نخستین گام ها برای حفظ محیط زیست

با آغاز عصر ماشین و پیشرفت صنعتی و علمی، دو تفکر عمده در جهان صنعتی رواج یافت. علم گرایی، سبب رشد بینش انسان از جهان اطرافش شده بود و بشر می خواست از این راه بر طبیعت پیرامون مسلط شود. اما اندیشه تسلط بر طبیعت، برای انسان چیزی جز تخریب، فقر و بیماری در پی نداشت. استفاده بیش از حد از منابع طبیعی و رقابت بر سر تولید انبوه برای کسب بازار مصرف بیشتر و بدتر از همه، جنگ قدرت میان کشورها، جهان را به صحنه کارزار نابرابر میان انسان و طبیعت بدل ساخته است؛ نبردی که در آن، با زنده اصلی خود انسان خواهد بود.

نخستین گام ها برای حفظ محیط زیست

از دهه شصت، زنگ خطر به آرامی به صدا درآمد. کاوش های پژوهشگران محیط زیست، حاکی از نتایج ناگواری در مورد وضعیت محیط زیست کره زمین بود. گزارش های هر روزه در مورد تخریب لایه اُزُن، نابودی جنگل ها، نابودی گونه های کمیاب جانوری و گیاهی و...، سبب افزایش نگرانی در میان مردم گردید. در سال 1972 کنفرانس استکهلم برپا شد و کارشناسان و سیاستمداران، به بحث و چاره جویی پرداختند. نتایج، مأیوس کننده بود؛ زیرا هیچ کدام از کشورها و سران آنها، حاضر به پذیرفتن برخی واقعیت ها ونشان دادن واکنش مثبت به آن نبودند. البته این کنفرانس، افکار عمومی را به موضوع محیط زیست جلب کرد. دو کنفرانس ریو و پس از آن کنفرانس توکیو، بار دیگر حفظ محیط زیست را به جهانیان یادآور شد. به همین دلیل، قرار شد تولید گازهای سمّیِ ناشی از کارخانجات، از حد مجاز فراتر نرود و هزینه ای هم از سوی کشورهای صنعتی برای محافظت از محیط زیست پرداخته شود. این، نخستین گام ها برای حفظ محیط زیست در جهان تلقی می گردید.

انواع آلودگی ه

1. آلودگی هوا: علت اصلی آلودگی هوا، انتشار گازهای سمّی و سوخت ترکیبات شیمیایی است. این گازها، سبب تغییر ترکیب شیمیایی هوا، افزایش دما، اثر گلخانه ای، تخریب لایه اُزُن، پدیده وارونگی هوایی و ریزش باران های اسیدی می شود.

2. آلودگی آب: عامل اصلی آلودگی آب، فاضلاب ها هستند. فاضلاب های شهری و خانگی، یعنی پساب های ناشی از شست و شوهای خانگی که سرشار از میکروب هستند، به رودخانه و چاه ها ریخته می شود. همچنین فاضلاب های صنعتی که ترکیبات شیمیایی و گاه نفتی و سمّی دارند، و نیز فاضلاب های کشاورزی که سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی در آنها دیده می شود، سبب آلودگی آب ها می گردند.

3. آلودگی خاک: این آلودگی از طریق به جای گذاشتن زباله های جامد و صنعتی بر روی خاک به وجود می آید.

راه های مبارزه با آلودگی محیط زیست

هماهنگی بین انسان و طبیعت، از راه هماهنگی انسان با خدا، از مهم ترین راهکارهای سازش با طبیعت است. ایجاد هر گونه صلح و آرامش میان آحاد بشر، بدون ایجاد آرامش و هماهنگی با طبیعت ممکن نیست. انسان باید برای آشتی و هماهنگی با طبیعت، در حالت هماهنگی و تعادل با عرش، و درنهایت با سرمنشأ همه موجودات به سر برد. کسی که با خداوند در صلح است، با مخلوقات او، از جمله طبیعت هم در صلح خواهد بود. همچنین در چاره اندیشی دیگری، باید مواد زایدی که از سوی بشر به وجود می آید را از راه روش های پیشرفته، به مواد مفید تبدیل کرد. آگاهی دادن به افکار عمومی؛ اصالت دادن به دانش متافیزیکی به جای دانش تجربی؛ ادامه هدفمند و کنترل شده رشته فن آوری؛ گذشت از برخی منافع فردی در راه منافع عمومی و تجهیز طبیعت در دفع آلودگی ها از دیگر راه های مبارزه با آلودگی های زیست محیطی به شمار می آید.

