در خصوص حیوانات و گیاهان موجود در سرزمینشان میباشد. ناهمگون بودن اسطوره شناسی، هنرها و رقصهای بومی در جهان، نشاندهنده تأثیرات تنوع زیستی بر توسعه فرهنگی و همچنین دخیل بودن آن در غنای هنر و ادبیات انسانی است. فرهنگهای مختلف در مناطق متفاوت بسط و گسترش یافتند و بر فعالیتها، مشاغل، رژیمهای غذایی، زبان و سبک معماری تأثیر گذاشتند. فرهنگها از طریق اثر نهادن بر نوع محصولات اهلی شده برای کشت و زرع، توسعه سیستمهای آبیاری، شکار، ماهیگیری و جمع آوری مواد خام از طبیعت، با چالشهای محیط زیستی هر ناحیه سازگار شدند.
تنوع زیستی ایجاد کننده افتخار برای سر زمین است؛ کشورها، ایالتها و استانها، واجد حیوانات و گیاهان شاخصی هستند که منشاء غرور محلی میباشند و منحصر به فرد بودن هر زیستگاه را به رخ میکشند. سفر کردن به مناطق مختلف که موجب شادی و لذت بسیار برای اغلب مردم میگردد، از طریق ایجاد زمینه لازم برای مشاهده کردن این ترکیب از فرهنگ، چشم انداز و تنوع زیستی، مهیج و دلپذیر میشود. طبیعت گردی (اکوتوریسم) عبارت است از مسافرت رفتن با هدف دیدن چشم اندازها و زیست بومهای طبیعی، فرهنگهای بومی و حفاظت و نگه داری از آنها. ترویج طبیعت گردی، میتواند باعث کاهش یافتن تخریب زیستگاه شود و گونه هایی را که در معرض معاملات غیر قانونی در بازارهای مختلف هستند، مورد حمایت قرار دهد و همچنین، فرصتهای شغلی را برای اقتصاد محلی فراهم نماید. به عنوان مثال، پروژه جزیره واسینی در کشور کنیا، نمونه ای از یک موفقیت بزرگ در زمینه طبیعت گردی میباشد. در جزیره یاد شده، صخره های مرجانی و جنگلهای مانگرو در اثر فرآیند توسعه، کشاورزی و بهره برداری بی رویه از گونه های مختلف مرجانها، در معرض تخریب و نابودی بودند. در نتیجه اجرای برنامه های حفاظتی برای حمایت از تنوع زیستی، زمینه ای فراهم شد که جوامع محلی مشارکت فعال در این خصوص داشته باشند و حتی به صورت راهنما برای همراهی و کمک به گردشگران طبیعی در جهت مشاهده حیات وحش فعالیت نمایند.
در این راستا، آموزشهای لازم به افراد بومی برای راهنمایی گردشگران ارایه شد، به نحوی که فرآیند اکوتوریسم به عنوان منبع درآمد قابل توجه برای مردم منطقه مطرح شد. سرمایه کسب شده حاصل از گردشگری، به شکوفایی اقتصاد منطقه کمک شایانی کرد و در جهت حفاظت و نگه داری از زیستگاه، سرمایه گذاری در حوزه بهداشت و سلامت و آموزش به دانش آموزان به کار گرفته شد.