اهمیت جنگل

پدید آوردن فضای سبز، یکی از راه هایی است که به شکل مؤثری آلودگی های محیط زیست را کنترل می کند و محیط زیست سالم تری برای انسان فراهم می آورد. شاخه و برگ درختان جنگلی، سرعت باد را کاهش می دهد و از فرسایشی که بر اثر وزش باد به وجود می آید و خسارات زیادی به بار می آورد، جلوگیری می کند. تنه و ریشه درختان جنگل و گیاهان، موجب کاهش سرعت جریان آب و جلوگیری از سیلاب رودخانه ها می شود. افزون بر این، درختان جنگل، مانع ادامه فرسایش خاک به وسیله آب رودخانه ها و... می شوند.

جنگل و آب و هو

بررسی های پژوهشگران نشان می دهد که وجود جنگل، موجب تعدیل درجه حرارت هوا می شود؛ بدین معنا که هوای جنگل در تابستان خنک تر، و در زمستان گرم تر از هوای بیرون است. برای مثال، در مرداد ماه، گرمای هوای جنگل راش، چهار و نیم درجه کمتر از منطقه مجاور غیر جنگلی است. رطوبت نسبی هوا نیز در جنگل بیشتر از محیط خارج است و اختلاف آن تا یازده درصد اندازه گیری شده است.

اسلام و محیط زیست

انسان مسلمانی که از وحی الهام می گیرد و پیوند خود را با عالم ملکوت پاس می دارد، از تخریب طبیعت دوری می کند و نگهبانی از طبیعت را وظیفه خود می شمارد. امام علی علیه السلام این وظیفه را گوشزد می کند و می فرماید: «خدا را پرهیزکار باشید در حق شهرهای او و بندگان، که شما مسئول هستید؛ حتی در مورد سرزمین ها و چهارپایان».

سفارش های دین به حفظ محیط زیست

نکاتی که در اسلام در مورد طبیعت آمده عبارتند از:

1. آبادگری طبیعت؛ خداوند در قرآن کریم می فرماید: «او شما را از زمین پدید آورد و خواست که آبادانش دارید». امام علی علیه السلام نیز در نامه تاریخی خود به مالک اشتر، او را به آبادانی شهرهای حوزه فرمانروایی اش توصیه می کند و آن را از وظایف او می شمارد.

2. رام کردن طبیعت؛ در قرآن، واژه تسخیر، چگونگی برخورد انسان مسلمان را با طبیعت نشان می دهد. در آیه ای می خوانیم: «خداوند کسی است که آسمان و زمین را آفریده.... و آن را برای شما مسخر گردانید.... و اگر نعمت های الهی را شمارید، از عهده شماره آن برنمی آیید که آدمی ستمگری است بسیار ناسپاس». جمله آخر این آیه، به استفاده های نادرست انسان از طبیعت اشاره دارد.

3. نگهداری طبیعت؛ در جهان بینی اسلامی، تمام جهان تحت حفاظت خداوند قرار دارد. در قرآن آمده است: «به درستی که پروردگار من بر همه چیز نظارت و حفاظت دارد».

تخریب محیط زیست

خیلی ناراحت کننده بود بچه ها. چی؟ دیروز برنامه ای را دیدم که در آن، عده ای، درخت های یک جنگل را قطع می کردند و می خواستند در آن مکان یک ساختمان بزرگ بسازند. من با دیدن این صحنه، خیلی ناراحت شدم و مطمئنم شما هم اگر می دیدید، ناراحت می شدید. آخر این درخت ها هم مثل ما زنده اند. آیا درست است درختی را که این همه برای ما سود دارد از بین ببریم؟ بچه ها! به این گونه کارها، تخریب محیط زیست می گویند، یعنی از بین بردن فضای سالم زندگی. آلوده کردن رودها و دریاها، قطع درخت ها و این جور کارها، باعث تخریب محیط زیست می شود.

پاکسازی

این همه دانش آموز به کجا می روند؟ بچه های مدرسه پشت سر هم به راه افتاده بودند. آن ها به مناسبت روز محیط زیست، برای پاک سازی به جنگل می رفتند تا آن جا را تمیز کنند. آری، هر سال بچه های این مدرسه و بسیاری از مدارس دیگر، به مناسبت روز محیط زیست این کار را انجام می دهند. بچه ها! شما هم هر کجا هستید و در هر شهر یا روستایی که زندگی می کنید، به فکر پاکیزه نگاه داشتن محیط زیست باشید.

محیط پاک یا ناپاک؟

بچه ها! مریم یه کار خیلی زیبا انجام داده. او دو تا نقاشی کشیده؛ در یکی از این نقاشی ها، خانه های بلند و کارخانه ها و آسمانی سیاه و پر از دود به چشم می خورد. همه مردم در این نقاشی، غمگین به نظر می رسند. در نقاشی دوم، طبیعت زیبا با درخت های بلند و آسمانی آبی، مزرعه های سرسبز و مردمانی شاد دیده می شود. حالا بچه ها شما دوست دارید در کدام یک از این دو نقاشی باشید؟ می دانم که همه تان با صدای بلند می گویید در شهر سرسبز و شاداب. بله بچه ها، با دیدن همین نقاشی، می توانید قدر فضای سالم و محیط زیست پاک را بدانید. دست شما درد نکنه مریم خانوم. خسته نباشی.

روستا

اگر از شما بپرسند یک محیط زیست سالم و پاک نام ببرید، چه می گویید؟ الان بچه هایی که در روستاها زندگی می کنند و صدای مرا می شنوند، با صدای بلند می گویند: روستای ما. روستای ما. بله بچه ها، روستاها به خاطر دور بودن از دود کارخانه و ماشین و سرسبزی مزارع، محیط سالم و پاکی برای زندگی است. وقتی انسان در مزرعه های سرسبز روستا قدم می زند، معنای طبیعت و شادابی را می فهمد. ای کاش همه شهرهای کشور عزیزمان ایران، این گونه سرسبز و پرنشاط بود.

محیط سالم می خواهیم

«هوا را آلوده نکنید. جنگل را آلوده نکنید. سیگارها را خاموش کنید. به طبیعت آسیب نرسانید.» این ها، جمله هایی بود که بچه ها با صدای بلند فریاد می زدند. بله این حق طبیعی بچه هاست که از بزرگ ترها بخواهند تا دست از آلوده کردن محیط زیست بردارند؛ آن هایی که با دود ماشین ها، سیگار و آسیب رساندن به طبیعت، محیط زیست را از بین می برند. بهتر است ما هم امروز که روز جهانی محیط زیست است، با این بچه ها هم صدا شویم و نه نتها مردم کشور خودمان ایران، بلکه از مردم همه دنیا بخواهیم قدر نعمت های خدا را بدانندو محیط را آلوده نکنند.

رعایت نظافت

آقا پسر، دختر خانوم! آشغال هایتان را آن جا نریزید. خانوم کوچولو! چرا باشاخه های این نهالِ کوچک بازی می کنی و آن ها را می شکنی. آهای آقا پسر! چرا به طرف درختان سنگ پرتاب می کنی. می بینید بچه ها! شما هم با رعایت این کارها، می توانید در سالم ماندن محیط زیست کمک کنید. ما در کشورمان ایران، از فضای سرسبز بسیاری بهره مندیم. همین طور دریاها، حیوانات جنگلی و کوهی که همه و همه جزو محیط زیست ماست. شما برای این که بهتر بتوانید از محیط زیست حفاظت کنید و برای آشنایی بیش تر، بهتر است کتاب هایی در این مورد مطالعه کنید. در این صورت، حتما محیط زیستی سالم خواهیم داشت.